Hoofdstuk 1 Geest, gedrag en wetenschap → 1.1 Wat is psychologie en wat is het niet?
Psychologie is de wetenschap van gedrag en geestelijke processen (mentale activiteiten). Het houdt
zich ook bezig met gedragingen. Een tweede belangrijk aspect van de definitie heeft betrekking op
het wetenschappelijke onderdeel van de psychologie. De wetenschap is gebaseerd op objectieve,
verifieerbare gebeurtenissen.
Ruwweg vallen psychologen in drie grote groepen uiteen:
- Experimenteel psychologen is de kleinste groep. Veel onderzoek dat nieuwe psychologische
kennis creëert. Meestal werkzaam aan universiteiten, bedrijven of onderzoeksinstellingen.
- Docenten psychologie werken binnen een grote diversiteit aan opleidingen: lesgeven aan
studenten en universiteiten. Op universiteiten soms ook onderzoek.
- Toegepast psychologen gebruiken de kennis die door experimenteel psychologen is vergaard
om problemen van mensen op te lossen door middel van trainingen, diagnostische testen,
etc. Werken op scholen, klinieken, bij bedrijven, welzijnsorganisaties, luchthavens en in
ziekenhuizen. Ongeveer 2/3 van de psychologen.
Wat doen toegepast psychologen? Specialisaties:
- Arbeids- en organisatiepsychologen hebben zich gespecialiseerd in aanpassingen aan de
werkplek die de productiviteit en de arbeidsmoraal van de werknemers moeten
maximaliseren.
- Sportpsychologen helpen atleten hun prestaties en motivatie te verbeteren.
- Schoolpsychologen zijn deskundig op het gebied van lesgeven en leren.
- Gezondheidspsychologen werken in alle sectoren van de gezondheidszorg. Hun patiënten
hebben zowel psychische als lichamelijke problemen.
- Klinisch psychologen en counselors helpen mensen zich aan te passen op sociaal of
emotioneel gebied, of om moeilijke keuzes in relaties, hun carrière of opleiding te maken.
- Forensisch psychologen leveren hun psychologische expertise aan het wets- en
rechtssysteem.
- Omgevingspsychologen proberen de interactie met onze omgeving en het milieu te
verbeteren.
- Gerontoppsychologen vormen een van de nieuwste vakgroepen in de psychologie. Ze
beoordelen het functioneren van ouderen en verstrekken begeleiding. Zo proberen ze
ouderen te helpen hun potentieel maximaal te benutten in de latere fasen van hun leven.
Psychologie is geen psychiatrie. Psychiaters behandelen geestelijke stoornissen. Psychiatrie is een
medisch specialisme en maakt geen deel uit van de psychologie. Zij hebben een medische opleiding
gevolgd en een gespecialiseerde opleiding in de behandeling van geestelijke en gedragsmatige
problemen. Ze kijken naar hun cliënten vanuit een medische invalshoek. De psychologie is een
breder vakgebied waarbij meestal de nadruk ligt op onderzoeksmethoden.
Pseudopsychologie: niet-onderbouwde psychologische aannamen die als wetenschappelijke
waarheden worden gepresenteerd, zoals horoscopen.
Kritische denkvaardigheden:
- Wat/wie is de bron?
- Is de bewering redelijk of extreem?
- Wat is het bewijsmateriaal?
- Kan de conclusie door bias (een vervorming) zijn beïnvloed?
, - Worden veelvoorkomende denkfouten vermeden?
- Zijn voor het oplossen van het probleem verschillende invalshoeken nodig?
1.2 Wat zijn de zes belangrijkste perspectieven van de psychologie?
Zes belangrijke perspectieven domineren het snel veranderende veld van de moderne psychologie:
Perspectief Idee Wat bepaalt gedrag? Wie? Wanneer? Note
Biologisch perspectief Het lichaam kan De hersenen, zenuwstelsel, René Descartes (1e helft 17e Biologisch perspectief
(neurowetenschappen apart van de geest endocriene stelsel eeuw). Neurowetenschap
en worden (hormoonstelsel) en genen. Neurowetenschappers en Evolutionaire
evolutiepsychologie) bestudeerd. evolutiepsychologen (vanaf psychologie
eind 20e eeuw).
Cognitief perspectief De Iemands unieke patroon Wilhelm Wundt en William In 1879 1e experiment;
(structuralisme wetenschappelijke van waarnemingen, James (eind 19e eeuw). zoals tijd registreren
(Titchener), methode kan interpretaties, Gestaltpsychologen (begin tussen een lichtprikkel
functionalisme worden gebruikt verwachtingen, 20e eeuw (het geheel, niet en de reactie van de
proefpersoon. En
(William James), om de geest te overtuigingen en de delen)).
techniek introspectie;
Gestaltpsychologie, bestuderen. herinneringen. Cognitivisten (vanaf jaren 60 mensen beschrijven
cognitivisme) van de 20e eeuw). hun sensorische &
emotionele reacties op
prikkels.
William James richtte
zich meer op de functie
van het bewustzijn en
niet alleen op de
structuur.
Behavioristisch Psychologie moet De prikkels in onze John Watson en B.F. Skinner Het idee dat je enkel
perspectief de wetenschap van omgeving, en de (begin 20e eeuw). zekerheid kunt
observeerbaar consequenties van ons verwerven over
gedrag zijn, niet gedrag. datgene wat je kunt
waarnemen en op het
van mentale Stimuli (S) en responsen (R)
idee dat de mens bij de
processen. geboorte een tabula
Het bestuderen rasa is; een
van de geest mag onbeschreven blad dat
geen deel van de door ervaring,
psychologie leerpoces en opvoeding
uitmaken. persoonlijkheid en
Wetenschap van vaardigheden krijgt (1e
gedrag. bewering door John
Locke, bio-perspectief).
Perspectief van de Psychodynamische Processen in onze Sigmund Freud en zijn Psychoanalytici
gehele persoon psychologie: onbewuste geest. volgelingen (vanaf 1900). leggen de nadruk op
(‘whole person’) persoonlijkheid en de analyse van
psychische dromen,
stoornissen versprekingen en op
ontstaan uit de techniek vrije
processen in de associatie.
onbewuste geest.
De gehele persoon
verklaren, en niet
slechts bepaalde
, onderdelen
daarvan.
Humanistische Onze aangeboren behoefte Carl Rogers en Abraham Nadruk op de
psychologie: om te groepen en ons Maslow (vanaf jaren 50). positieve kant van
psychologie moet potentieel zo goed onze natuur: onze
de nadruk leggen mogelijk te verwezenlijken. mogelijkheden, groei
op menselijke groei en potentie.
en potentieel in
plaats van op
psychische
stoornissen.
Positieve
psychologie: Onze innerlijke processen Seligman en
psychologie moet zijn minstens even Csikszentmihalyi (vanaf
bijdragen tot geluk belangrijk als prikkels uit de 2000).
en welzijn van omgeving.
individuen en
groepen.
Psychologie van Unieke De oude Grieken (5e eeuw v. Grieken verklaarden
karaktertrekken en persoonlijkheidskenmerken C.) en moderne dat persoonlijkheid
temperament: die in de tijd en in alle persoonlijkheidspsychologen werd geregeerd door
Verschillen tussen situatie consistent zijn. (vanaf eind 20e eeuw). vier humores: bloed,
mensen ontstaan slijm, zwarte- en gele
uit verschillen in gal.
stabiele kenmerken Introversie,
en neigingen, die extraversie.
karaktertrekken en
temperamenten
worden genoemd.
Ontwikkelings- Mensen Mensen veranderen op Jean Piaget en vele anderen
perspectief veranderen als voorspelbare wijze (vanaf begin 20e eeuw).
gevolg van naarmate de invloeden van
interactie tussen erfelijkheid en omgeving
erfelijke zich in de loop van de tijd
eigenschappen ontplooien.
(nature) en de
omgeving
(nurture).
Sociocultureel Sociale en culturele De kracht van de situatie. Stanley Milgram, Philip Socioculturele en
perspectief invloeden kunnen Zimbardo en vele anderen crossculturele
de invloed (vanaf eind 20e eeuw). psychologen.
overstemmen van Aardig vinden,
alle andere liefhebben,
factoren die gedrag vooroordelen,
beïnvloeden. agressie,
gehoorzaamheid en
conformisme.
Cultuur heeft een
diepgaande invloed
op de mens.
, Deze perspectieven helpen om een holistisch beeld van menselijk gedrag te ontwikkelen. Om het
gedrag te verklaren. Verklaringen zijn nuttig als men wil proberen om problematisch gedrag af te
leren of om gedrag van anderen beter te begrijpen (niet als rechtvaardiging van gedrag!).
Hoofdstuk 9 Sociale psychologie→ 9.1 Hoe beïnvloedt de sociale situatie ons gedrag?
Sociale psychologie; het vakgebied waarin wordt onderzocht op welke wijze individuen elkaar
beïnvloeden. We passen ons gedrag gewoonlijk aan de eisen van de sociale situatie aan, en in nieuwe
of ambigue situaties reageren we op de cues (signalen) die we afleiden uit het gedrag van anderen.
Situationisme; de externe omgeving kan onze gedachten, gevoelens en gedragingen op een subtiele,
maar krachtige manier beïnvloeden. Dispositionalisme; staat tegenover situationisme. De neiging
gedrag aan interne individuele factoren toe te schrijven, zoals genen, persoonlijkheidstrekken en
karaktereigenschappen. De interactie tussen het persoonlijke en situationele factoren (persoon-
situatie-interactie) vormt de kern van zowel de persoonlijkheidspsychologie als de sociale
psychologie.
9.1.1 Sociale gedragsnormen
Sociale rol; is een sociaal gedefinieerd gedragspatroon dat mensen in een bepaalde omstandigheid of
groep dienen te vertonen. Ze vertellen je hoe je je moet gedragen door duidelijk te maken wat je
moet doen, hoe je dat moet doen, wanneer, waar en waarom. Sommige rollen zijn toegewezen op
geslacht, andere zijn georganiseerd in relaties tot gezinsactiviteiten. De omstandigheden waarin je
leeft en functioneert, bepalen welke rollen je kunt kiezen en welke gedragspatronen anderen van je
verwachten. Behalve specifieke rollen die mensen spelen, ontwikkelen groepen veel ‘ongeschreven
regels’ voor de manier waarop alle leden zich zouden moeten gedragen. Deze verwachtingen worden
sociale normen genoemd: dit kunnen zeer ruime gedragslijnen zijn, of juist heel specifieke normen.
Normen kunnen grote invloed hebben op het verloop van een gesprek, omdat ze het aansnijden van
gevoelige of met taboes omringde onderwerpen in gezelschappen verbieden. Wanneer je je aanpast
aan een groep, zoek je eigenlijk uit wat de sociale normen van die groep zijn. Gebeurt op twee
manieren: door te letten op de uniformiteit en op de frequentie van bepaalde gedragingen, en door
de negatieve consequenties van overtreding van een sociale norm op te merken.
Schema; een groep verwante concepten die een algemeen conceptueel raamwerk bieden voor het
begrijpen van onderwerpen, gebeurtenissen, voorwerpen, personen of situaties in het leven. Door
een schema kunnen voorspellingen worden gemaakt over wat we in verschillende omgevingen
kunnen verwachten. Schema’s worden ‘verplichtingen’ over de wijze waarop mensen zich in
bepaalde situaties zouden moeten gedragen. Een script is iemands kennis over de volgorde van
gebeurtenissen en handelingen die een bepaalde sociale rol in een bepaalde situatie wordt verwacht.
9.1.2 Conformisme
Kameleoneffect; de neiging om andere mensen te imiteren.
Het Asch-effect; de sterke invloed van een groep op het oordeel van de individu. Het Solomon Aschs
experiment is een klassieke illustratie van het conformisme: de neiging van mensen om het gedrag en
de meningen van andere groepsleden over te nemen. Omstandigheden die het bevorderen:
- Unanimiteit van de meerderheid.
- Omvang van de groep; vanaf drie neemt druk plotseling toe.
- Openbaarheid; druk groter wanneer anderen je antwoord horen.
- Ambiguïteit; twijfel aan jezelf wanneer antwoord niet kristalhelder is.
- Samenstelling van de meerderheid; grote druk wanneer hoge status van groep.
- Gevoel van eigenwaarde; laag zelfbeeld→eerder conformeren.
