Hoofdstuk 1 een begrippenkader voor de organisatiekunde
4 kenmerken van een organisatie:
1. De menselijke factor-
2. Een samenwerkingsvorm
3. Doelgerichtheid
4. Continuïteit
Bedrijfskunde is het vakgebied dat zich bezighoudt met de organisatie en marktomgeving
van bedrijven. Het vakgebied maakt gebruik van inzichten uit andere disciplines, zoals
bedrijfseconomie, economie, marketing, recht, psychologie, etc.
Functionele organisatiebegrippen:
• Organiseren: het effectief op elkaar afstemmen van activiteiten, bijvoorbeeld
organiseren van een marketingcampagne.
• Institutionele organisatiebegrip: organisatie als object met een naam en een vesting.
• Instrumentele organisatiebegrip: organisatie als middel waarmee we bepaalde
doelstellingen kunnen verwezenlijken (de wijze waarop de organisatie is ingericht.).
• Organisatie: een menselijke samenvatting die doelgericht en blijvend is.
• Bedrijf: een organisatie die goederen en/of diensten voortbrengt met het doel deze op
een afzetmarkt te verkopen. Bedrijf met en zonder winstoogmerk.
• Onderneming: een bedrijf dat altijd gericht is op het maken van winst (= profit).
Zonder winstoogmerk = non-profit
Met winstoogmerk = profit.
Effectief = wordt het doel bereikt? Het is doeltreffendheid. Voorbeeld: “Alle patiënten zijn
geholpen vandaag.”
Efficiëntie = hoe wordt het doel bereikt? Het is doelmatigheid. Voorbeeld: “De helft van de
patiënten is na de officiële sluitingstijd geholpen.”
Kengetallen (prestatie-indicator)
• Gericht op: productiviteit = output/ input.
• Gericht op: efficiëntie = norminput/ werkelijke input.
• Gericht op: effectiviteit = werkelijke output/ normoutput.
Synergie-effect = het resultaat van het totale samenwerkingsverband is groter, dan een
optelling van resultaten van de individuele prestaties. Voorbeeld: synergie-effect is te zien bij
een autoproducent.
Een organisatie is altijd opgericht met een bepaald doel. Organisatiedoelen kunnen
veranderen, maar om de eenheid binnen de organisatie te bewaren, zullen er altijd 1 of meer
gezamenlijke doelen aanwezig moeten zijn. Als dit niet het geval zou zijn, zou het
richtingsgevoel ontbreken: iedereen zou zijn eigen doelen nastreven.
• Het doel van Coca-Cola: produceren verschillende soorten frisdrank, voor een zo
groot mogelijk koperspubliek, tegen zo laag mogelijke kosten.
• Het doel van Amnesty internationaal: het bewaken van de mensenrechten.
• Het doel van Nokia: continuïteit en het maken het van winst.
Onder normale condities streven leden ernaar de organisatie te continueren. Een
onderneming blijft investeren om in de toekomst te blijven bestaan. In sommige situaties kan
een organisatie worden opgeheven als het doel dat een onderneming nastreeft, definitief is
bereikt.
1
,Soms is de eindigheid van een bepaalde organisatie beter van tevoren te bepalen, dan
spreekt men van projectmatige of non-permanente organisaties. Bijvoorbeeld: na afloop van
de Olympische Spelen zal het lokale ontbindingscomité ontbinden en terugkeren naar de
orde van de dag.
De organisatiekunde gaat vaak uit van de going-concerngedachte: men gaat bij het nemen
van managementbeslissingen uit van de continuïteit van organisaties. Bijvoorbeeld: een
naderend faillissement, dan kan het zin hebben om machines te verkopen of mensen te
ontslaan. Bij een organisatie die blijft voortbestaan zal blijken dat dit onvoordelig uit zal
pakken.
Interne hoofddoelstelling organisatiekunde = het voortbestaan van de organisatie.
Externe hoofddoelstelling organisatiekunde = het voorzien in een maatschappelijke behoefte.
De uitvoerige studie van organisaties en de activiteit van het organiseren is feitelijk pas na de
industriële revolutie op gang gekomen.
Welvaart hogende ondernemingen hebben essentiële gemeenschappelijke kenmerken:
• Machtsverdeling in lagen
• Geschoold personeel
• Formele communicatie, regelgeving en methode.
• Werkverdeling naar functie (productie-, inkoop-, verkoop en boekhoudkundig
personeel)
• Omschreven doelstellingen
Bedrijven zonder winstoogmerk (non-profitinstellingen) streven naar levering van goederen
en/of diensten voor algemeen nut tegen de laagst mogelijke offers.
Bedrijven met winstoogmerk of winstdoelstellingen streven naar winst. Dat betekent dat zij
op eigen kracht trachten een opbrengst voor hun producten en/of diensten te realiseren die
hoger is dan de kosten van het produceren ervan.
Voorbeeld van een bedrijf zonder winstoogmerk = een niet geprivatiseerde
waterleidingmaatschappij.
Voorbeeld van een bedrijf met winstoogmerk = Volvo en Philips.
Een organisatie is niet altijd een bedrijf, maar een bedrijf is wel altijd een organisatie.
Rechtsvorm = onderneming die men kiest.
Natuurlijk persoon = mens van vlees en bloed die als rechtssubject wordt aangemerkt. Dit wil
zeggen dat hij drager is van rechten en plichten zoals deze verwoord zijn in de wet.
• Bij een natuurlijk persoon en zijn onderneming is de eigenaar mede met zijn
privévermogen aansprakelijk voor schulden die de onderneming maakt.
Rechtspersoon = een groep of organisatie als rechtssubject.
• Bij een rechtspersoon is het een zelfstandig lichaam met een eigen vermogen,
rechten en verplichtingen ten opzichte van derden. Hier zijn de eigenaren niet met
hun privévermogen aansprakelijk voor schulden van de onderneming.
Rechtsvormen voor ondernemingen natuurlijke personen:
• De eenmanszaak
• De maatschap
• De vennootschap onder firma (vof)
2
, • De commanditaire vennootschap (cv)
Eenmanszaak
• Eigenaar met gehele private vermogen aansprakelijk voor schulden van de
eenmanszaak.
• Inkomen van de eigenaar gevormd door winst van de eenmanszaak.
• Eenmanszaak hoeft geen jaarstukken (bij winst-, verliesrekening en balans)
openbaar te maken.
• Eenmanszaak heeft een administratieplicht voor de inspecteur van belastingen.
• Voorbeeld: kruidenier om de hoek.
• Voordeel: volledige zelfstandigheid, grote invloed van eigenaar op bedrijfsresultaat en
flexibiliteit.
• Nadeel: eigenaar draagt volledig risico voor eventuele schulden. Voortbestaan van
onderneming is volledig afhankelijk van de eigenaar.
• Eenmanszaak kan overgaan op andere rechtsvormen.
Maatschap
Samenwerkingsovereenkomst tussen zelfstandige, natuurlijke personen of rechtspersonen
die zich verbinden om iets in een gemeenschap te brengen met het doel het daaruit
ontstaande voordeel met elkaar te delen. Bij schulden zijn de maten alleen aansprakelijk
voor het eigen bijgedragen deel. Bijvoorbeeld: boeren, tandartsen en advocaten.
De maatschap is een firma voor de uitoefening van een (vrij) beroep, terwijl bij de firma een
bedrijf wordt uitgeoefend.
Vennootschap onder firma (vof)
Samenwerkingsverband tussen twee of meer personen onder één gemeenschappelijke
naam. De inbreng kan geld, arbeid, goederen of vergunningen zijn. Bijvoorbeeld: garages,
taxibedrijven of cafés waarin twee firmanten samenwerken.
De firmanten zijn ieder hoofdelijk (met het privévermogen) aansprakelijk voor de totale
schulden van de onderneming. Als één van de firmanten met de horizon vertrekt, dan
moeten de andere firmanten ervoor opdraaien. De firma heeft geen publicatierecht voor
jaarstukken.
• Voordelen: spreiding van het ondernemingsrisico over meer personen en het
voortbestaan van de firma is minder kwetsbaar.
• Nadelen: kans op onenigheid, mogelijkheid van onduidelijkheid over de taakverdeling
en iedere firmant is aansprakelijk voor de daden van medefirmanten.
Commanditaire vennootschap (cv)
Commanditaire vennootschap is vergelijkbaar met de firma. Binnen de cv wordt onderscheid
gemaakt tussen beherende vennoten en stille (commanditaire) vennoten. De beherende
vennoot is de ondernemende “werkende” firmant. De stille firmant is geldschieten en deelt de
winst als die optreedt. Als het mis gaat is de stille vennoot zijn investering kwijt, maar er kan
geen inbreuk op zijn privévermogen worden gedaan. Wel bij de beherende vennoot. De stille
vennoot heeft geen recht op bedrijfsbeleid.
BV of eenmanszaak?
Wanneer een onderneming veel fiscaal risico loopt is het verstandig om een bv als
rechtsvorm te kiezen. Bij weinig risico voldoet een eenmanszaak.
Bij een lage winst (minder dan 150.000 per jaar) loont de eenmanszaak beter. Bij hogere
winst is een bv belastingtechnisch voordeliger.
Eenmanszaak Besloten vennootschap
3
, Risico’s Aanspraak privévermogen Privé en bedrijfsleven scheiden
Belastingvoordeel Winst < 150.000 euro Winst > 150.000 euro
Notariële akte Nee Ja
Startkapitaal Nee 0,01 euro
Jaarrekening KvK Nee Ja
Rechtsvormen mogelijk bij ondernemingen met rechtspersoonlijkheid:
• Naamloze vennootschap (nv)
• Besloten vennootschap (bv)
• Coöperatieve vereniging
Naamloze vennootschap (nv)
• Onderneming met rechtspersoonlijkheid: juridisch gezien haar bezittingen en
schulden geheel onafhankelijk zijn van de bezittingen en schulden van de
vermogensverschaffers.
• Dagelijkse ondernemingsleiding in juridische zin is geheel onafhankelijk van de
vermogensverschaffers.
• Kapitaal is verdeeld in een aantal aandelen. Deze kunnen op de beurs worden
gekocht door investeerders.
• Aandelen zijn “aan toonder”: staat niet op naam en zijn daardoor vrij handelbaar.
• Zeggenschap over de nv is verdeeld over drie organen:
o Het eerste orgaan is: ava, algemene vergadering van aandeelhouders. Dit is
het hoogste gezagsorgaan. Bij een vergadering heb je het % zeggenschap als
dat je aandelen hebt. Overnamegevaar loert altijd: een buitenstaander kan
een controlerend aandelenbelang krijgen. Dit kan door meer dan 50%
aandelenpakketten te komen. Indien dit niet gewenst is spreek je van
vijandelijke overname.
o Het tweede orgaan is: RvB, raad van bestuur. De ava benoemt de RvB. RvB
is verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken in de nv. Bij belangrijke
keuzes is er toestemming van ava nodig. De RvB-leden zijn in loondienst. Het
uitbetalen kan via aandelen gaan. Dit om de betrokkenheid te vergroten.
o Het derde orgaan is: RvC, raad van commissarissen. De RvC is niet in iedere
nv aanwezig. Oefent namens toezicht uit op RvB.
• De nv is verplicht om jaarstukken te publiceren. Aard is afhankelijk van de grootte van
de nv.
• Voorbeelden van een nv: ING, ABN AMBRO, Philips
• Voordelen van een nv: geschikt om groot, vreemd vermogen aan te trekken. Doordat
aandelen makkelijk verhandelbaar zijn en aandeelhouders beperkt aansprakelijk zijn.
• Nadelen van een nv: publicatierecht en kans op vijandelijke overname.
Besloten vennootschap (bv)
• Bv is vergelijkbaar met nv. Het verschil is dart de aandelen niet “aan toonder” zijn,
maar op naam staan en dus niet verhandelbaar zijn. Er is geen kans vijandelijke
overname.
• Bv is aantrekkelijke rechtsvorm voor ondernemers die niet persoonlijk aansprakelijk
willen zijn voor bedrijfsrisico.Voorbeelden van een bv: XS4ALL, Stork bv.
Coöperatieve vereniging
Een vereniging van personen die het behartigen van de belangen van de leden als doel
heeft. Kredietverschaffing of aanschaf van gemeenschappelijke goederen. De vereniging
kent organen vergelijkbaar met die van de nv: ava, RvB en Raad van Toezicht. Ook hier is
sprake van wettelijke publicatieplicht. Voorbeelden van een coöperatieve vereniging:
Rabobank en de Boerenbond.
4
