NWKR VERPLEEGKUNDIGEN VERDIENEN
Datum: 25 januari 2022 MÉÉR DAN ALLEEN APPLAUS
Denise van den Burg Hoewel verpleegkundigen tijdens de COVID-19 crisis in de
500804016 publieke opinie aanvankelijk tot helden werden benoemd,
Besta Sedighi was er een schril contrast aanwezig met de ervaringen van de
500752291 verpleegkundigen zelf: zij konden amper tegemoet komen
aan de toegenomen werkdruk. Met de komst van het virus is
Minor Van Brein tot de druk op de zorg enorm toegenomen, maar vóór de komst
Gedrag
van de pandemie bleken verpleegkundigen ook al in de knel
Hogeschool van te zitten. Onderzoek van de Abvakabo FNV wees in 2014
Amsterdam reeds uit dat negentig procent van de verpleegkundigen in
ziekenhuizen de werkdruk als te hoog ervaart en dat veertig
procent van hen zelfs overweegt om de professie te verlaten.
Een structureel probleem
Dat de hoge werkdruk binnen de zorg al hun eigen gezondheid tijdens de crisis sterk
langer zorgt voor stress onder verpleegkun- is afgenomen (Bon-Martens, van Doesum, de
digen, mag geen geheim heten. Al in 1995 Beurs, Kroon & Shield-Zeeman, 2021).
schreef Farrington dat naast financiële beper-
kingen en personeelstekorten het werk zelf Wat zijn de gevolgen van deze hoge werkdruk
inhoudelijk ook een bron van stress is. Door- voor verpleegkundigen en wat zijn de conse-
dat verpleegkundigen vaak getuige zijn van quenties ervan op hun gezondheid en presta-
verschillende soorten leed, lopen zij daarmee ties in de zorg? Wat houdt persoonlijke verant-
een verhoogd risico op de ontwikkeling van woordelijkheid voor verpleegkundigen nog in
stress en stressgerelateerde klachten. Daar ten tijde van een pandemie? En waarom wordt
komt nog bovenop dat de werkdruk binnen er niks aan deze werkdruk gedaan?
de gezondheidssector de afgelopen jaren on-
geveer verdubbeld is (CBS, 2020). Er is spra- Hoge werkdruk zorgt voor stress
ke van een structureel probleem, dat al jaren Om zicht te krijgen op de effecten van een
voortwoekert. Naarmate de COVID-19 crisis hoge werkdruk, helpt het om de werking van
vordert, lijkt de zorg meer en meer geredu- de HPA-as te begrijpen. De HPA-as bestaat
ceerd te worden tot een politiek programma, uit de hypothalamus, de hypofyse (onderde-
waarbij de werkdruk almaar toeneemt en de len van de hersenen) en de bijnieren. Deze as
ruimte die verpleegkundigen hebben om hun wordt ook wel de stress-as genoemd, omdat
zorgverantwoordelijkheid in te vullen steeds het een belangrijk feedbacksysteem van de
kleiner lijkt te worden. In onderzoek naar hersenen is bij het reguleren van stress. In
de impact van de pandemie op het werk en stressvolle situaties zorgt de HPA-as onder
welzijn van de professionals geeft meer dan andere voor de afgifte van cortisol, in de
negentig procent van hen aan dat de toe- volksmond beter bekend als het stresshor-
passing van de huidige COVID-maatregelen moon. Cortisol heeft verschillende functies:
een negatief effect uitoefent op de kwaliteit het beschermt het lichaam tegen de gevol-
van de zorg, bovenop meer dan de helft van gen van ziekte, stress en langdurige bedrei-
de verpleegkundigen die vindt dat zij hun gingen. Dit doet cortisol door ontstekingen
patiënten niet de zorg, hulp of ondersteuning te remmen en ons te helpen presteren onder
kunnen bieden die nodig is. Bovendien vindt druk. Het resultaat? Maximale overlevings-
het merendeel van de verpleegkundigen dat kansen, waarbij andere lichaamsfuncties even
1.
, naar de achtergrond verdwijnen. Denk hierbij Ten slotte dient ook de negatieve invloed
aan de spijsvertering, groei of herstel (Mom- die langdurige stress uitoefent op de psy-
mersteeg, 2020). De HPA-as kan ook wel che niet vergeten te worden. Het psychisch
worden gezien als een thermostaat, die de lijden dat gepaard gaat met stress speelt een
hoeveelheid stress meet en de aanmaak van niet te verwaarlozen rol bij het ontwikkelen
cortisol vervolgens bijstelt (Spencer & Deak, van klachten als een depressie of burn-out.
2016). Dit is belangrijk, omdat er voldoende, Scherder benadrukt dat stress en psychische
maar ook niet teveel van dit stresshormoon in klachten vaak met elkaar gepaard gaan:
het lichaam aanwezig dient te zijn. Voor een stress leidt tot somberheid en somberheid
gezond lichaam is het belangrijk dat de de leidt tot stress. Kortom, de fysiologische
stressrespons weer neutraliseert op het mo- processen van stress veroorzaken veranderin-
ment dat de dreiging verdwijnt. Hierom heeft gen in de werking van het immuunsysteem
cortisol nóg een functie: het op tijd weer en beïnvloeden zowel het mentaal als fysiek
uitschakelen van de stressrespons. Wordt functioneren. We kunnen dus concluderen
de stressrespons onvoldoende geremd, dan dat iedere hersencel anders gaat werken als
wordt er meer cortisol aangemaakt. Daardoor reactie op stress.
ontstaat een vicieuze cirkel, waarbij stress
leidt tot een grotere hoeveelheid cortisol, die Grote gevolgen voor de zorg
vervolgens weer leidt tot meer stress (Talbott Alles wat verpleegkundigen doen, heeft zijn
& Kraemer, 2007). weerslag op de kwaliteit van de zorg. Lang-
durige stress bij verpleegkundigen heeft
Dit heeft negatieve effecten op de ge- enorme consequenties voor hun eigen ge-
zondheid en het functioneren als gevolg. zondheid, evenals de zorg die zij zelf bieden.
Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder Meerdere onderzoeken tonen aan dat er
(2014) geeft aan dat dit verhoogde gehalte een relatie bestaat tussen hoge werkdruk,
aan stresshormoon op verschillende manie- medicatiefouten en in extreme gevallen zelfs
ren tot problemen kan leiden. Allereerst is onnodig overlijden van patiënten (Al-Kandari
er het effect op de hersenwerking: cortisol & Thomas, 2009). De fysiologische veran-
activeert de hippocampus, het hersengebied deringen ten gevolge van stress hebben
dat verantwoordelijk is voor de opslag van daarmee grote consequenties voor hun
informatie in het geheugen. De hippocampus prestaties in de zorg, terwijl patiëntveilig-
moet stress afremmen, maar raakt bij een heid bovenaan de lijst van de World Health
teveel aan stress overwerkt. Een overwerkte Organization staat (WHO, 2017). Echter, niet
hippocampus uit zich in geheugenproble- alleen de verpleegkundige prestaties komen
men en depressies – volgens Scherder de in het gedrang, dit geldt eveneens voor de
reden waarom mensen met langdurige stress eigen gezondheid van de verpleegkundigen.
vaak ook met geheugen- en concentratie- Een jaar geleden lieten onderzoekers van
problemen kampen. Een teveel aan cortisol het Radboudumc en het Erasmus MC al zien
ontregelt de hersenen en kan in sommige wat de gevolgen van de eerste ‘coronapiek’
gevallen zelfs leiden tot beschadigingen. zijn geweest op het welzijn van verpleegkun-
Ten tweede zorgt een verhoogd cortisolge- digen. De hoge werkdruk zorgde voor een
halte voor een verzwakt immuunsysteem, ontregelde HPA-as en dus stress, maar ook
waardoor de kans op infecties toeneemt. Het psychische klachten als depressie waren het
immuunsysteem beschermt namelijk tegen gevolg van deze ontregelde stress-as (Rad-
virussen en bacteriën en zorgt ervoor dat boudumc, 2020). Uit recenter onderzoek van
deze opgeruimd worden in het lichaam en de het Radboudumc (2021) bleek eveneens dat
hersenen. Recent onderzoek wijst bovendien veertig procent van de verpleegkundigen
uit dat de langdurige stresshormonen in het nog steeds gevoelens van depressie ervaart,
bloed zorgen voor een verhoogde kans op waarvan de helft een verhoogd risico heeft
hart- en vaatziekten (Mommersteeg, 2020). op uitval door stress-gerelateerde klachten.
2.
