STRAFPROCESRECHT
HC 1 – Algemene inleiding en bronnen
strafprocesrecht
Het strafprocesrecht gaat over de regels die in acht moeten worden genomen bij de toepassing van
het materiële strafrecht; de voorschriften omtrent de opsporing van strafbare feiten, de vervolging
van strafbare feiten, de berechting/rechtszitting van strafbare feiten, en de executiefase.
Er zijn enorme persoonlijke belangen van betrokkenen die op het spel staan. Van de verdachte
natuurlijk, maar ook van slachtoffers en van getuigen. Het is niet alleen maar theorie, het gaat over
inhoudelijke belangen van mensen.
Algemene introductie
- Inhoud van het vak: strafprocesrecht (regels die bij toepassing van materieel Sr in acht
moeten worden genomen)
- Aard van het vak: het gaat om grote menselijke belangen (m.n. van verdachten en van
slachtoffers)
- Criminaliteit speelt zich vaak af in een wereld die wij nauwelijks kennen
- Voorbeeld: drugsverslaafde met kind, liet dochter in drugspand terwijl hij zelf drugs deed, zij
werd vervolgens misbruikt
Functie van het voorbeeld:
1. Het grote belang van een goede organisatie van de strafvordering: niet te weinig
bevoegdheden en niet teveel (kernpunt: we mogen geen verkeerde beslissingen nemen – vgl.
Schiedamse Parkmoord)
2. Hoe moet het strafprocesrecht worden bestudeerd?
- Kennis van de techniek (vb. BOB-bevoegdheden (bijzondere opsporingsbevoegdheden) in
art. 126g Sv e.v.)
- Inzicht in achtergrond van geldend recht (vb. anti-terrorismewetgeving).
Ontwikkeling strafprocesrecht
- Strafvordering legitimeert inbreuken op burgerlijke rechten: het schept en beperkt macht
- Inhoud van strafprocesrecht is afhankelijk van politieke overwegingen (-> niemand kan
aanspraak maken op handhaving van de status quo)
- Strafprocesrecht is dynamisch. Voorbeelden:
o In 1993 200 artikelen van WvSv veranderd; daarna is tempo verder opgeschroefd
o Onderzoeksproject Strafvordering 2001
o Wetgevingsproject Strafvordering 2011
o 2014-heden Project Modernisering WvSv
Over een paar jaar zal er dus een nieuw wetboek van strafvordering zijn.
Project modernisering WvSv
- Boek 1: algemene bepalingen en institutioneel kader
- Boek 2: voorbereidend onderzoek
- Boek 3: buitengerechtelijke afdoening en vervolging
1
, - Boek 4: berechting
- Boek 5: rechtsmiddelen
- Boek 6: bijzondere procedures
- Boek 7: internationale samenwerking
- Boek 8: tenuitvoerlegging (wordt buiten de moderniseringsoperatie apart ingevoerd)
Huidige wetboek van strafvordering is in werking getreden in 1926.
Aanleiding tot modernisering:
1. Doelstellingen Sv zijn verbreed – meer aandacht voor het slachtoffer
2. Aard van criminaliteit en sancties is veranderd – de grens tussen de onderwereld en de
‘bovenwereld’ is vervaagd; taakstraffen zijn veel belangrijker geworden.
3. Rolverdeling van actoren is veranderd – de rol van de rechter-commissaris is totaal gewijzigd,
en ook de rol van officier van justitie is belangrijk veranderd
4. Internationalisering
5. Nieuwe technieken
Stand van zaken anno 2021:
- Boeken 1 en 2 (tweede tranche, na Contourennota): consultatieronde afgesloten. Eerste helft
van 2018: gewijzigde wetsvoorstellen
- Boeken 3 t/m 6: (derde tranche): consultatieronde afgesloten
- Vanwege onderlinge samenhang worden tweede en derde tranche gezamenlijk naar de Raad
van State en daarna naar het parlement gestuurd.
- Boeken 7 en 8 reeds in Staatsblad (Stb. 2017, 246 en Stb. 2017,82)
Waardering van ontwikkelingen?
- Gezichtspunten:
o Waarheidsvinding – materiële waarheid. We kunnen het niet veroorloven om foute
beslissingen te maken. Maar: we willen de waarheid achterhalen, maar niet ten koste
van alles. Dus:
o Toelaatbare middelen. Bekende voorbeelden:
▪ Pentothal – wij vinden een zodanige inbreuk op de vrije oordeelsvorming van
een verdachte niet toelaatbaar.
▪ Zaanse verhoormethode (m.n. HR NJ 1998, 152) – zeer intensief verhoren op
een politiebureau. Heel lang verhoren in een intimiderende omgeving.
▪ Recenter voorbeeld: Mr. Big-methode (HR 17-12-2019;
ECLI:NL:HR:2019:1982) – de overheid benaderde een verdachte en deed zich
voor als een zelfstandige criminele organisatie. Probeerden verdachte plaats te
gunnen in de organisatie, en hielden soort van sollicitatie waarbij verdachte
vertelde over wat voor misdaden hij allemaal heeft gepleegd. Soort verhoor,
maar waarborgen zoals dat hij niet tot antwoorden verplicht is worden in deze
situatie niet verteld.
Spanning tussen beide gezichtspunten vormt de motor van de rechtsontwikkeling.
HR over MR. Big-methode
- = undercoveroperatie (i.c. fictief beveiligingsbedrijf)
- Opsporingsambtenaren winnen vertrouwen en stellen voordelen in vooruitzicht als hij bekent
- Gevaar: dat verdachte feitelijk in een verhoorsituatie terechtkomt waarbij de normale
waarborgen ontbreken
2
, - Geen algemeen eenduidig antwoord omtrent toelaatbaarheid
- Beoordeling van specifiek optreden (i.c.) t.a.v. verklaringsvrijheid verdachte (=met het oog op
betrouwbaarheid)
Weegfactoren bij Mr. Big
1. Verloop van opsporingstraject
2. Proceshouding verdachte
3. Mate van (psychische) druk
4. Wijze van toegepaste misleiding
5. Bemoeienis politie met inhoud verklaring
6. Duur en intensiteit van het traject
7. Strekking en frequentie van contacten
8. In vooruitzicht gestelde consequenties
Plus: nauwkeurige verslaglegging; auditieve of videoregistratie; proportionaliteit & subsidiariteit ->
alles in motivering
Bronnen van strafprocesrecht
1. Wetboek van Strafvordering – belangrijkst.
2. Andere wetten in formele zin
3. Producten van lagere wetgevers
4. Internationaal recht
5. Ongeschreven recht (incl. beleidsrecht)
6. Jurisprudentie
Grondrechten – art. 1 Sv – Strafprocesrecht
Bepaalt dat strafvordering vindt alleen plaats op de wijze bij de wet voorzien. Alle fasen moeten
worden geregeld bij de wet. Omdat de opdracht ‘bij de wet’ in het wetboek van Sv is vermeld en niet
bij de grondwet, is delegatie van bevoegdheden mogelijk. Daarom hebben lagere regelgevers ook een
rol.
Wetboek van Sv is de allerbelangrijkste bron van het strafprocesrecht. Lees de inhoudsopgave. Die
geeft ook antwoord op vragen die wij op het tentamen stellen. Ken de weg goed.
WvSv biedt antwoord op de meeste vragen die wij tegenkomen. Daarnaast heeft het WvSv ook een
principiële betekenis. Het heeft de steun van de democratisch gekozen overheid. Is belangrijk, omdat
in de strafvordering met regelmaat inbreuk moet worden gemaakt op de grondrechten van burgers.
Ambivalente situatie; het strafprocesrecht legitimeert inbreuken op elementaire grondrechten van
burgers die we normaal gesproken juist met alle mogelijke middelen, incl. strafrechtelijke middelen,
willen beschermen.
Art. 1 Sv heeft een bemiddelende rol tussen grondrechten van burgers aan de ene kant en het
strafprocesrecht aan de andere kant.
Voorbeelden:
- Art. 7 Meningsuiting/ art. 62 Sv + art. 62a Sv (want collusiegevaar)
- Art. 15 Fysieke vrijheid/ o.a. artt. 53,54 Sv (aanhouden), art. 57 (inverzekering stellen), art 63
e.v. (voorlopige hechtenis)
- Art. 10 privacy/ Wet BOB
- Art. 11 fysieke integriteit/ art. 56 onderzoek aan het lichaam (& art. 195)
- Art. 12 Huisrecht/ artt. 55, 97 + alg. wet op binnentreden (1994) (eigenlijk een
hulpdwangmiddel; je wil daarbinnen iets doen (een verdachte aanhouden of vaatbare
voorwerpen in beslag nemen)
- Art. 13 Telefoongeheim/ artt. 126m, 126n afluisteren telefoongesprekken, onderzoek van
telecommunicatie
3
, Het gaat niet alleen om het legitimeren van het doorbreken van grondrechten, maar twee
gezichtspunten moeten worden toegevoegd:
+ integriteit (vb. infiltratie – politie wordt beschermd tegen de grootste verlokkingen om zelf uit de
mand te springen (?)) en betrouwbaarheid (vb. Oslo (een getuige wordt geconfronteerd met een reeks
van andere personen in een line-up, en hem wordt gevraagd of hij de dader herkent) – om ervoor te
zorgen dat de kennis die je aan de toepassing van dwangmiddelen kunt ontlenen zo betrouwbaar
mogelijk is; er moet rekening worden gehouden met bepaalde kenmerken.
Andere wetten in formele zin
- Wet wapens en munitie
- Opiumwet
- W.E.D.
- Grote reeks andere bijzondere wetten – je kunt misschien wel het WvSv goed kennen en
denken dat een opsporingsambtenaar onrechtmatig handelt, maar wat hij doet zou ook goed in
een bijzondere wet geregeld kunnen zijn.
- Bijzonderheid: ook WvSr heeft soms procedurevoorschriften die duidelijk te maken hebben
met procesrecht (Vb. art. 14h Sr – gaat over wijzigen van de voorwaarden nadat een
voorwaardelijke veroordeling is uitgeproken)
o
Lagere wetgevers
Art. 107 GW; art. 1 Sv -> delegatie
1. Aanwijzen opsporingsbevoegdheden (art. 142 Sv)
2. Creëren bewijsvermoedens
3. (Vervolgings-)richtlijnen/‘Aanwijzingen’
Art. X APV Gemeente Y
Onverminderd het bepaalde in art.141 WvSv zijn met het opsporen van de in deze verordening
strafbaar gestelde feiten belast, ieder voorzover betreft de zaken, welke aan zijn bijzondere toezicht
zijn toevertrouwd: de marktmeester, de commandant van de brandweer, de door B&W (burgemeester
& wethouders) aan te wijzen personen, belast met het toezicht op begraafplaatsen, de
rattenbestrijding, de radioactieve besmetting en de woonwagens en woonschepen, alsmede de door
B&W aan te wijzen ambtenaren van de dienst gemeentewerken en van de afdeling bevolking en
gemeentesecretarie.
Art. 134a APV Gemeente Wassenaar
‘Het is verboden, tussen een half uur na zonsondergang en een half uur voor zonsopgang op de weg
te vervoeren of bij zich te hebben inbrekersgereedschap, lopers, valse sleutels, touwladders, lantaarns
of enig ander gereedschap, voorwerp of middel dat kan dienen om zich onrechtmatig de toegang tot
een gebouw of erf te verschaffen, onrechtmatig sluitingen te openen of te verbreken, een inbraak te
vergemakkelijken of het maken van sporen te voorkomen.’
Dit is heel vergaand.
‘Dit verbod is niet van toepassing, voorzover aannemelijk kan worden gemaakt, dat het vervoeren of
bij zich hebben van gereedschappen, voorwerp of middel niet geschiedt met het in het vorig lid
vermelde doel.’
Eigenlijk passen deze gemeentelijke bepalingen in ons systeem van strafprocesrecht; iedereen is
eigenlijk schuldig totdat hij aantoont dat hij niets verkeerd gedaan heeft.
Internationaal recht (1)
- Minimum normen voor Sv in: EVRM en IVBPR
4
