GERIATRIE EN VEROUDERING
HOORCOLLEGE AANTEKENINGEN
HOE KUNNEN WE DE BEELDVORMING VERKLAREN VAN OUDEREN
Terror management theorie: confrontatie met sterfelijkheid, angst voor de dood
Social identity theorie: je beoordeelt je eigen leeftijd groep positiever→ jongeren nemen afstand van ouderen
Social role theorie: sociale rol bepaalt de beeldvorming→ bijv. stoppen met werken leidt tot negatief beeld
over ouderen
HOORCOLLEGE 1: DEMOGRAFIE VAN DE VEROUDERING
VOORBEREIDING
Oversterfte: tijdelijke bijzondere stijging van het aantal sterf gevallen
Verwachte sterfte: gemiddelde sterfte van de afgelopen 5 jaar in dezelfde periode
Ondersterfte: na een hoge piek van sterfte zie je vaak dat er relatief weinig mensen overlijden
Er moet gecorrigeerd worden aan de hand van de bevolkingsprognose omdat er steeds meer migranten bij
komen die relatief jong zijn en ook meer ouderen die een langere levensverwachting hebben
Er moet ook een betrouwbaarheidsinterval worden berekend rondom de verwachte sterfte, omdat het hoge
sterf aantal nog steeds toeval kan zijn
➔ Als de daadwerkelijke sterfte hoger is dan de bovengrens van de betrouwbaarheidsinterval, dan
spreken we van oversterfte
➔ Als de daadwerkelijke sterfte lager is dan de ondergrens van de betrouwbaarheidsinterval, dan spreken
we van onder sterfte
2020:
Er overleden 167.000 mensen
De verwachte sterfte was 153.000 mensen
➔ Dit is dus een oversterfte van 14.000 mensen
Relatieve oversterfte: het percentage mensen dat meer overlijdt dan je zou verwachten
2021
Er overleden 170 839 mensen
De verwachte sterfte was 16 duizend (10 procent) meer dan verwacht voor dit jaar
,GERIATRIE EN VEROUDERING HOORCOLLEGE OVERZICHT
Demografie= wetenschap die de kwantitatieve kenmerken van de bevolking beschrijft
Belangrijk voor politiek, economisch, daarom verzamelen we hier gegevens over en monitoren dit→
ontwikkelingen demografie zo goed mogelijk bekijken
CENTRAAL BUREAU VAN STATISTIEK
Wet die specifiek is opgesteld voor CBS:
Het CBS heeft tot taak het van overheidswege verrichten van statistisch onderzoek ten behoeve van praktijk,
beleid en wetenschap en het openbaar maken van de op grond van zodanig onderzoek samengestelde
statistieken
Het CBS maakt het mogelijk dat maatschappelijke debatten gevoerd kunnen worden op basis van betrouwbare
statistische informatie
Statistiek: Beschrijving van aspecten van de staat
LEERDOEL 1: VEROUDERING VAN DE BEVOLKING
,ONTWIKKELINGEN:
1: Dubbele vergrijzing: het aandeel 65+ neemt toe en het percentage 85+ binnen de 65+
2: Het aantal vrouwen binnen de 65+ en 85+ neemt af→ wel nog steeds meer vrouwen dan mannen die 65+ en
85+ zijn
➔ Is een goede ontwikkeling, betekend dat mannen ouder worden → heteroseksuele koppels worden
langer samen oud
3: Het percentage mensen met een migratie achtergrond bij 65+ neemt toe
- Ook het percentage met een niet westerse achtergrond binnen 65+ neemt ook toe
- Het is lastig te voorspellen, immigratie is lastig te voorspellen omdat dit te maken heeft met
ontwikkelingen buiten ons land → daarom geen cijfers van 2040
Demografische patronen
1. Dubbele vergrijzing
2. Verminderde feminisering van de ouderdom
3. Multiculturalisering van de ouderdom
BEVOLKINGSONTWIKKELING
Samenstelling van de bevolking kan worden verklaard door 3 processen
1. Sterfte
2. Geboorte
3. Migratie
➔ Manieren om in een bevolking terecht te komen of eruit te gaan
Bevolkingsgroei NL: 1960-2010
,De groei heeft te maken met natuurlijke aanwas: het aantal kinderen dat wordt geboren is groter dan het
aantal mensen dat sterft → belangrijke bron van bevolkingsgroei dan migratie
➔ 1975: Suriname werd onafhankelijk
Sterfte (jaarlijks) naar leeftijd)
Kans om te overlijden in een jaar
- Mannen hebben een grotere kans om te overlijden
- Naarmate je ouder wordt, neemt de kans steeds meer toe
- Bij 60, 70 jarige leeftijd is heel klein
Oversterfte (door Corona)
In 2015 griepepidemie, in 2020 en 2021 meer oversterfte
,Levensverwachting bij geboorte en levensverwachting op 65 jarige leeftijd
Je moet weten wat de ontwikkeling is van levensverwachting
- Bovenste twee lijnen: levensverwachting op 65 jarige leeftijd
- Onderste twee lijnen: levensverwachting vanaf geboorte
o Toename van levensverwachting: rond 1918: is er een dip→ kwam door Spaanse griep
o In 1940-1945 was er ook een dip door de tweede wereld oorlog
o Van 1950 tot 1980 neemt de blauwe lijn niet toe→ levensverwachting van mannen en
vrouwen gaan uit elkaar lopen → komt door roken → mannen roken meer, bij vrouwen
is dat pas veel later → rookepidemie → 90% van de NL mannen rookte dagelijks in 1950
o Vanaf jaren 80 begint het weer te stijgen→ tussen mannen en vrouwen wordt weer
meer gelijk
Levensverwachting vrouwen: 83,1 en voor mannen: 79,7
Door covid is de levensverwachting gedaald door de oversterfte
Rangorde LV Europa in 1980 en 2004
- Nederland staat op de 2e plek bij mannen en bij vrouwen 1e → 1980
- Nl op 6de plek bij mannen en vrouwen op de 10de plek → vrouwen zijn meer gaan roken
LEERDOEL 2: REDEN VOOR TOENAME IN LEVENSVERWACHTING
Bovenste twee lijnen gaan vanaf 1950 stijgen: komt door medische innovaties, antibiotica, hygiëne, vaccins,
betere werkomstandigheden
- 19de eeuw→ afgenomen zuigelingen en kindersterfte: hygiëne: voeding, schoondrinkwater
- Begin 20e eeuw→ afgenomen sterfte in (vroege) volwassenheid: grotere afname in
infectieziekten: vaccinatie, antibiotica, verbeterde werk en levensomstandigheden
➔ We zijn onze omgeving steeds beter aan het controleren
- Eind 20e eeuw en 21ste eeuw→ afnamen op oudere leeftijd begint: leefstijl en verbeteren van de
medische zorg
Levensverwachting vanaf 65 jarige leeftijd neemt tot 1950 niet toe: zie grafiek hierboven, pas vanaf jaren 60
gaat de levensverwachting op 65 jarige leeftijd toenemen
,1 E LONGEVITY REVOLUTION: CONTROLE VAN DE OMGEVIN G
- LV +- 20 jaar gedurende grootste deel bestaan van de mens
- Gestage toename laatste 2000 jaar
- Sterke toename 20e eeuw en 21e eeuw
- Met name infectie ziekten krijgen geen kans
- Mensen die geen kans hadden op reproductie krijgen dat nu wel → meer schadelijke genen
- Winst te behalen op voedsel omgeving: obesitas epidemie: de levensverwachting kan hierdoor
nog meer toenemen
2 D E LONGEVITY REVOLUTION: VERBETEREN MEDISCHE ZORG , MANIPULEREN BIOLOGIE
Gaat niet om controleren van de omgeving maar gaat om verbeteren van medische zorg en ingrijpen in
biologie→ we kunnen met name mensen die ziek zijn langer in leven houden → kans op overlijden met hart en
vaatziekten is afgenomen
➔ We herkennen ziektes ook eerder, met preventie kunnen we voorkomen dat het zich ongunstig
ontwikkelt
➔ We zien steeds meer ouderen die te maken hebben met multi morbiditeit : het hebben van 2 of meer
chronische ziekten
Er is bij sommige wetenschappers veel optimisme om in te grijpen op fundamentele biologische processen→
hallmarks of ageing
- In de biogerontologie: veel aandacht aan het proberen te beheersen van deze processen: bijv.
zorgen dat je kunt ingrijpen bij het afnemen van de cellen in organen
Hallmarks of ageing: zijn cellulaire en moleculaire processen die optreden tijdens normale veroudering
- Experimenteel stimuleren van deze processen leidt tot versnelde veroudering
- Ingrijpen in deze processen (stoppen, afremmen) leidt tot minder snelle veroudering
2de longevity revolution is dus:
- Medische zorg en innovatie verlengen levens; hart chirurgie, nierdialyse, verbeterde medicatie
- Levensverwachting laten toenemen door manipulatie van interne biologische processen die de
limieten van de duur van het leven oprekken
,BEVOLKINGSSAMENSTELLING: BEVOLKINGSPIRAMIDE
% van de bevolking 65+, Europa
In Ierland hoge geboorte golf → op een gegeven moment komen er minder jongeren bij waardoor het
percentage ouderen in heel Ierland groter is → geboorte cijfer is dus ook van belang
GROENE EN GRIJZE DRUK
Hoe kunnen we in kaart brengen, wat de sociaal economische gevolgen zijn van de bevolkingssamenstelling
Groene druk: deel van de bevolking dat jonger is dan 20 en bij grijze druk deel dat ouder is dan 65
➔ De demografische druk is de som van de groene druk en de grijze druk. De groene druk is het aantal
personen jonger dan 20 jaar als percentage van het aantal 20-64-jarigen. De grijze druk is het aantal 65-
plussers als percentage van het aantal 20-64-jarigen.
➔ Hoe hoger de totale druk, hoe meer sociaal economisch de bevolking onder spanning staat
,Waar cijfers over grijze druk geen rekening mee houden
- De grijze druk definieert alle mensen boven de 64 als maatschappelijke last, ongeacht
economische, sociale of medische omstandigheden
- De grijze druk ziet iedereen in de werkende leeftijd (20-64 jaar) ook als werkend: met name
vrouwen werken in deeltijd
Grijze en groene last worden gebruikt als maatstaf voor de sociaal economische last van de
bevolkingssamenstelling
IS DE REK UIT HET STIJGEN VAN DE LEVENSVERWACHTING?
De levensverwachting blijft over de gehele periode lineair stijgen, biologisch gezien is er geen reden om aan te
nemen dat er een maximum moet zitten aan de levensverwachting wordt er gezegd
CONCLUSIE
Conclusies samenstelling bevolking
- Afgenomen sterftekansen hebben geleid tot langere levensverwachting
- De veroudering van de baby-boom generatie bepaalt grotendeels veroudering van de bevolking
- Geboortecijfer al enige tijd relatief laag; maar in vergelijking met andere landen hoger waardoor
veroudering van de bevolking in NL in de nabije toekomst meevalt (relatief gezien)
- Migratie is voor Nederland van relatief kleine invloed geweest op de bevolkingsgroei
Conclusies levensverwachting
- Optimisme over stijging LV, maar voorspellingen zijn onzeker (Bijv. corona)
- De eerste longevity revolutie is mogelijk gemaakt door het manipuleren van de omgeving → er
zijn nog steeds wel mogelijkheden tot verbetering
- Een tweede longevity revolutie is nodig om levensverwachting ook op oudere leeftijden te
verhogen → ontwikkelingen zijn onzeker
,HOORCOLLEGE 2: VEROUDERINGSTHEORIEËN
Definitie biologische veroudering: het proces van fysiologische achteruitgang waardoor de kans op overlijden
vergroot → het verlies van fysiologische homeostase
SOORTEN VEROUDERINGSTHEORIEËN
CHRONOLOGISCH IS NIET BIOLOGISCHE VEROUDERING
Chronologische veroudering: op basis van kalenderjaren
Biologische veroudering: je kijkt in het lichaam
Bij Progeria ziekte: je bent chronologisch jong maar biologisch oud
Bij ouderen die chronologisch heel oud zijn, kunnen nog goed zijn in de hersenen
ANDERE SOORTEN VEROUDERINGSTHEORIEËN
Emotionele veroudering: proberen de paradox tussen verliezen van ouderen op lichamelijk, functioneel,
cognitief en sociaal vlak en hun positieve oordeel over het leven te verklaren
Sociale veroudering: waarom maken wij oud: we hebben ideeën bij wat een oudere moet doen en hoe de
oudere moet zijn → we hebben ideeën hoe ouderen zich moeten gedragen → opgelegde norm
➔ Proberen te verklaren hoe ouderen door hun omgeving oud worden gemaakt
BASIS BIOLOGISCHE VEROUDERING
Schade aan moleculen, cellen en weefsels
➔ Replicatie gaat niet meer goed → cascade aan processen, schade aan moleculen komt vaak door
stoffen van buitenaf, bijvoorbeeld radioactieve stoffen, kankerverwekkende stoffen of stoffen die ons
lichaam zelf maakt→ zuurstof radicalen
Voor moleculen zoals DNA, RNA, eiwitten en vetten veelal veroorzaakt door blootstelling aan schadelijk stoffen
(bijv. kankerverwekkende stoffen uit het milieu) of zuurstofradicalen (ontstaan in lichaam bij de stofwisseling)
Je hebt ook stoffen die vrije radicalen kunnen wegvangen → door antioxidanten uit voeding bijvoorbeeld
VRIJE RADICALEN
Vrije radicalen ontstaan door invloed van buitenaf of bij energie productie in het lichaam
- Bij teveel van de vrije radicalen, zorgt dit voor negatieve effecten in het lichaam→ beschadiging
van weefsels en cellen
- Te weinig van de vrije radicalen: door bijvoorbeeld slikken van teveel antioxidanten: vrije
radicalen zijn nodig om indringers weg te vangen → beschermingsmechanisme
- Evenwicht in belangrijk
, Effect supplement anti-oxidanten
Groep die antioxidanten slikten→ hadden meer longkanker → meer kans op sterfte
Theorie klopte dus niet→ teveel vrije radicalen niet goed, maar ook niet te weinig
SNELHEID VAN VEROUDERING
Omgeving: last van straling, hoe eet je, hoe beweeg je
Reparatie mechanismen: wanneer deze het niet meer goed doen, leidt dit tot veroudering→ genen die DNA
kunnen repareren, wanneer deze niet goed werken kan je dus progeria krijgen → versnelde veroudering
Toeval: dier studies: identieke muizen (genetisch) altijd in zelfde kooi, zelfde voeding → zorgt nog steeds voor
verschillende snelheden van veroudering→ kan mogelijk in de toekomst niet meer als toeval worden gezien
- Het ligt er ook aan waar de beschadiging optreedt en of deze nog gerepareerd kan worden → in
been of in hersenen
