Kunstgeschiedenis
Inleiding III
Hoorcollege 1
Samenvatting
Tijd van verlichting, industriële revolutie: nieuwe vormentalen, opdrachtgevers,
gebouwtypen, wetenschappen en ideeën over schoonheid
Inhoud
3 Thema’s in Janson:
- Industriële revolutie
- Politieke revoluties
- ‘Doctrine of Progress’
Ook thema:
Ook komen nieuwe opvattingen en ontdekkingen over schoonheid: einde van het
klassieke ideaal ! enorme omwenteling over denken wat goede architectuur is.
, 1.1. Verlichting & Industriële Revolutie:
Gevolgen voor Kunst & Architectuur
Industriële Revolutie
Leidt in de architectuur tot… :
• …Nieuwe materialen (bijv. Eiffeltoren: ijzer) + nieuwe bouw- en productiemethoden
! ontstaan nieuwe vorm entaal + discussies (deze vernieuwingen goed of slecht?)
• …am bachtelijk vak wordt industrieel (bijv. Crystal Palace, London: alle
onderdelen in series): massaproductie, standaardproductie, fabrieksarbeid. !
ontstaat een nieuwe verhouding tussen de architect en het gebouw.
! Ontstaan tegenbewegingen, zoals de ‘Arts and Crafts Movement’ die zich afzet tegen de
industrialisering: “industrialisering is de dood van ons vak”.
Politieke Revoluties & de Bourgeoisie
Politieke revoluties in de 18e en 19e eeuw leiden tot -> groei van (het belang van)
de enorm e m iddenklasse/burgerij in, wat weer leidt tot 2 dingen:
1. … Het einde van 2 grote machtsblokken die normaal altijd heel belangrijk waren voor
kunst en architectuur: de aristocratie en de kerk. Er komen nieuwe opdrachtgevers en
nieuw publiek: De bourgeoisie wordt dé belangrijke groep die het voor t zeggen krijgt in
kunst en cultuur in de 19e eeuw. (‘bourgeoisie’ = ontzettend grote middenklasse).
Als gevolg van technische ontwikkelingen en de groei van (het belang van) de
burgerij, ontstaat massamedia –kranten, tijdschriften, etc. (een snelle verspreiding van
nieuws en snelle communicatie)– waar ook weer veel over kunst en cultuur geschreven
wordt ! ontstaan nieuw genre: kunst- en cultuurkritiek.
(Peter Gay schreef veel over de burgerij in zijn ‘The bourgeouis experience’, wat ook
weer aantoont hoe belangrijk deze groep werd.)
2. … Nieuwe gebouwtypen: als resultaat van de groei en bloei van de
middenklasse in de steden komen er meer terreinen en gebouwen voor publieke
doeleindes. Eerdere privéterreinen worden publieke terreinen. Ook worden er geheel
nieuwe soort gebouwen ontworpen. Denk bijvoorbeeld aan musea! Kunstcollecties waren
nu niet alleen maar privé meer, maar werden nu ook toegankelijk gemaakt voor het publiek
(met name voor de middenklasse, die dit kon betalen). Één van de eerste gebouwen die
speciaal gebouwd was voor publieke doeleindes, was het ‘Altes Museum’, door Schinkel
(hij had bij het ontwerpen nagedacht over hoe een publiek daar rondgeleid kon worden.).
Andere Voorbeelden van gebouwen en terreinen voor de publieke doeleindes:
- Er worden gebouwen ontworpen om muziek publiek in op te kunnen voeren.
- Stadsparkje (niet privé tuinen) (bv: Alphand, Park Buttes-Chaumont, Parijs)
- Bibliotheek (Labrouste biblitotheke Ste.Genevieve(???)
,Er ontstaan gebouwtypen die niet eens een voorgangers hadden: nieuwe categorie
gebouwen die horen bij massapubliek van de 19e eeuw. Een voorbeeld: Grande Hotel,
enorme hotels (zoals Russel Hotel in London): ook te maken met het vele reizen van de 19e
eeuw.
In de 19e eeuw werd ook de nieuwheid van hun eigen eeuw beschreven.
Doctrine of Progress
Houdt in:
• Belangstelling natuurwetenschappen
• Kritische Studie klassieke schoonheidsideaal (zie volgende hoofdstuk): Traditie
van klassieke schoonheidsideaal komt ter discussie te staan. Oudheid word met nieuwe
ogen bekeken. Kritische studie van klassieke oudheid heeft uiteindelijk tot gevolg dat naast
het klassieke schoonheidsideaal nieuwe opvattingen over schoonheid ontstaan.
,1.2. Kritische studie klassieke schoonheidsideaal:
Nieuwe Opvattingen over Schoonheid
Klassiek Schoonheidsideaal
Wanneer ontstond dit ideaal van de klassieke oudheid?: Renaissance. (ook in M.E. trouwens).
Einde van de 18e eeuw word dit klassieke schoonheidsideaal ter discussie gesteld.
Het klassieke schoonheidsideaal binnen de architectuur: zuilenordes:
Hier zie je een ordening van zuilen: helemaal links Dorisch, helemaal rechts Korinthisch.
Bekijk goed hoe deze zuilenordes zijn geordend in deze afbeelding hieronder.
Bekijk de afbeelding hieronder. De zuilenordes zijn van links naar rechts geordend.
Helemaal Links (Dorisch): - - > Rechts (Korintisch):
Uiterlijk: eenvoudig - - -naar- - - > uitbundig.
Associatie: stevig, robuust - -naar- > luchtig, elegant
Voorbeeld van toepassing van ordes o.b.v. uiterlijk:
- Als je een gebouw maakt dat in zijn geheel elegant en sierlijk moet zijn,
wordt vaak gekozen voor zuilenorde dichterbij Korintisch.
- Voor een stevig uiterlijk (zoals een ulitair of militair gebouw) wordt vaak voor
een zuilenorde dichterbij Dorisch gekozen.
Voorbeeld van toepassing van ordes o.b.v. associatie / uitstraling:
- Begaande grond heeft dragende functie oftewel stevige associatie, dus
wordt er vaak voor (een meer) Dorisch orde gekozen.
- Hogere verdiepingen hebben een lichtere associatie, dus kan voor de
luchtigere ordes gekozen worden.
Dit is de taal van de architectuur: toepassen ordes aan types gebouw, en
em oties oproepen.
, Nieuwe ideeën over Schoonheid:
Burke’s ‘Sublim e’ (tegenover het klassieke ideaal) en de stijl ‘Picturesque’
Volgens Edmund Burke is ‘smaak’ niet vaststaand: ‘smaak is niet aangeboren maar gecultiveerd.’ Smaak
staat niet vast maar is een ‘enquiry’: een onderzoek, een ontdekking. Door dingen te zien, mee te maken,
ontwikkel je smaak / een idee van schoonheid.
Schoonheid is een ervaring van:
…. van ’The Beautiful’: klassieke ideaal: sereen, rust, balans. “aesthetically pleasing” (pleasure)
En/of: …. van ‘The Sublime’: overweldiging. (zoals: bij een ravijn staan, naar de sterrenhemel kijken: waanzinnige
overweldigende sensaties, zoals de grootsheid van de natuur, de donkere dreigende zee. Jij bent er niets bij.) (pain)
Het idee van schoonheid als ervaring van plezier (“The Beautiful”) bestond al in de klassieke traditie. Maar in de 19e eeuw
ontstond het idee dat schoonheid ook een ervaring van “The Sublime” kon zijn.
\-------------------! hoe vertaald dit zich in de architectuur??
Sublime in Architectuur
• Horace W alpole, ‘Strawberry Hill’ in Twickenham. Schreef ‘Gothic Novels’ (=
mysterieus, spannend). Walpole liet dit gebouw voor zich bouwen.
Dit toont 4 kenm erken van architectuur binnen de ‘Sublim e’:
1. •onregelmatig (contrast: klassieke schoonheidsideaal wat juist ordelijk en regelmatig is);
dit gebouw is onregelmatig waardoor het •natuurlijk/organisch gegroeid lijkt. Deeltjes
bijgebouwd, etc. Dit doet je tijd ervaren: indruk van •vergaan en vergankelijkheid van tijd.
2. •asymmetrisch: niet in een keer een overzicht: je moet een reis door het gebouw maken:
niet overzichtelijk. (klassiek: overzichtelijk).
3. •Schaalcontrasten, zoals kleine hoekjes en grote stukken.
3. •Contrasten in materiaalgebruik, zoals donker en licht, en verschil in kleuren.
