CA2 VERWANTSCHAP + H10KOTTAK – HOORCOLLEGE 26/11/2021
Verwantschap
Verwantschap kan gedefinieerd worden als het genealogisch systeem van biologische
(bloedverwantschap) en niet-biologische relaties tussen mensen (part of nature, part of society).
Verwantschap is belangrijk voor antropologie, omdat:
o Verwantschap is een belangrijk ordenend principe voor organisatie van individuen in sociale
groepen, rollen & categorieën.
o Sociaal-cultureel geconstrueerd. Wat vanzelfsprekend is voor mensen, is dat voor de ander
niet. Het is door mensen in een sociaal-culturele context ontwikkeld.
o Cross-culturele variatie
Verwantschapssystemen
Er bestaan verschillende systemen waarin verwantschap onderverdeeld kan worden:
o Nuclear family (kerngezin): family of orientation, family of procreation
§ Standaardbeeld is twee ouders (moeder en vader) en kinderen;
§ Het kerngezin is niet permanent: wordt niet geassocieerd met de voorouders, etc.
§ Kinderen stichten een nieuw ‘kerngezin’. Wanneer zij bijv. uit huis gaan houdt het
oorspronkelijke kerngezin op met bestaan;
§ Gezinnen kunnen zich dus ergens anders vestigen zonder regels, zijn dus neolocal;
§ Family of orientation (gezin van oriëntatie): familie waarin je opgroeit
§ Family of procreation (gezin van voortplanting): familie die je zelf sticht
De nucleaire familie wordt vaak in verband gebracht met mobiliteit van mensen. In geïndustrialiseerde
gebieden komt het nucleaire gezin het meeste voor. Een ander voorbeeld hierbij zijn de jagers-
verzamelaars. Zij zijn niet gebonden aan één plek, waardoor het nucleaire gezin de meest significante
verwantschapsgroep is.
o Expanded family households: extended family households, collateral family households
§ Wordt gekeken naar huishoudens en deze kan onderverdeeld worden in twee delen:
- A one-person household: an arrangement in which one person makes
provision for his or her own food or other essentials for living without
combining with any other person
- A multi-person household: a group of two or more persons living together
who make common provision for food or other essentials for living.
§ Extended family household: bestaat uit drie of meer generaties
§ Collateral family household: omvat ‘siblings’ en hun echtgenoten met kinderen
§ Matrifocal household: vrouw aan het hoofd en omvat andere volwassen verwanten
en kinderen.
o Descent groups: clan en lineage
§ Worden ook wel afstammingsgroepen genoemd. Deze (grote) groepen claimen
dezelfde voorouder van generaties terug (wordt apical ancestor genoemd)
§ Binnen de afstammingsgroepen is er sprake van een afstammingslijn: matrilineair of
patrilineair (unilineaire groepen, het gaat via de ene lijn of via de andere lijn).
§ Afstammingsgroepen zijn in tegenstelling tot kerngezinnen (nuclear family) permanent
§ Lineage & Clan heeft verschillende vormen:
- Demonstrated decen (lineage): leden van deze afstammingsgroep claimen
afstamming van een gezamenlijke voorouder en kunnen dit demonstreren
- Stipulated descent (clan): leden van deze afstammingsgroep claimen
afstamming van een gezamenlijke voorouder, maar kunnen dit niet
demonstreren (gaat om een mythische voorouder). Dit wordt vaak
weergegeven met een stippellijn als symbool in een overzicht.
• Kan gedacht worden aan de Schotse gaelic of bijvoorbeeld de
Kennedy’s in de Verenigde Staten
1
,De afstammingsgroep (descent groups) is de belangrijkste verwantschapsgroep onder niet-industriële
boeren en herders. Zijn dus vaak te vinden in samenlevingen met een economie gebaseerd op de
tuinbouw, veeteelt en landbouw.
Men kan claimen dat ze afstammen van een mythisch wezen, dier, plant of object (totem). Dit
mythische wezen wordt dan gezien als de vertegenwoordiger van de afstammingsgroep. Dit wordt
oorsprongsmythe of totemise genoemd.
o Een voorbeeld hiervan zijn de Native Americans
Bij het patroon van posthuwelijks verblijf gaan gehuwde paren zich vestigen in een nieuwe
woonplaats, weg van hun ouders. Dit wordt neolokaliteit genoemd.
Er zijn ook samenlevingen die een ambilineaire afstamming kennen. Dit betekent dat het
lidmaatschap van een groep niet automatisch bij geboorte, noch voor het leven, bepaald is. Er zijn dus
flexibele afstammingsregels gebaseerd op keuze. Mensen kunnen zelf kiezen bij welke
afstammingsgroep zij zich aansluiten en kunnen deze ook wijzigen of bij meerdere tegelijkertijd horen.
Matrilineaire afstammingsgroepen zijn gebaseerd op de afstamming van een vrouwelijke voorouder.
Alleen de kinderen van de vrouwen behoren tot de matrilineage. De kinderen van de mannen van de
groep zijn uitgesloten; zij behoren tot de matrilineage van hun moeder
Patrilineaire afstammingsgroepen zijn gebaseerd op de afstamming van een mannelijke voorouder.
De kinderen van de mannen van de groep worden als afstammingsgroepsleden meegerekend.
Kinderen van de vrouwen zijn uitgesloten; zij behoren tot de patrilineage van hun vader.
Vaak hebben regels met betrekking tot het beheren van landgoed ook veel te maken met de matri
en/of patrilineaire afstamminsgroepen. Daarnaast heeft dit ook te maken met waar kinderen zich gaan
vestigen, matri (in gemeenschap van de moeder) en/of patrilokaal (in de gemeenschap van de
vader).
Vaak worden verwanten weergegeven door middel van
symbolen. Deze symbolen laten zien wie als verwanten
worden beschouwd, hoe de verwanten worden
geclassificeerd, etc. Zie hiernaast:
Wat voor relaties kunnen mensen met elkaar hebben en
dus weergegeven worden (zie ook lineal kinship
terminology, deze vormen komen daarin voor):
o Lineals: directe afstammingslijn vanuit ego naar
ouders en (over)grootouders & kinderen en
(achter)kleinkinderen
o Collaterals: “verwanten in de zijlijn” = zussen,
broers, tantes, ooms, neven & nichten. Het gaat
dan niet om de directe afstammingslijn
o Affinals: verwanten door huwelijk (door lineal
e.g., vrouw van zoon, of collateral e.g., man van
zus)
Aan verwantschap en afstamming zijn rechten en plichten verbonden. Veel samenlevingen hebben
zowel families/gezinnen als afstammingsgroepen.
o Patrilineair voorbeeld: een vrouw verlaat meestal het huis als ze trouwt en de kinderen
opvoedt in de gemeenschap van de man. Na het verlaten van het huis, heeft ze geen
verplichtingen aan haar eigen afstammingsgroep (wordt lid van die van de man);
o Matrilineair voorbeeld: een man heeft veel verplichtingen tegenover familiy of procreation
(vrouw en kinderen) en tegenover zijn matrikin (zussen en hun kinderen)
Verwantschapsberekening/ verwantschapsclassificatie (kinship calculation) is het systeem dat
mensen in een samenleving gebruiken om verwantschapsrelaties te herkennen en te categoriseren.
Er wordt gekeken naar de genealogische (familie) relaties tussen familieleden en ego.
o HOE ANTROPOLOGEN SCHEMATISCH (DRIEHOEKJES, RONDJES, RELATIES)
FAMILIES WEERGEVEN
2
, Er zijn twee verschillende vormen van verwantschapstermen:
o Kin terms (verwantschapstermen) zijn woorden die specifiek voor verschillende familieleden
gebruikt worden binnen een bepaalde cultuur en taal (cultureel i.p.v. biologisch)
o Geanealogical kin types (genealogische verwantschapstypes) verwijzen naar biologie en
genealogische verwantschap (biologisch i.p.v. cultureel)
De bovenstaande verwantschapstermen weerspiegelen de sociale constructie van de samenleving en
verwantschap in een bepaalde cultuur.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende verwantschapsterminologieën. Deze zijn
hieronder weergegeven in de tabel.
Verschillende verwantschapsterminologieën
Lineal kinship terminology (4 Er is een onderscheid tussen
termen) de ouders en de ooms en
tantes. Hierbij zijn de ooms en
tantes van beide kanten even
belangrijk.
à ons verwantschapssysteem
Bifurcate merging kinship Aan twee kanten van ‘ego’s’
terminology (4 termen) ouders worden er termen
gebruikt. Splitst dus de kant
van de vader en de kant van de
moeder.
Zus van de moeder wordt ook
Unilineare ‘moeder’ genoemd en broer
afstammingsgroepen van de vader ook ‘vader’
genoemd
Generational kinship Er is een nauwe relatie tussen
terminology (2 termen) de verwanten op ouders
niveau: Alle vrouwen worden
‘moeder’ en alle mannen
worden ‘vader’ genoemd
Vader staat dus voor ‘mannelijk
lid van ouderlijke generatie’
Ambilineaire Moeder staat dus voor
afstammingsgroepen ‘vrouwelijk lid van ouderdelijke
generatie’.
Bifurcate collateral kinship Elke verwantschapstype heeft
terminology (6 termen) een andere benaming: tante
van moeders kant wordt anders
genoemd dan tante van vaders
kant.
3
