Biologie voor jou-2 A- Havo-Vwo
Thema 1 Verbranding en ademhaling
Basisstof 1: stofwisseling
Begrippen:
Glucose: is een organische stof, die veel energie bevat.
Mitochondriën: celorganellen, deze komen voor in plantaardige en dierlijke cellen. Het zijn rondjes of staafjes. Ze
maken energie uit glucose.
Leg het proces fotosynthese uit?
- Als het licht is, vindt in de groene delen van planten fotosynthese plaats. Bladgroenkorrels gebruiken de energie
uit zonlicht om koolstofdioxide en water om te zetten in glucose. Glucose bevat veel energie. Met behulp van
die glucose maakt de plant weer allerlei andere stoffen, o.a. de stoffen waaruit de plant bestaat. Bij
fotosynthese ontstaat ook zuurstof
- Water + koolstofdioxide + energie (licht) --> zuurstof + glucose
Bij afbraak van glucose komt energie vrij, hoe werkt dat?
- Cellen gebruiken glucose als energiebron
- Bij de afbraak van glucose komt de opgeslagen energie vrij
- De energie die vrijkomt, wordt gebruikt voor de stofwisseling in de cel
- De afbraak van glucose gebeurt in de mitochondriën
Wat is stofwisseling?
- Stofwisseling is niets anders dan het opbouwen of afbreken van stoffen in de (organellen van de) cellen van het
organisme. Dit zorgt er bijvoorbeeld voor dat je kunt bewegen, dat je warm blijft en kan groeien.
De belangrijkste brandstof voor cellen is glucose, maar er zijn er nog 2 die ook als brandstof gebruikt kunnen worden,
welke?
- Eiwit en vet
Basisstof 2: verbranding
Verbranding:
- In je lichaam wordt glucose afgebroken om energie vrij te maken.
- Alle organen in je lichaam hebben energie nodig. Je hebt bijvoorbeeld energie nodig om te bewegen en om je
lichaamstemperatuur op peil (ongeveer 37 °C) te houden.
- De afbraak van glucose in cellen noem je verbranding.
- In je lichaam is voor verbranding geen vuur nodig, maar wel een brandstof. Cellen gebruiken glucose als brandstof.
- Verbranding vindt plaats in elke cel van je lichaam, dag en nacht. Zonder verbranding gaat een cel dood.
- Bij verbranding komt energie vrij die nodig is voor alle processen in een cel. Als er geen energie meer is, stoppen de
processen en gaat de cel dood.
Wat is er nodig voor verbranding, naast een brandstof?
- Voor verbranding is naast een brandstof ook zuurstof nodig. Denk maar aan een brandende kaars. Als je een
glas over de brandende kaars zet, gaat de kaars uit. Dat komt doordat de zuurstof opraakt.
Voor verbranding in je lichaam geldt hetzelfde. Er is een brandstof nodig (glucose) en zuurstof. Bij verbranding
ontstaan (afval)stoffen, welke?
- water en koolstofdioxide.
Waarmee kan je koolstofdioxide aantonen?
- Dit kan met de indicator kalkwater.
Zuurstof is dus nodig om glucose om te zetten in koolstofdioxide en water. Daarbij komt energie vrij:
- glucose + zuurstof → water + koolstofdioxide + energie
, De energie die vrijkomt, wordt omgezet in?
- beweging en warmte. De warmte geef je af aan je omgeving. Als je actiever wordt, heb je meer energie nodig.
Vooral in je spieren wordt dan meer glucose verbrand. Hoe groter de lichamelijke inspanning, hoe meer
verbranding er plaatsvindt. Je hart en je longen werken dan harder om ervoor te zorgen dat de cellen voldoende
brandstof en zuurstof krijgen, en om de afvalstoffen water en koolstofdioxide af te voeren uit de cellen.
In welke celorganellen vindt verbranding plaats?
- In Mitochondriën
Basisstof 3: het ademhalingsstelsel
Begrippen
Middenrif: is een spierplaat die de borstholte scheidt van de buikholte.
Bronchiën: zijn vertakkingen, spelen een belangrijke rol bij de ademhaling
Neusslijmvlies: slijmvlies dat de wand van de neusholte bekleedt.
Trilharen: heel klein haartje dat stoffen in een bepaalde richting duwt
Strotklepje: Klepje dat de luchtpijp afsluit bij het slikken
Luchtpijp: verbinding tussen de longen en het strottenhoofd
Waaruit bestaat het ademhalingstelsel bij een mens?
- Neusholte, mondholte, keelholte, strottenhoofd, luchtpijp, bronchiën, long, middenrif
Wat gebeurd erbij inademing?
- Tijdens een inademing gaat lucht via de neusholte of mondholte naar de keelholte.
- Vervolgens stroomt de lucht langs het strottenhoofd de luchtpijp in.
- De luchtpijp vertakt zich in twee bronchiën, die zich weer vertakken in steeds kleinere buisjes: de
luchtpijptakjes. Aan het einde van de luchtpijptakjes bevinden zich trosjes longblaasjes.
- Onder de longen ligt het middenrif. Het middenrif is een stevig, gespierd vlies dat de romp verdeelt in de
borstholte en de buikholte. Het middenrif kan omhoog en omlaag bewegen.
De meeste mensen ademen door hun neus. De neusholte is bedekt met neusslijmvlies. Wat gebeurd er in de neus?
- Het neuslijmvlies bevat cellen die slijm produceren. Door het slijm is de neusholte vochtig, zodat de ingeademde
lucht ook vochtig wordt. Dicht onder het neusslijmvlies lopen veel bloedvaatjes. Het bloed verwarmt het
neusslijmvlies en daarmee ook de binnenstromende lucht.
Hoe wordt de lucht gezuiverd door je neus?
- De lucht zuiveren, vaak zitten in de lucht die je inademt stofdeeltjes en ziekteverwekkers. Vooraan in de
neusholte groeien neusharen die de grote stofdeeltjes tegenhouden. Kleine stofdeeltjes en ziekteverwekkers
blijven plakken aan het neusslijmvlies. Trilharen verplaatsen het slijm met stofdeeltjes naar de keelholte, waar
het wordt ingeslikt.
Waarom is ademen via de neus gezonder dan door de mond?
- Als je door je mond ademt, wordt de binnenstromende lucht minder goed gezuiverd, verwarmd en vochtig
gemaakt. Daardoor kan het slijmvlies in de longen beschadigd raken. Ook ruik je dan minder goed. Ademen via
de neus is daarom gezonder dan ademen door de mond.
Waarvoor dient het strottenklepje?
- Het strotklepje zorgt ervoor dat voedsel niet in je luchtpijp terecht kan komen. Als je ademhaalt, zijn zowel de
slokdarm als de luchtpijp open. De lucht kan dan van je neusholte via je luchtpijp naar je longen stromen, en
weer terug. Als je voedsel inslikt, sluit de huig de neusholte af en het strotklepje de luchtpijp.
Soms sluiten het strotklepje en de huig niet goed, bijvoorbeeld als je in de lach schiet. Wat kan er dan gebeuren?
- Je kunt je dan verslikken. Voedsel of drank komt dan in je luchtpijp of in je neusholte terecht. Door te hoesten
kun je het voedsel weer uit je luchtpijp verwijderen.
Aan de bovenkant van de luchtpijp bevindt zich het strottenhoofd. Bij volwassen mannen noem je dat ook wel de?
- de adamsappel.
