Samenvatting Persoonlijkheidsleer Fontys TP (TP1CPERSL)
De verplichte hoofdstukken, artikelen en de informatie vanuit de kennisclips zijn per week samengevoegd.
Alle informatie waarnaar gevraagd wordt in de leerdoelen staat in de samenvatting. De termen die je moet
kennen voor het tentamen zijn geel gemarkeerd en de tekst is overzichtelijk gemaakt door de uitlijning.
Heel veel succes!
[Foto door Aline Viana Prado]
___________________________
Inhoudsopgave
Week 1: De nitie persoonlijkheid en de traits benadering 2
Week 2: Procestheorieën en persoonlijkheid als voorspeller van werkprestaties 9
Week 3: Motivatie, faalangst en coping 12
Week 4: Geheugen 17
Week 5: Denken 21
Week 6: Intelligentie 24
1
fi
,Week 1: De nitie persoonlijkheid en de traits benadering
De verplichte leesstof uit paragrafen 10.1, 10.2, 10.4.3, de kennisclips en artikel De Vries et al (2009): De zes
belangrijkste persoonlijkheidsdimensies zijn hierin verwerkt.
Mary Whiton Calkins was een grensverleggend wetenschapper die onderzoek heeft gedaan naar psychologie,
het geheugen en het zelf. Ze heeft hier nooit haar verdiende doctorsgraad voor gekregen.
Persoonlijkheid wordt in het boek gedefineerd als psychologische eigenschappen die een zekere continuïteit
verlenen aan het gedrag van een individu op verschillende momenten en in verschillende situaties.
Persoonlijkheid is per persoon uniek, maar er zijn wel (gemeenschappelijke) patronen te ontdekken en we
zijn enigszins voorspelbaar. Persoonlijkheid is dat wat jou jou maakt; het maakt dat we zijn wie we zijn.
Kan beschouwd worden als de ‘standaardinstellingen’ (van motieven, emoties en percepties) in
combinatie met aangeleerde schema’s die we toepassen om de wereld te begrijpen en om te handelen.
Kenmerken van gedrag dat bij je persoonlijkheid hoort, zijn stabiliteit (je gedrag wordt regelmatig vertoond),
consistentie (het gedrag wordt in verschillende situaties getoond) en standaardgedrag. Hierdoor
voorspellingen kunnen doen in de toekomst. Deze kenmerken zorgen ervoor dat je altijd gelijksoortig
gedrag vertoont.
Omdat er voorspelbaarheid is in gedrag kan het worden omgezet in een formule. De formule is dan:
G = f (P,S). Daarbij: G = gedrag, f = functie, P = persoon, S = situatie. (Deze formule zat in de kennisclip,
is verder nooit aan bod gekomen.)
Persoonlijkheidsleer is de psychologie over de verschillen tussen persoonlijkheden. Over het algemeen lijken
mensen op elkaar (genot kiezen boven pijn, bepaalde normen en waarden hanteren). Wat maakt dat we
anders denken, ons anders voelen en andere dingen doen dan anderen in dezelfde situatie? Dat is onze
persoonlijkheid.
Als de continuïteit van een persoonlijkheid breekt, kan bijvoorbeeld een manisch-depressieve psychose,
schizofrenie of een meervoudige persoonlijkheidsstoornis als gevolg hebben.
Perspectieven om iemands gedrag te kunnen analyseren/inschatten zijn onder te verdelen in 4 groepen:
Groep 1. Snel een beeld van iemand vormen kan met karaktertrekken en temperament. Dit zijn
dispositionele theorieën (beschrijvende persoonlijkheidstheorieën).
Groep 2. Manieren om iemand te begrijpen als een ontwikkelend en veranderend wezen kan met
psychodynamische, humanistische of sociaal cognitieve persoonlijkheidstheorieën (procestheorieën).
Groep 3. Proberen te begrijpen hoe andere mensen elkaar begrijpen, aannames doen van iemands
persoonlijkheid kan met impliciete persoonlijkheidstheorieën.
Groep 4. Proberen te begrijpen hoe mensen elkaar in verschillende werelddelen begrijpen kan met
crossculturele theorieën.
Beschrijvende persoonlijkheidstheorie legt de nadruk op redelijk stabiele persoonlijkheidskenmerken
(karaktertrekken), bijvoorbeeld de dimensie introvert of extravert.
Procestheorieën verklaren de persoonlijkheid vanuit interne processen, zoals motivatie, emotie, leren en
onbewuste processen. Het gaat hier om nurture.
Verschil tussen beschrijvende persoonlijkheidstheorieën en procestheorieën: Beschrijvende
persoonlijkheidstheorieën leggen de nadruk op betrekkelijk stabiele persoonlijkheidskenmerken, gedrag
en karaktertrekken in verschillende situaties. Procestheorieën proberen persoonlijkheid niet alleen te
2
fi
, beschrijven, maar ook te verklaren aan de hand van onderliggende processen, zoals motivatie, perceptie,
leren en ontwikkeling en op basis van bewuste processen.
Impliciete persoonlijkheidstheorie is de aanname over de persoonlijkheid van iemand zodat we mensen
gemakkelijker en sneller kunnen begrijpen. Deze aannames kloppen soms, maar zitten er ook vaak naast.
Er zijn vier krachten die persoonlijkheid bepalen vanuit het gehele persoon perspectief. Grofweg ontstaat
persoonlijkheid door nature (waarmee we geboren worden), nurture (wat we meemaken onderweg) en
cultuur (wat we meekrijgen uit onze omgeving).
Kracht 1. Biologie en evolutie (nature). Sigmund Freud stelde dat alles wat we doen voortkomt uit een op
seks gebaseerd overlevingsinstinct. Het moderne wetenschappelijke standpunt stelt dat het complexer is
dan dat een enkele emotie onze persoonlijkheid vormt. Volgens de huidige wetenschap m.b.t. biologie en
evolutie lijken onze hersenen te bestaan uit verschillende modulen of motieven, zoals seks, agressie,
honger, affiliatie, dorst en prestatie. “Elk motief is een afzonderlijke module in de hersenen en de manier
waarop een motief ons beïnvloedt, vormt een deel van de eenheid die we persoonlijkheid noemen.”
Kracht 2. Karakter en psychische processen (nature). Het karakter komt voort uit temperament. Je kunt
karakter vergelijken met het fenotype en het temperament met het fenotype. De kernelementen van een
persoonlijkheid kun je zien als filter; ben je een extravert persoon, dan zul je ervaringen vanaf een
extravert standpunt bekijken. Een karaktertrek is een stabiel persoonlijkheidskenmerk waarvan men
aanneemt dat het zich in het individu bevindt en dat in verschillende omstandigheden een leidraad vormt
voor zijn of haar gedachten en handelingen. De dimensie introvert-extravert is een voorbeeld van
beschrijvende persoonlijkheidstheorie. Daarbij ligt de nadruk op karaktertrekken.
Kracht 3. Omgeving (nurture), naast een biologische basis voor onze persoonlijkheid wordt een belangrijk
deel gevormd door de principes van behavioristische conditionering, cognitief leren en sociale
psychologie. Persoonlijkheidstheoretici zeggen dat de vroege jeugd de belangrijkste omgeving is die de
meeste invloed uitoefent op persoonlijkheid. Naast de genen (van ouders), is ook de omgeving die ze
geven/maken van groot belang. Kinderen die opgroeien in bijvoorbeeld weeshuizen of een arme omgeving
laten slechtere ontwikkeling zien en minder ontwikkelde hersengebieden.
Persoon-situatiecontroverse is de discussie over de invloed van nurture ten opzichte van nature.
Persoonlijkheidspsycholoog Walter Mischel stelt dat de invloed uit de omgeving alle andere
invloeden overstemt.
Kracht 4. Sociale en culturele bijdragen (cultuur). Cross-cultureel psycholoog Juris Draguns (1979) stelt
dat het concept persoonlijkheidstheorie een westerse uitvinding is. De westerse sociale wetenschappen
hebben een sterke bias naar individualisme en een eigen ‘zelf’. Andere culturen kijken anders naar
verschillen tussen mensen. De meeste niet-westerse perspectieven zijn geworteld in religie (zoals yin en
yang) en collectivisme is belangrijker; in hoeverre iemand in een groep past en sociale samenhang
bevordert. In elk perspectief (westers of niet-westers) zijn sociale relaties van enorme invloed op onze
persoonlijkheid (ouders, klasgenoten, vrienden, leraren, subculturen, hobby’s, normen van de cultuur).
Crossculturele theorieën kunnen dus grofweg onderverdeeld worden in het collectivisme (vooral in het
Oosten), met de nadruk op de mens als groep en sociale relaties en het individualisme (vooral in het
Westen), met de nadruk op de mens als individu. Beide hebben hun invloed op persoonlijkheid. Cultuur
beïnvloedt hoe we naar dingen kijken, wat we belangrijk/goed/fout vinden en ons gedrag.
Individualistische mensen kiezen sneller voor competentie en ervaren prestatiedrang dan collectivistische
mensen. Ook hebben ze verschillende opvatting over de ‘ideale persoonlijkheid’.
Volgens Harry Triandis (1926) (onthouden: Triandis = individueel) is het fundamentele verschil
tussen culturen het verschil tussen hoe individueel of hoe collectief een cultuur is. Veel aspecten
van gedrag en persoonlijkheid zijn bepaald door de positie van de eigen cultuur op het spectrum
individualisme en collectivisme.
3
