Dit document bevat een samenvatting van het boek "Psychodiagnostiek: Het onderzoeksproces in de praktijk". Het boek is tentamenstof voor het vak Orthopedagogiek: Theorieën en Modellen wat wordt gegeven op de Universiteit Leiden voor de studie Pedagogische Wetenschappen (2e jaar).
Psychodiagnostiek
Het onderzoeksproces in de praktijk
Hoofdstuk 1: Proces, instrumenten, beoordeling en besluitvorming
Inleiding: wat is psychodiagnostiek?
Onze analyse van het gedrag van medemensen gebeurt vaak onbewust, of intuïtief en niet-systematisch, en
wordt gekleurd door emoties en stereotiepe ideeën. In de psychodiagnostiek analyseren we het gedrag, de
gedachten en de emoties van mensen op een systematische manier om het te begrijpen en te voorspellen.
De definitie van psychodiagnostiek is de oordeelsvorming aangaande psychische disfuncties of
gedragsmoeilijkheden en sterktes waarbij de benadering van het probleem op de wetenschappelijke
psychologie gebaseerd is en waarbij het essentieel is de persoon (of het systeem) zodanig te begrijpen dat uit
de structurering van diens probleem relevante aanwijzingen voor therapie voortvloeien. Deze oordeelsvorming
is een procesmatig gebeuren dat plaatsvindt en evolueert in de interactie tussen cliënt en clinicus.
Er zijn vijf basisvragen binnen de psychodiagnostiek te onderscheiden:
1. Vragen naar onderkenning = probleem in kaart brengen en nauwkeurig beschrijven
2. Vragen naar verklaring = erachter komen hoe het probleem is ontstaan en in stand wordt gehouden
3. Vragen naar predictie = voorspelling op het te verwachten gedrag
4. Vragen naar indicatie = moet er iets aan het probleem worden gedaan, zo ja, wat dan
5. Vragen naar evaluatie
Het diagnostische proces:
Het is belangrijk om een diagnostisch proces zo wetenschappelijke mogelijk weer te geven.
De Groot heeft een procedure opgesteld voor het op verantwoorde wijze vergaren
va informatie: de empirische cyclus. De empirische cyclus bestaat uit de stappen:
Observatie = verzamelen van gegevens
Inductie = bedenken wat er aan de hand kan zijn en hypothesen vormen
Deductie = toetsbare voorspellingen afleiden
Toetsing = hypothesen en voorspellingen toetsen
Evaluatie = hele proces evalueren
Het diagnostisch proces is op deze cyclus gebaseerd. Het hele diagnostische proces kan
weergegeven worden met het plaatje aan de rechter kant.
Observatiemethoden:
Observatie is de meest gebruikte methode in het diagnostisch proces. Richting gevende
vragen die je kan inzetten zijn: waarom, wie, wat, wanneer, hoe vaak? Observatie kan
vooral ook nuttig zijn om interacties tussen de cliënt en zijn omgeving in kaart te brengen.
Je kunt een onderscheid maken tussen wie er observeert en wie er geobserveerd wordt:
Cliënt observeert zichzelf = vorm van zelfregistratie en wordt vaker gebruikt bij
interne processen
o Voordeel = je kunt gedrag laten observeren dat door anderen dan de
cliënt moeilijk te observeren is
o Nadeel = observaties kunnen van verschillende kwaliteit zijn, omdat niet iedereen even goed
is in zelf observatie
Anderen (informaten) observeren = meerdere bronnen observeren het gedrag van de cliënt en wordt
vaker gebruikt bij gedrag of gedragsproblemen.
Kinderen worden vaak in hun natuurlijke omgeving geobserveerd. Dit is de minst gestructureerde en minst
gecontroleerde situatie. Voordeel hiervan is dat men gedrag kan observeren zoals die plaats vinden in
alledaagse situaties. Nadeel is dat het arbeidsintensief en duur is en dat mensen hun gedrag vaak veranderen
, zodra ze zich geobserveerd voelen. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen gestandaardiseerde- en on-
gestandaardiseerde observatie.
Gestandaardiseerde observatie = gebruik van beoordelingsschalen
o Voordeel = kleinere kans op beoordelingsfouten
o Nadeel = het is niet voor elk gedrag geschikt en er zijn vaak weinig psychometrische gegevens
over de schalen
On-gestandaardiseerde observatie = geen gebruik beoordelingsschalen
o Nadeel = grotere kans beoordelingsfouten
Actor-observatoreffect = eigen problematisch gedrag toeschrijven externe factoren
en problematisch gedrag van anderen toeschrijven aan interne factoren (= ook wel
de fundamentele attributiefout)
Bij observatie kan je gebruik maken van time- of event sampling. Bij time sampling wordt uitgegaan van een
bepaalde vastgestelde tijdsperiode of vast tijdstip waarbij je noteert of en hoe vaak een bepaalt gedrag
voorkomt in die periode. Bij event sampling wordt gekeken hoe vaak bepaald gedrag voorkomt in een bepaalde
periode, deze vorm wordt vaker gebruikt bij gedrag dat niet frequent voorkomt.
Samenvattend is het belangrijk om observatie zo veel mogelijk te standaardiseren om oordeelsfouten
en onjuiste conclusies te voorkomen. Van belang is om het gedrag in verschillende contexten te observeren en
rekening te houden met het informantenprobleem.
Het klinische interview:
Het inventariseren en classificeren van klachten is een complex activiteit, waarvoor de clinicus moet beschikken
over zowel methodische als therapeutische vaardigheden, en ook over theoretische kennis van
psychopathologie. Hoe kunnen de meest valide uitspraken gedaan worden over personen en hun klachten?
Hiervoor zijn twee benaderingen:
1. Ideografische benadering = persoonsgerichte benadering en hierbij staat de uniciteit van het individu
centraal. Er wordt gestreefd naar een concrete en volledige beschrijving van een individu. Deze
benadering is verbonden met het klinisch oordeel
2. Nomothetische benadering = normgerichte benadering met nadruk op algemene wetten. De cliënt
wordt begrepen door analytisch denken, theorievorming en empirische toetsing. Deze benadering is
verbonden met het statistische oordeel wat leidt tot betere resultaten dan het klinisch oordeel.
Het semigestructureerde interview:
Het gebruik van semigestructureerde interviews heeft als belangrijkste voordeel dat de betrouwbaarheid van
het diagnostische oordeel toeneemt. Dit geldt voor zowel interbeoordelaarsbetrouwbaarheid als voor test-
hertest betrouwbaarheid. Ook kan er in dit interview concreet worden doorgevraagd naar voorbeelden van
klachten en problemen. Nadelen zijn dat het veel tijd kost en dat het systematisch uitvragen van klachten en
symptomen volgens een vast protocol niet altijd aansluit bij wat cliënten zelf willen vertellen. Verder zijn
semigestructureerde interviews meer probleemgericht dan persoonsgericht waardoor ze vaker in de
onderzoekspraktijk gebruikt worden dan de klinische praktijk.
Psychologische tests:
Een psychologische test kan gedefinieerd worden als een evaluatief instrument of procedure waarmee eens
steekproef van het gedrag van een cliënt in een bepaald domein wordt verkregen en vervolgens geëvalueerd
en gescoord volgens een gestandaardiseerd proces. Voordelen van psychologische tests zijn dat ze een sterke
validiteit hebben, unieke informatie bieden wat niet kan worden vergaard met uitsluitend klinische interviews,
ze praktisch zijn in het gebruik, en dat scores vergeleken kunnen worden met een normgroep
Echter, er is bij psychologische tests vaak sprake van zelf-rapportage. Nadelen hiervan zijn dat er
kennis en expertise nodig is om psychopathologie in kaart te brengen en de cliënt heeft dat niet, mensen
hebben slechts beperkte toegang tot hun eigen cognitieve processen, en scores vertonen vaak een vertekend
beeld door psychologische afweer en beoordelingsfouten over eigen capaciteiten.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper jasmijnvdhoff. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
