Gw1024 Gezondheid, voeding en beweging
Taak 1 Evolutie in actie
Leerdoelen:
1. Vul de tabel in (zie syllabus, aangevuld met literatuur)
Plaatje 1: Plaatje 2: Plaatsje 3:
Chimpansee Jager-verzamelaar Moderne westerse
mens
Leefomgeving en 2 à 3 kilometer per 6 uur per dag Zittende leefstijl, zo
dagbesteding dag lopen, de helft besteden aan jagen, weinig mogelijk
van de dag kauwen en verzamelen en bewegen door
de maag met vezelrijk huishoudelijke klusjes, technologische
voedsel vullen, en de de rest van de dag innovaties. Zittend werk
andere helft van de uitrusten/eten verrichten en thuis
dag wachten tot zijn verteren. Gemiddeld bewerkt voedsel koken
maag zich weer 9 tot 15 kilometer per en eventueel gewoon
leegde zodat hij dag lopen om voedsel laten bezorgen.
opnieuw kon te verzamelen.
beginnen.
Lichamelijke Platte neus, kleine Lange benen, grote Geen lichamelijke
verschillen hersenen, langere herserenen. Korten verschillen met de
tenen, korte benen, tenen, voortuitekende jagers-verzamelijkaars
grote hoektanden neus, rechtop lopen,
voetboog
Wat wordt er Verzelrijk eten, Plantaardig voedsel, Alles wat he maar wilt
gegeten? vruchten, bladeren, vlees, dit wordt eten, vooral veel
vlees bewerkt zodat dit calorierijk voedsel.
voedsel beter te
verteren is en een
hogere
voedingswaarde
heeft.
Hoe komt men aan Door 2 à drie Door verzamelen van Door het in de
voedsel? kilometer per dag te plantaardig voedsel supermarkt te kopen,
lopen op zoek naar door de vrouwen en te bestellen in een
eten. Samenwerking: de jacht voor vlees restaurant of thuis te
Apen werken tijdens door de mannen. laten bezorgen.
de jacht soms samen, Samenwerking:
maar ze doen dat niet Mannen joegen ook
erg doelmatig, en niet samen. Voedsel werd
in allerlei wisselende niet alleen gedeeld
contexten. met gezin, maar ook
Hulpmiddelen: met de groep. Kwestie
Chimpansees van leven en dood.
gebruiken stenen om Hulpmiddelen: Er
noten te kraken en waren hulpmiddelen
takjes om naar voor de jacht, maar
termieten te kunnen ook om voedsel te
hengelen. bewerken en later ook
te koken.
, Wanneer en onder Als men het voedsel Later ging men ook Wanneer men zin heeft
welke heeft, gevonden eet voedsel bewaren, om te eten, eet men. Er
omstandigheden eet men het op. Delen zodat men ten tijde zijn wel rituelen
men? van voedsel? van schaarste ook ontstaan wat betreft
Mannelijke voedsel had. ontbijt, lunch en
chimpansees deelden Delen van voedsel? Ja, avondeten, maar er zijn
hun voedsel zelden of met de gehele groep. ook mogelijkheden tot
nooit, en ze delen het tussendoortjes.
echt nooit met hun
nakomelingen.
Hoe staat het met de Goed Goed Slecht,
gezondheid? mismatchaandoeningen
door slechte aanpassing
aan huidige
leefomgeving door
snelle culturele
evolutie.
Rmr rate is een waarde die je voor alle diersoorten kan bepalen.
2. Hoe is de evolutie verlopen?
Evolutie is geleidelijke ontwikkeling. Dit gebeurt van generatie op generatie, van eenvoudige naar
complexere vormen van levende organismen. Charles Darwin is de belangrijkste grondlegger van de
evolutietheorie → deze theorie geeft een natuurwetenschappelijke verklaring voor de evolutie van
het leven op aarde en voor de verscheidenheid aan soorten op aarde.
Het is ‘een proces waarbij erfelijke eigenschappen van organismen veranderen in de loop van de
generaties, als gevolg van genetische variatie, voortplanting en natuurlijke selectie’. De
evolutietheorie gaat uit van verschillende principes:
- Erfelijkheid – organismen kunnen bepaalde eigenschappen doorgeven aan hun
nakomelingen. Zulke eigenschappen worden erfelijke eigenschappen genoemd en kunnen
van ouders op nakomelingen worden doorgegeven.
- Natuurlijke selectie – sommige individuen bezitten een voordeligere combinatie van allelen
(gen varianten) dan anderen, waardoor ze beter in staat zijn om te overleven. Door
natuurlijke selectie (survival of the fittest) zullen deze individuen meer nakomelingen krijgen,
en zal de voordelige eigenschap op den duur vaker voor gaan komen in de populatie.
Natuurlijke selectie is het belangrijkste evolutiemechanisme, waardoor populaties aangepast
raken aan de omstandigheden. Soortvorming vindt plaats wanneer een populatie zo gaat
afwijken van andere populaties binnen een soort, dat er onderling geen voortplanting meer
kan voorkomen.
Doel van evolutie: aanpassing!
Jagers en verzamelaars moesten grote afstanden overbruggen om genoeg voedsel te kunnen vinden.
Dit heeft geresulteerd in een reeks van aanpassingen aan het hele menselijke lichaam:
- Langere benen apen lopen gemiddeld minder dan 3 km, terwijl de mens een echte
langeafstandloper is. Langere benen verminderen de tijd die nodig is om te lopen. Een nadeel
van langere benen is dat het moeilijker is om mee te klimmen
- Voeten sommige soorten australpoithecus hadden al een relatief moderne voet met een
robuuste grote teen die redelijk in lijn liep met de andere tenen. Wel waren ze over het
algemeen platvoetig. Wij hebben een soort boog die zorgt voor versteviging in het midden
, van de voet, zodat de tenen het lichaam naar voren en naar boven konden duwen aan het
einde van elke stap
- Schachten en gewrichten van onze botten deze ervaren een hoge kracht bij iedere stap
die we zetten. Die kracht kan leiden tot stressfracturen in de botten en schade aan het
kraakbeen. Daardoor hebben we nu langere/grotere gewrichten en botten. Onze botten zijn
dikker, wat ervoor heeft gezorgd dat de spanning als gevolg van het buigen en draaien is
verminderd. Ook zijn de heup-, knie- en enkelgewrichten groter waardoor ook hier de
spanning verlaagd is
1. Hoe is ons eet- en leefstijl gedrag in de loop der tijd veranderd?
(Kijk naar de punten in de brainstorm)
Jagen en verzamelen is een compleet systeem dat zich kenmerkt door vier essentiële elementen
- Het verzamelen van plantaardig voedsel:
Er moesten veel kilometers worden afgelegd om voedsel te vinden en dit te verwerken tot
verteerbaar voedsel. Het verwerken van het voedsel houdt in dat er geen ‘toegang’
verkregen moet worden naar de voedselrijke delen van de plat, die vaak beschermd worden
door bijvoorbeeld schillen. De eerste jagers en verzamelaars moeten erg afhankelijk zijn
geweest van verwerkt voedsel, omdat de open gebieden waarin zij leefden een lage
dichtheid aan verteerbaar voedsel hadden
o Voordelen van het eten van planten:
Het valt vaak goed te voorspellen waar je ze kunt vinden
Ze komen vaak overvloedig voor
Ze lopen niet weg
o Nadelen van plantaardig voedsel:
Planten zijn rijk aan onverteerbare vezels
Hun voedingswaarde is vaak laag
- Het jagen op dieren voor vlees
Vlees was een van de oplossingen voor dit probleem. Vlees kent een veel hogere
voedingswaarde en gaf dus ook veel meer energie. Het jagen op dieren voor vlees kost erg
veel tijd waardoor we kunnen afleiden dat dit samenging met een verdeling van arbeid,
waarbij vrouwen vooral deden verzamelen en waarbij mannen vooral gingen jagen. Een
essentieel kenmerk van deze verdeling is het delen van voedsel. Dit gebeurde niet alleen
binnen familie- en vriendenkring, maar ook binnen leden van een bepaalde groep
- Intensieve samenwerking
Onderzoek onder jager-verzamelaars toont aan dat grootmoeders, zussen, tantes en nichten
essentiële aanvullingen op het voedsel van moeders verzorgen. Natuurlijke selectie zou
ervoor gezorgd hebben dat vrouwen tot lang na hun vruchtbare periode voortleven zodat ze
daarna voor hun dochters en kleinkinderen zorgen.. Grootvaders, ooms en andere mannen
helpen soms ook. Het delen van voedsel en andere vormen van samenwerking gaat verder
dan alleen de familie. Door voedsel te delen wanneer een jager een succesvolle dag heeft
gehad, vergroot hij de kans om voedsel terug te krijgen wanneer hij met lege handen thuis
komt.
o Tegenwoorden beschouwen we hebzucht en zelfzuchtigheid als zonden, maar
vroeger was het wel of niet delen en samenwerken het verschil tussen leven en
dood.
- Het bewerken van voedsel
Veel plantaardig voedsel is moeilijk te winnen, taai om op te kauwen of onaangenaam om te
verteren, omdat ze aanzienlijk meer vezels hebben dan de planten die wij vandaag de dag
eten. Als de vroegere mens grote hoeveelheden onbewerkt plantaardig voedsel had moeten
eten, hadden ze net zo moeten eten als apen. Ze zouden de halve dag bezig zijn met kauwen
en het vullen van hun maag met vezelrijk voedsel en de andere helft van de dag zouden ze
, wachten totdat hun maag weer leeg is. Onze platte tanden brengen ook problemen met zich
mee, omdat ze niet door de harde vezels van het vlees heen kunnen. Als de jagers en
verzamelaars alleen maar rauw vlees zouden eten, zouden ze geen tijd meer hebben gehad
om te jagen en verzamelen. De oplossing voor dit probleem was het verwerken van voedsel
met eenvoudige technologische middelen. Dit zijn erg simpele gereedschappen waarmee ze
vlees van de botten af kunnen schrapen en vervolgens in stukken kunnen snijden. Bij
plantaardig voedsel breekt het celwanden en andere onverteerbare vezels af, waardoor deze
makkelijker te kauwen zijn. Bovendien bespaart het veel verlies van calorieën, doordat
kleinere stukken makkelijker worden verteerd.
De mens heeft een relatief klein spijsverteringskanaal en grote hersenen
- Dit is het gevolg van een diepgaande energetische verandering bij de eerste jagers- en
verzamelaars. De ‘Homo’ ging over naar een voedzamer dieet en verruilde het grote
spijsverteringskanaal in voor grote hersenen
- Doordat vlees aan het dieet werd toegevoegd en doordat voedsel steeds meer bewerkt was,
was de mens minder bezig met het verteren van voedsel en kon er dus meer energie
geïnvesteerd worden in de ontwikkeling van de hersenen - Onze ‘oude’ hersenen wogen
ongeveer 500 gram, terwijl onze hersenen nu ruim een kilo wegen
Positieve gevolgen grotere hersenen
Dankzij grote hersenen kan de mens opbouwend met zijn medemens omgaan, ook in grotere
groepen. Een ander voordeel is het hebben van beter inzicht in de natuur. Tegenwoordig weten de
meeste mensen niet veel van planten en dieren in hun leefomgeving, maar vroeger was die kennis
essentieel. Naarmate het warmer werd op aarde, werd het lichaam inclusief de hersenen wat kleiner.
We zijn rechtop gaan lopen en gaan jagen, zijn gevarieerder gaan eten, gaan koken en ons
voedsel gaan bewerken en we gingen delen en samenwerken. Een speciale aanpassing is het
vermogen om, dankzij onze capaciteit om te communiceren, te samenwerken, te denken en te
vernieuwen, überhaupt adaptief te zijn. De biologische grondslag voor al deze capaciteiten is
vastgelegd in onze hersenen. Ondanks het gebrek aan snelheid, kracht, natuurlijke wapens en andere
lichamelijke voordelen, hebben culturele middelen ons groei en een dominante positieve opgeleverd
ten opzicht van het merendeel van de natuurlijke wereld. We zijn een combinatie van hersenen en
spierkracht.
Permanente gemeenschappen
Vanaf ongeveer 12.000 jaar geleden begonnen de eerste groepen zich in permanente
gemeenschappen te vestigen, gewassen te verbouwen en dieren te domesticeren. Dit was de aanzet
tot een landbouwkundige revolutie. De mens kreeg hierdoor de beschikking over meer voedsel, en
dus kwamen er meer kinderen, maar er ontstonden ook nieuwe vormen van werk, nieuwe
eetgewoontes, en er ontstonden nieuwe ziektes en sociale misstanden. Vrijwel elke besmettelijke
ziekte, van de pokken en polio tot de pest, diende zich na de landbouwrevolutie aan. De gemiddelde
boer moest veel harder werken dan een jager-verzamelaar, was minder gezond en liep een grotere
kans al op jonge leeftijd te overlijden.
Industriële revolutie
De fabrieksarbeider verrichte vaak veeleisend en moeilijk werk, maakte werkweken van meer dan
tachtig uur, werd slecht betaald en werkte onder gevaarlijke omstandigheden. Pas veel later in de
twintigste eeuw werden deze omstandigheden door vakbonden en de overheid verbeterd. Werk in
de industrie vergde tot voor kort dus evenveel of zelfs nog meer uren dan het werk in de agrarische
sector. Het industriële tijdperk was op energiegebied aanvankelijk dus erg veeleisend, maar
veranderingen in de technologie hebben ervoor gezorgd dat veel werkzaamheden wat fysieke
