Sociale psychologie
Hoofdstuk 1: Inleiding tot de sociale psychologie
1.1 Wat is sociale psychologie?
Psychologie: De wetenschap van het gedrag en de psychische processen van het individu.
Sociale psychologie: De wetenschappelijke studie naar de manier waarop gedachten, gevoelens en
gedragingen van mensen worden beïnvloed door de feitelijke of denkbeeldige aanwezigheid van
anderen.
● Het doel van sociale psychologie is het identificeren van de universele eigenschappen van de
menselijke natuur die ervoor zorgen dat iedereen gevoelig is voor sociale invloed, onafhankelijk van
sociale klasse en cultuur.
● Heeft als doel het analyseren en verklaren van psychologische processen die de meeste mensen in
de wereld gemeen hebben en die hen gevoelig maken voor sociale invloeden.
Sociale invloed: Het effect dat de woorden, daden of alleen al de aanwezigheid van andere mensen
hebben op onze gedachten, gevoelens, attitudes of gedrag.
Empirische methode: Op waarneming en/of onderzoek gebaseerde methode voor het toetsen van
hypothesen.
Hypothese: Een als voorlopige waarheid aangenomen maar nog te bewijzen veronderstelling.
Construct: De manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen, begrijpen en interpreteren.
● Het is belangrijker dan de objectieve eigenschappen. Als Mark verliefd is op Anna, kan de sociaal
psycholoog de vraag stellen: “gaat Mark Anna mee uit vragen?”. Maar het gaat erom hoe Mark
Anna’s gedrag interpreteert. Als Anna lacht naar Mark, kan hij dat op meerdere manieren
interpreteren. Bijvoorbeeld: dat hij dit interpreteert als dat zij interesse in hem zal hebben.
Determinant: Bepalende factor in een ontwikkeling of toestand.
● Bijvoorbeeld: als mensen een interpretatie maken van hun sociale omgeving, zorgen ze er dan voor
dat hun interpretatie hen in een zo positief mogelijk daglicht plaatst? Zal Mark denken dat Anna
alleen Erik mee vraagt om Mark jaloers te maken, waardoor hij door deze interpretatie een zo
positief mogelijk daglicht staat of denkt hij op een zo accuraat mogelijke manier na om er daardoor
zelf slechter van af te komen dat Anna liever met een andere jongen naar het schoolfeest gaat dan
met hem.
Individuele verschillen: Die aspecten van de persoonlijkheid die mensen onderscheiden van
anderen.
Sociale psychologie vergeleken met verwante disciplines:
Sociologie: Verschaft algemene wetten en theorieën over de samenlevingen, niet over individuen.
Sociale psychologie: Onderzoekt de psychologische processen die mensen met elkaar
gemeenschappelijk hebben en hen gevoelig maken voor sociale invloed.
Persoonlijkheidspsychologie: Onderzoekt de kenmerken die maken dat individuen uniek zijn en
van elkaar verschillen.
,● Het verschil tussen een socioloog en een sociaal psycholoog is dat een socioloog zich meer richt om
de samenleving of groep als geheel. Een sociaal psycholoog bestudeerd de invloed van die groepen
op individueel gedrag.
● Sociale psychologie onderscheidt zich van antropologie en sociologie doordat ze zich niet zozeer
bezighouden met sociale situaties in een objectieve betekenis, maar doordat ze zich in eerste
instantie richten op de manier waarop mensen beïnvloed worden door hun interpretatie, of construct,
van hun sociale omgeving.
1.2 De macht van de situatie
Fundamentele attributiefout: Neiging om de mate waarin iemands gedrag wordt veroorzaakt door
de rol van persoonlijke eigenschappen en andere interne factoren te overschatten en de rol van
externe factoren te onderscheiden.
● Hierbij hoort het inzicht dat menselijk gedrag zelden door hun persoonlijkheden wordt veroorzaakt,
maar veelal door de situaties waarin ze zich bevinden.
● Bijvoorbeeld: Een serveerster tikt ongeduldig met haar pen op het papier nadat ze heeft gevraagd wat
je te drinken wilt, hierna zucht ze en vraagt ze of het nog lang duurt. Waarschijnlijk denk je dan dat
deze serveerster een naar of onsympathiek persoon is. Maar als je zou weten waarom haar gedrag
zo is, haar auto is stuk gegaan, haar kind heeft haar de hele nacht wakker gehouden en ze heeft een
dubbele shift moeten overnemen door een uitgevallen collega. Met deze informatie zou je haar beter
begrijpen en haar humeur niet afschuiven op haar persoonlijkheid maar met de situatie waarin de
persoon zich bevindt.
Attributie: Het toeschrijven van oorzaken aan het eigen of aan andermans gedrag en het daarmee
voorzien van verklaringen.
Experiment: Beursspel - Gemeenschapsgeld (Ross &
Samuels 1993) 4 condities: competitieve mensen in het
Beursspel, competitieve mensen in het Gemeenschapsspel,
coöperatieve mensen in het Beursspel en coöperatieve
mensen in het Gemeenschapsspel.
● Een groep coöperatieve studenten (bereidwillige studenten)
● Een groep competitieve studenten (doen hun uiterste best
om te winnen)
● Beide groepen spelen zelfde spel waarin keuzes gemaakt
worden
● Alleen al de naam van een spel, kan gedrag veranderen.
1.3 De macht van sociale interpretatie
Behaviorisme (Skinner): Stroming in de psychologie die de stelling verdedigt dat al het gedrag
verklaard kan worden aan de hand van beloningen en straffen in de omgeving van het organisme en
dat het niet nodig is om er subjectieve zaken als denken en voelen erbij te betrekken. Ze kijken slecht
naar de bekrachtigende eigenschappen van de omgeving.
● Dus al het gedrag kan verklaard worden aan de hand van beloningen en straffen. Ze vergaten het
belang van de manier waarop mensen hun omgeving interpreteren. Ze baseerden alles alleen op dat
wat zichtbaar was.
, De nadruk op constructen, de manier waarop mensen de sociale situate interpreteren, vormt de basis
van een benadering genaamd gestaltpsychologie.
● Gestaltpsychologie: Stroming in de psychologie die het belang benadrukt van het bestuderen van
de persoonlijke (subjectieve) manier waarop een object wordt waargenomen, in plaats van het
bestuderen van de manier waarop de objectieve, fysieke eigenschappen van het object zijn
samengevoegd.
Je moet je richten op de fenomenologie van de waarnemer, op hoe een object op hem of haar
overkomt.
Fenomenologie (Lewin): Filosofische methode die probeert door de geestelijk intuïtieve
beschouwing van de dingen, niet door rationele kennis, de constitutie van de wereld in de geest en
het wezen der dingen te beschrijven.
● Richt zich op hoe een object op iemand overkomt, in plaats van op de afzonderlijke objectieve elementen
van het object.
Naïef realisme: De overtuiging dat ieder van ons dingen waarneemt ‘zoals ze echt zijn’. Als mensen
dingen anders zien dan dat ze zijn moet dat komen doordat ze bevooroordeelt zijn (Ross, 2010).
1.4 De oorsprong van constructen: fundamentele menselijke motieven
Er zijn twee belangrijke motieven voor gedachten en gedragingen:
● De behoefte aan een positief zelfbeeld
● De behoefte om de wereld accuraat waar te nemen
Positief zelfbeeld: Evaluatie van mensen van hun eigen eigenwaarde, dat wil zeggen: de mate
waarin ze zichzelf beschouwen als goed, competent en beschaafd.
● De reden dat mensen de wereld zien zoals ze die zien, kan vaak worden teruggevoerd op deze
onderliggende behoefte om een positief beeld van zichzelf te behouden.
● Dan geven ze de zaak een andere draai, een die hen in het best mogelijke daglicht stelt. Denk aan een
ontgroening bij een studentenvereniging. Je wordt vernederd en daardoor ga je het rechtvaardigen. Je
vind de studentenvereniging zo tof en de vernederingen horen juist bij deze toffe dingen.
Een van de belangrijkste kenmerken van mensen is het vermogen tot
redeneren, dit doen we door:
● Denken
● Overwegen
● Deduceren (logisch afleiden)
Sociale cognitie: Hoe mensen denken over zichzelf en de sociale wereld;
specifiek: hoe mensen sociale informatie selecteren, interpreteren, herinneren
en gebruiken om oordelen te vormen en beslissingen te nemen.
Onze verwachtingen van de sociale wereld kunnen de sociale wereld
veranderen.
Selffulfilling prophecy: je verwacht bepaald gedrag van jezelf of van iemand
anders, dus handel je op zo’n manier dat je verwachting waarheid wordt.
● Voorbeeld: Als je dus denkt dat iemand slim is, dan ga je iemand ook zo
behandelen en wordt je verwachting waarheid. Omdat je zo erg verwacht dat iemand slim is en de
toetsen goed zal doen, dus hoge verwachtingen hebt, gebeurd dit ook daadwerkelijk.
