Aantekeningen inleiding rechtssociologie 2021/2022
Week 1 Wat is de empirische bestudering van het recht?
“De sociaalwetenschappelijke bestudering van de wisselwerking tussen recht en maatschappij”.
Het gaat niet alleen maar over de invloed van het recht op de maatschappij maar we kijken ook naar de
invloed van de maatschappij op het recht. Ook hier is de rode draad, de rechtspraak.
Maar we gaan rechtspraak bekijken vanuit een empirisch juridisch perspectief.
Verschil van perspectief jurist en rechtssocioloog
Jurist Rechtssocioloog
1. Doel Kennis geldende regels Beschrijven en verklaren gedrag
- Bijv. hoe gedragen mensen in
groepen.
- Hoe reageren mensen op elkaar
en op het vonnis.
2. Object Regels Sociale structuur
- Wat is het recht? - Wat komt er van terecht?
- Law and books - Law in action
3. Vraagstelling Rechtsvragen (intern) Vragen over recht (extern)
- Deelnemer juridisch debat - Toeschouwer juridisch debat
- Vragen over recht kun je - Ook vragen stellen of
beantwoorden binnen recht maatschappij dit rechtvaardig
zelf vindt. Wat doet dit met
vertrouwen van de rechter. Die
vragen kun je niet beantwoorden
met het recht.
4. Recht Officieel recht Levend recht
- Niet alleen officieel recht maar
soms ook kijken naar andere
normen en regels en ons
afvragen mag je daar ook het
label recht op plakken.
- Regels die men onderling
afspreken bijv. binnen een
gemeenschap.
5. Methode Rechtsvinding Empirische methoden
- Kijken in literatuur, - Andere onderzoeken.
wetteksten, verdragsteksten - Je kunt observeren in de
en jurisprudentie. rechtszaal.
- Je kunt enquêtes gaan houden
op de grote markt.
6. Oriëntatie Praktisch Wetenschappelijk
- Als jurist wordt je getraint om - Hier gaat het niet over een
naar het individuele geval te concreet geval maar in het
kijken wat is in dit concrete algemeen. Wat voor dingen kun
geval juist. je algemeen afleiden uit deze
concrete zaak.
, 7. Uitkomst Normatieve uitspraken Empirische uitspraken
- Dit is een waardering. Op - Hier kijk je naar hoe de
basis van de feiten van werkelijkheid er echt uitziet en
deze casus is iets niet over hoe het er uit zou horen
strafbaar, is iets te zien.
onrechtmatig. Het is jouw - Hier niet waardering maar
constatering.
waardering van de feiten.
Regels – Sociale structuur
Jurist vraagt zich af wat is de rechtsvraag. Je gaat je
zoveel mogelijk context wegsnijden voor de relevante
feiten. Je begint met algemene casuïstiek en gaat steeds
meer de diepe in en gaat kijken naar wat is de
rechtsvraag en wat blijft daarbij over.
Bij rechtssocioloog probeer je het plaatje om te
draaien. Je kijkt dan naar wat is de sociale context?
We zetten de rechtspraak centraal daar is niks mis mee
Voor-traject (3)
maar we kijken ook naar de rechtspraak in zijn sociale
context. We gaan ook kijken naar wat gaat er aan zo’n
rechtszaak vooraf en wat gebeurd er na afloop van zo’n
rechtszaak. Rechtszaak (4)
Na-traject (5, 6)
,Week 2 De rechtssociologische werkkamer
We gaan deze week behandelen a.d.h. empirisch onderzoek naar wraking.
1. Wat is rechtssociologisch onderzoek?
2. Methoden van onderzoek -> Hier focussen we ons op observaties, interviews en enquêtes.
3. The making of: onderzoek naar wraking
4. Conclusies onderzoek wraking
5. Wat is goed onderzoek?
6. Toepassing in de rechtspraktijk
Wat is rechtssociologisch onderzoek?
Doel van een jurist is dat hij kennis heeft van geldende regels en rechtssocioloog wil het gedrag
verklaren. En vooral de methode van een rechtssocioloog is verschillend dan van een jurist. Methode
van een jurist is rechtsvinding door de regels erbij te pakken en jurisprudentie om zo het antwoord op
een concrete casus te vinden. Bij rechtssociologie heb je het over empirische methode.
De jurist kijkt dus met een ander oog dan de
rechtssocioloog. Tot nu toe heb je voornamelijk gekeken
naar de gelding van het recht, dat is wat een jurist doet.
Hoe verhoudt 1 bepaling zich tot een andere bepaling en
wat zegt de jurisprudentie erover. En nu proberen we een
ander beeld te creëren over de werking van het recht.
Daarbij kijk je naar de effecten van het recht, betekenis van
rechten in de praktijk. Je hebt niet genoeg aan wetten dan
alleen. Daarvoor gebruik je de empirische
onderzoeksmethode.
Empirisch onderzoek
Onderzoek naar de praktijk, op basis van eigen waarneming.
- Wat gebeurd in de echte werkelijkheid en niet in de papieren werkelijkheid.
- Eigen waarneming, je moet het zien gebeuren.
Je komt het overal tegen, bijv. onderzoeksprogrammering WODC 2021, 1e tranche. Daar kijken ze ook
naar de gang van zaken bij afhandeling langlopende letselschade in het buitenland (Zweden, België en
Duitsland, dus extern). Of onderzoek over coffeeshops in Nederland, je wil als rechtssocioloog ook
weten hoe het er nu voor staat in de praktijk. Dat is monitoring. Ook onderzoek van WODC naar Effecten
en neveneffecten van verschillende prostitutiemodellen, daar ook weer gekeken naar andere landen en
dus extern. En onderzoek van WODC naar kwalitatief onderzoek ISD, daar hebben ze effectmetingen
gedaan dus kijken wat het effect van bepaald handelen en maatregelen is. Andere bron voor onderzoek
is de raad voor de rechtspraak. Dat is ook een hele belangrijke bron. Het gaat daar dus niet over de
gelding van het recht MAAR over de werking van het recht.
Rechtssociologisch onderzoek kan op allerlei terreinen worden uitgevoerd.
➢ Wetgeving
➢ Ambtenaren
➢ Geschilbeslechting
➢ Rechtspraak
➢ Advocatuur
➢ Enz.
Als je nu alle empirische onderzoeken binnen de rechtssociologie zou verzamelen zou je orde in kunnen
maken in typen onderzoeken. Er zijn eigenlijk nu eerst 2 typen onderzoeken te onderscheiden:
➢ De sociale productie van recht
, ➢ Hier kijk je echt naar de totstandkoming van het recht. Wie zijn er bij betrokken, welke
factoren spelen erbij een rol? Recht is geen natuurverschijnsel, dat is een bepaald
product, gemaakt door mensen. Hoe komt dat dan tot stand. Wat is het recht, is dat
alleen het wetboek of alleen procedures? Zijn er ook informele waardes en normen?
➢ De sociale werking van recht
➢ Wat komt er van het recht terecht, wat zijn de effecten. Wat waren de bedoelde
effecten? Wat zijn de neveneffecten die onbedoeld waren of bedoeld waren? Moeten
we alleen de juridische regels volgen of ook andere regels? Hier zou ook de werking
van de rechtspraak onder kunnen vallen. Wat zijn de effecten van een vonnis. Het kan
namelijk zijn dat de rechter de tegenpartij opgelegd heeft jou 1000 euro te betalen,
rechter denkt nou mooi situatie opgelost maar hoevaak komt het niet voor dat de 1000
euro niet betaald wordt en dus een vonnis niet nageleefd wordt.
We gaan dit college alles bespreken aan de hand van dit artikel,
niet verplicht tentamenstof, wel aanbevolen. We gaan het
hebben over wraking maar wat is wraking eigenlijk. Het is als 1
van de partijen denkt dat de rechter partijdig is. Dan gaat de
wrakingskamer er naar kijken. Deze procedure is te vinden art
36 Rv en art. 6 EVRM. Art. 36 Rv geeft eigenlijk een hele mooie
definitie van wraking: ‘Op verzoek van een partij kan elk van de
rechters die een zaak behandelen, worden gewraakt op grond
van feiten of omstandigheden waardoor de rechterlijke
onpartijdigheid schade zou kunnen lijden’. Dan stopt het proces
tot een beslissing over de wraking genomen is. Kun je zien als
partijdigheid in een proces.
Een begrip wat hier heel dicht tegenaan ligt is verschoning. Het
verschil met wraking is dat bij verschoning de rechter er zelf mee
komt en bij wraking komt 1 van de partijen ermee. Bij
verschoning spelt eigenlijk belangenverstrengeling een rol. En bij
verschoning moeten andere rechters ermee instemmen.
Als je in het woordenboek kijkt wat wraking is, dan staat daar dat dat het afkeuren van iets is. Wraking
is veel in het nieuws. Bijv.
- Wilders proces ligt stil na wraking rechtbank
- Nabestaanden van den Hurk verzoeken wraking rechters
- Vier pijnpunten in de zaak rond de corrupte douanier Gerrit G.
- Wrakingsverzoek actievoerders Viruswaanzin afgewezen.
Wraking wordt niet zo vaak toegekend. Er is een sterke toename geweest in het aantal
wrakingsverzoeken. 2011 meer dan 300 en in 2016 meer dan 600. Maar in 2018 zijn er meer dan 750
verzoeken geweest maar er zijn maar 20 gehonoreerd. Dus klein percentage. In 2020 waren er 675
wrakingsverzoeken en maar 17 keer echt gehonoreerd.
Als er gewraakt wordt komt het proces stil te liggen dus het kost heel veel tijd. Het kost ook geld want
er moeten nieuwe rechters gevraagd worden en opnieuw onderzoek gedaan worden. En het geeft ook
veel discussie, is er door zoveel verzoeken niet misbruik of oneigenlijk gebruik van deze procedure.
Moet de procedure aangepast worden? Daarom is er dus onderzoek gedaan naar wat de effecten van
wraking zijn en waarom mensen willen wraken. Het onderzoek heet Wraking Bottum-up, een empirisch
onderzoek. De term Bottum-up wordt vaker gebruikt in rechtssociologie en is dat je niet van bovenaf
gaat kijken van hoe het bedoeld is maar van onder hoe het echt gebeurd in de praktijk (de rechtszaal)
en wat vinden burgers ervan.
