Nolmans, AJE
De organisatie
Elke gemeente bestaat uit een gemeenteraad, een burgemeester en een college van burgemeester
en wethouders (B en W) (art. 6 Gemw). De organisatie van een gemeente wordt hieronder verder
toegelicht.
1. De gemeenteraad
Hoe wordt de gemeenteraad gekozen?
De gemeenteraad, afgekort ook wel de raad genoemd, wordt rechtstreeks door de inwoners van de
gemeente gekozen (art. 129 lid 1 Gw). Dat gebeurt om de vier jaar bij de gemeenteraadsverkiezingen
(art. 129 lid 4 Gw). Voordat zij hun functie kunnen uitoefenen, leggen de gemeenteraadsleden een
eed af, beschreven in art. 14 Gemw.
Wat zijn de vereisten voor het lidmaatschap van de gemeenteraad?
Voor het lidmaatschap van de raad is vereist dat men ingezetene van de gemeente is, de leeftijd van
achttien jaar heeft bereikt en niet is uitgesloten van het kiesrecht (art. 10 Gemw). De
incompatibiliteiten worden in art. 13 Gemw genoemd en de verboden handelingen in art. 15 Gemw.
Hoeveel mensen zitten in de gemeenteraad?
Gemeenteraden tellen minimaal 9 en maximaal 45 zetels, afhankelijk van de grote van de gemeente.
Het aantal zetels is altijd oneven. In een gemeente met minder dan 3.000 inwoners telt de raad 9
zetels. Een gemeente die meer dan 200.000 inwoners telt heeft een raad van 45 zetels (art. 8 Gemw).
De leden van de raad zijn meestal lid van een politieke partij. Dat kan een plaatselijke afdeling van
een landelijke partij zijn, maar ook een lokale partij of groepering. De leden van één partij in een
gemeenteraad vormen tezamen een fractie met als belangrijkste woordvoerder de fractievoorzitter.
Hoe wordt er gestemd in de gemeenteraad?
De burgemeester is de voorzitter van de gemeenteraad (art. 9 Gemw). Als voorzitter van de
gemeenteraad heeft de burgemeester geen stemrecht. Wel kan hij in de vergadering van de raad aan
de discussie deelnemen. De raad wordt in zijn werkzaamheden bijgestaan door een griffie.
Art. 27 Gemw: De leden van de raad stemmen zonder last (oordelen op basis van eigen inzicht).
Art 28 Gemw: In welke gevallen een raadslid zich van stemmen onthoudt (vaak persoonlijke
situaties).
Art. 29 Gemw: Een stemming is alleen geldig, indien meer dan de helft van het aantal leden dat
zitting heeft en zich niet van deelneming aan de stemming moet onthouden, daaraan heeft
deelgenomen.
Art. 30 Gemw: Voor het tot stand komen van een beslissing bij stemming wordt de volstrekte
meerderheid vereist van hen die een stem hebben uitgebracht. (de helft + 1).
Wanneer zijn de gemeenteraadsvergaderingen?
Gemeenteraadsvergaderingen worden meestal maandelijks gehouden; in grote gemeenten soms
vaker (art. 17 Gemw). Ze zijn openbaar (art. 125 lid 1 Gw jo. art. 23 Gemw). De agenda wordt ruim
van tevoren bekend gemaakt, vaak ook via de plaatselijke krant en de website van de gemeente.
Wat zijn de taken van een gemeenteraad?
De gemeenteraad vertegenwoordigt de gehele bevolking van de gemeente (art. 7 Gemw). De
gemeenteraad is het hoogste orgaan van een gemeente en heeft drie belangrijke taken.
Ten eerste de raad stelt de grote lijnen vast voor het beleid van een gemeente. Raadsleden
moeten zich daarom bezighouden met de vraag hoe de gemeente er over een aantal jaren uit zou
moeten zien. Moet de gemeente bijvoorbeeld nog verder groeien? Moet de gemeente
aantrekkelijker worden voor toeristen? Moeten er meer fietspaden komen?
Ten tweede controleert de raad of het college van burgemeester en wethouders zijn
bestuurstaken goed uitvoert. Past het beleid van het college binnen de lijnen die de raad heeft
uitgezet? Doet het college waar de raad om heeft gevraagd? Om dat goed te kunnen beoordelen,
moet het college verantwoording afleggen aan de raad.
Ten derde is het de taak van raadsleden om de inwoners van de gemeente te
vertegenwoordigen. Daarom is het goed als raadsleden veel met inwoners praten – op
bijeenkomsten, maar ook gewoon op straat. Dan horen ze wat er zoal leeft in de gemeente.
Wat zijn de taken van de raadscommissies binnen de gemeenteraad?
, Nolmans, AJE
De gemeenteraad kan zijn eigen commissies instellen.
Deze raadscommissies bereiden de besluitvorming in de raad voor en voeren overleg met het
college van B en W. De burgemeester en de wethouders zijn geen lid van een raadscommissie,
maar een raadscommissie kan de burgemeester en collegeleden wel vragen om bij een bepaald
onderwerp aan het overleg deel te nemen.
Ook kan de raad een adviescommissie benoemen, die de raad adviseert over bepaalde aspecten
van het gemeentelijk beleid.
Om zijn controlerende taak goed uit te kunnen voeren, beschikt de raad over de mogelijkheid om
onderzoekscommissies in te stellen. Het onderzoek mag alleen gaan over het collegebeleid.
De twee grootste steden van Nederland hebben tevens bestuurscommissies (Amsterdam) of
gebiedscommissies (Rotterdam), die taken en verantwoordelijkheden hebben voor een deel van
de stad. De leden van deze commissies worden door de inwoners van het betreffende stadsdeel
gekozen. De commissies houden zich onder meer bezig met de inrichting van de openbare
ruimte, parkeren, buurtsport en schuldhulpverlening.
Er zijn ook veel gemeenten met wijkraden, wijkcommissies, dorps- of buurtraden, maar die
bestaan niet uit gekozen vertegenwoordigers.
Welke verordeningen kan de gemeenteraad opstellen?
Art. 127 Gemw: Provinciale staten en de gemeenteraad stellen, behoudens bij de wet of door hen
krachtens de wet te bepalen uitzonderingen, de provinciale onderscheidenlijk de gemeentelijke
verordeningen vast. (zie ook art. 147 en 149 Gemw)
Bekend is natuurlijk de APV (Algemene Plaatselijke Verordening), bevat vaak gedetailleerde
bepalingen over de openbare orde: over betogingen, evenementen, toezicht op horecabedrijven,
vuurwerk, drugsoverlast, preventief fouilleren en cameratoezicht, om er een aantal te noemen.
De raad kan ook andere verordeningen vaststellen, bijv. over onderwerpen als prostitutie (art.
151a Gemw), milieu, parkeren, openbaar water en markten.
Daarnaast staat het de raad vrij om welke verordening dan ook op te stellen, mits die de
huishouding van de gemeente betreffen en niet in strijd zijn met hogere regelingen (art. 121 en
122 Gemw)
Veelal worden de voorstellen daartoe voorbereid door het B&W, maar noodzakelijk is dat niet: het
initiatief kan ook uitgaan van leden van de raad (art. 147a Gemw), die tevens de bevoegdheid
hebben om wijzigingsvoorstellen in te dienen (art. 147b Gemw).
Controle op B&W, welke middelen staan de raad ter beschikking?
Algemene verantwoordingsverplichting in art. 169 lid 1 Gemw van college aan raad.
Stellen van vragen (mondeling of schriftelijk); art. 155 lid 1 Gemw.
Recht tot interpellatie; debatteren over een nieuw onderwerp niet op de agenda art. 155 lid 2
Gemw
Recht van onderzoek: art. 155a e.v. Gemw
Budgetrecht: art. 189 lid 1 Gemw
Instellen rekenkamer: art. 81 e.v. Gemw en art. 182 e.v. Gemw
Ontslag wethouder: art. 49 Gemw: Indien een uitspraak van de raad inhoudende de opzegging
van zijn vertrouwen in een wethouder er niet toe leidt dat de betrokken wethouder onmiddellijk
ontslag neemt, kan de raad besluiten tot ontslag.
Wat zijn de inlichtingen verplichtingen?
Art. 169 Gemw:
2. Zij geven de raad alle inlichtingen die de raad voor de uitoefening van zijn taak nodig heeft.
3. Zij geven de raad mondeling of schriftelijk de door een of meer leden gevraagde inlichtingen,
tenzij het verstrekken ervan in strijd is met het openbaar belang.
4. Zij geven de raad vooraf inlichtingen over de uitoefening van de bevoegdheden, bedoeld in artikel
160, eerste lid, onder e, f, g en h, indien de raad daarom verzoekt of indien de uitoefening
ingrijpende gevolgen kan hebben voor de gemeente. In het laatste geval neemt het college geen
besluit dan nadat de raad in de gelegenheid is gesteld zijn wensen en bedenkingen ter kennis van
het college te brengen.
2. Het college van burgemeester en wethouders (B&W)
