Antropologie, sociologie en sociaal werk
Samenvatting
verplichte
artikelen
Hanze Hogeschool 2021/2022
, Welke artikelen staan in dit document? – In volgorde qua samenvatting
Althoff, M. en Janssen, J. (2013) Wat heeft het allemaal om het lijf? Over het belang van het begrip
gender, in Justitiële Verkenningen 39 (5) 9-24
https://research.vu.nl/ws/portalfiles/portal/820947/309095.pdf
➔ Titel in samenvatting: Wat heeft het allemaal om het lijf?
Boekhoven, J. (2021) Symbolisch geweld. Je gaat het pas zien als je het doorhebt, in SoziO 4
(november 2021) 66-69 (beschikbaar via database sociaaldigitaal, via de mediatheek (even
doorklikken), zie Je gaat het pas zien als je het doorhebt: symbolisch geweld - Sociaal Digitaal
(oclc.org).
➔ Titel in samenvatting: Symbolisch geweld.
Irvin, J. (z.d.) ‘Top 10 Things Social Workers Need To Know About Human Sexuality’, in The New
Social Worker. Opgevraagd van www.socialworker.com/feature-articles/practice/10-things-social-
workers-need-to-know-about-human-sexuality
➔ Titel in samenvatting: 10 dingen die Social Workers moeten weten over menselijke
seksualiteit.
Withaeckx, S. (27-03-2015) Eergerelateerd geweld. Andere term, betere hulp?, in Sociaal.Net.
Opgevraagd van Sociaal.net
https://sociaal.net/achtergrond/eergerelateerd-geweld/
➔ Titel in samenvatting: Eergerelateerd geweld.
Brouwers, D., Kremer, M. en Meurs, P. (2008) Identificatie met Nederland, in Migrantenstudies 24 (3)
164-169.
➔ Titel in samenvatting: Identificatie met Nederland.
Buitelaar, M. (2008) De islamisering van identiteit onder jongeren van Marokkaanse afkomst, in Borg,
M. ter, Buitelaar, M., Kuiper, Y en Plum, R. (red.) Handboek religie in Nederland (Meinema,
Zoetermeer) 239-252.
➔ Titel in samenvatting: De islamisering van identiteit onder jongeren van Marokkaanse
afkomst.
Ham, M. (2008) Een kwestie van identiteit. Onderzoekster Amy-Jane Gielen over radicalisering bij
rechtse en moslimjongeren, in Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken 5, 4-7
➔ Titel in samenvatting: Een kwestie van afkomst.
Walsche, A. de (28 september 2013), Radicalisering, een kwestie van vraag en aanbod (interview met
Amy-Jane Gielen), in MO Mondiaal Nieuws.
➔ Titel in samenvatting: Radicalisering, een kwestie van vraag en aanbod.
Witte, Marleen de (26 juni 2019) Afrikaanse roots maken jongeren niet ‘minder Nederlands’ Sociale
Vraagstukken.
➔ Titel in samenvatting: Afrikaanse roots maken jongeren niet ‘minder Nederlands’.
Frissen, R. (26 augustus 2015) Voor een vluchteling zijn woorden net zo goed daden, in De
Correspondent.
➔ Titel in samenvatting: Voor een vluchteling zijn woorden net zo goed daden.
Houte de Lange, Sterre ten (3 januari 2020) Interview met socioloog Nathalie Heinich: ‘Identiteit is
meer dan nationale identiteit’, Sociale Vraagstukken.
➔ Titel in samenvatting: Interview ‘Identiteit is meer dan nationale identiteit’.
Schinkel, W. (8 april 2008) ‘Tegen de integratie’, Sociale Vraagstukken.
➔ Titel in samenvatting: ‘Tegen de integratie’.
Elshout, j., Tonkens, E. en Swierstra, T. (2016) Meritocratie als aanslag op het zelfrespect van
‘verliezers’, in Beer. P. de en Pinxteren, M. van (red) Meritocratie. Op weg naar een nieuwe
klassensamenleving? Amsterdam University Press. 209-233
➔ Titel in samenvatting: Meritocratie als aanslag op het zelfrespect van ‘verliezers’.
1
,Deraeck, G. (2002). Bourdieu en de kansenongelijkheid in het onderwijs, De gids op maatschappelijk
gebied 93 (3) 21-29.
➔ Titel in samenvatting: Bourdieu en de kansenongelijkheid in het onderwijs.
Vrooman, C. (2014) Visies op Verschil, in Vrooman, C., Gijsberts, M. en Boelhouwer, J., Verschil in
Nederland - Sociaal en Cultureel Rapport. Den Haag: SCP. Daarin de pagina’s 43-49 (0ver Bourdieu).
➔ Titel in samenvatting: Visies op verschil.
Van Iperen, R. (2018) ‘Gelijke kansen? De grootste mindfuck van deze tijd’
https://www.human.nl/brainwash/lees/roxanevaniperen.html
➔ Titel in samenvatting: Gelijke kansen? De grootste mindfuck van deze tijd.
Scholte, Margot (2018) Op de barricaden?! Over sociaal werk, probleemfiguraties en de aanpak van
structurele problemen in het sociaal domein. Marie Kamphuis Lezing 2018. Opgevraagd van
https://www.mariekamphuisstichting.nl
➔ Titel in samenvatting: Op de barricaden?!
Spierts, M. en Duyvendak, J.W. (2013) Stille krachten van de verzorgingsstaat verdienen beter,
in Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken 1, 20-24
➔ Titel in samenvatting: Stille krachten van de verzorgingsstaat verdienen beter.
Trappenburg, Margo (2019) Casework nieuwe stijl. Marie Kamphuis Lezing 2018. Opgevraagd van
https://www.mariekamphuisstichting.nl
➔ Titel in samenvatting: Casework nieuwe stijl.
2
, Wat heeft het allemaal om het lijf?
Over het belang van het begrip gender:
Er bestaan niet alleen biologische verschillen tussen mannen en vrouwen, ook de sociale rollen en
daarbij horende verwachtingen lopen uiteen. Om dat onderscheid tussen de biologische begrip sekse
en sociale invulling van de begrippen ‘man’ en ‘vrouw’ duidelijk te maken, is in de jaren 70 van de
vorige eeuw de term ‘gender’ geïntroduceerd.
Opkomst van het begrip gender – invloed van de biologie: ‘bio-logisch’?
Voor de roots van het begrip gender moeten we terug in de tijd naar de jaren 70 van de vorige eeuw.
In de vooral Engelstalige discussie werd naar een begrip gezocht waarmee het verschil tussen het
biologische gelsacht en de sociale invulling daarvan kan worden uitgedrukt. Er werden namelijk
kritische kanttekeningen geplaatst bij de gedachte dat verschillen tussen mannen en vrouwen vooral
biologisch verklaard en begrepen moesten worden. Joan W. Scott, die min of meer als de ontdekker
van het concept gender wordt gezien, legt dat later als volgt uit: in de grammatica wordt gender
begrepen als een manier om fenomenen te classificeren, als een sociaal overeengekomen
onderscheidingssysteem in plaats van een objectieve beschrijving van inherente eigenschappen. Dat
was nu juist de reden om niet sekse maar gender te gebruiken bij de bespreking van de rollen en
gedragingen van mannen en vrouwen; die rolinvulling is immers niet van nature aankomen waaien,
maar toegeschreven of toegekend.
Gebruik van het begrip gender bood bovendien de mogelijkheid om elke veronderstelling dat
heteroseksualiteit de norm zou zijn, in twijfel te trekken, op basis van het gegeven dat er in
verschillende Indo-Europese talen niet twee maar drie woordgeslachten zijn: mannelijk, vrouwelijk en
onzijdig.
Bij die tot dan toe dominante focus op de biologische duiding van de begrippen ‘man’ en ‘vrouw’
speelde mee dat er lange tijd gedacht is dat er naast ‘mannen’ en ‘vrouwen’ niks anders zou bestaan.
Inmiddels heeft biologisch onderzoek aangetoond dat het begrippenpaar ‘man-vrouw’ zich op een
schaal bevindt. Anatomische, morfologische, fysiologische en hormonale verschillen zijn daar als het
ware over uitgesmeerd. Dat betekent dat het in de praktijk mogelijk is dat bepaalde genetische
verschillen tussen mannen onderling groter zijn dan tussen mannen en vrouwen.
Kessler en McKenna lieten in 1978 al zien dat bij biologische methoden om het geslacht te bepalen
de culturele tweedeling tussen mannen en vrouwen als vertrekpunt werd genomen. Met andere
woorden: hoe mooi het instrumentarium dan verder ook is, met een dergelijke instelling zullen
onderzoekers alleen maar ‘mannen’ of ‘vrouwen’ in hun onderzoekspopulatie aantreffen.
Invloed van andere disciplines:
Niet alleen vanuit de biologische en de medische wereld is aangeschopt tegen de gedachte dat de
wereld uitsluitend door ‘mannen’ en ‘vrouwen’ wordt bevolkt. De culturele antropologe Mead heeft een
belangrijke bijdrage geleverd door culturen te beschrijven waarin een derde gender voorkomt, het
wisselen van gender mogelijk is en gender compleet is losgezongen van biologische kenmerken.
De klassieke case study van de socioloog Garfinkel over de transseksuele Anges maakt duidelijk
hoe veeleisend het eigenlijk is om gestalte te geven aan de invulling van het begrip ‘vrouw’ of ‘man’.
Anges groeit op als jongen, maar ziet zichzelf als vrouw. Ze heeft echter een mannelijk geslacht en
voelt dat dat gecorrigeerd moet worden. Om voor een operatie in aanmerking te kunnen komen, moet
zij aantonen dat haar gevoel in een verkeerd lichaam te zijn geboren biologische oorzaken heeft.
Voordat de operatie plaatsvindt, doorloopt zij een moeizaam proces waarin zij bestudeert hoe vrouwen
zich volgens derden zouden moeten gedragen en presenteren. Deze studie benadrukt daarom dat de
genderidentiteit uiteindelijk vooral symbolisch tot uitdrukking wordt gebracht.
Ook historici hebben bijgedragen aan het debat. Zo heeft Laqueur laten zien dat heel lang gedacht is
dat er maar één geslacht bestond: sinds de Antieke Oudheid tot en met de Verlichting werden
mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen als structureel identiek gezien. Het enige verschil was dat
het mannelijke geslachtsdeel zichtbaar was en dat van vrouwen zich in het lichaam bevindt. In deze
benaderingswijze werden vrouwen biologisch als minderwaardig gezien. Pas met de Verlichting kwam
het dichotome model in beeld van twee geslachten.
Met name vanuit de filosofie en verschillende sociale wetenschappen is aandacht opgeëist voor
sociale verklaringen voor de dominantie van dit dichtome beeld. Zo heeft Foucault aandacht besteed
aan het lichaam als sociale constructie. Vertrekpunt van zijn ideeën was de gedachte dat niets wat
3
