Dit document bevat aantekeningen van alle hoorcolleges van het vak Constitutioneel recht dat wordt gegeven in het tweede jaar van de studie Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit Utrecht.
Hoorcollege week 1: geschiedenis en uitdagingen van
het staatsrecht
‘Constitutional law is all about who we are as a People, where We have been, and where We might
choose to go. (…) It is about how we respect and protect human dignity’.
Het staatsrecht machtigt de wetgever om regels te maken en machtigt dat wij deze navolgen. Het
legitimeert ander recht, maar het heeft zelf ook legitimatie nodig (Grondwet).
Waar gaat het staatsrecht over?
- Staat en zijn organen (de constitutie)
o Constituerende functie: instellen van ambten
Grondwet
Organieke besluiten: besluiten die een primaire constituerende functie
vervullen
Ongeschreven recht
Statuut
o Attribuerende functie: toekennen bevoegdheden
o Regulerende functie: begrenzen van bevoegdheden
Constitutionalisme: spreiding en verdeling van overheidsbevoegdheden over
meerdere ambten. (staat tegenover absolutisme).
- Beginselen democratische rechtsstaat
o Legaliteit
o Machtenscheiding/-spreiding (constitutionalisme)
o Rechtsbescherming bij een onafhankelijke rechter
o Grondrechten
o Democratie
1. Uitdagingen van het staatsrecht
Top 6 grootste uitdagingen van onze tijd:
1. Klimaatverandering en vervuiling
2. (internationale) veiligheid
3. (inkomens)ongelijkheid
4. Armoede & honger
5. Mensenrechten & privacy
6. Corruptie, accountability, inspraak
2. Geschiedenis van het staatsrecht
Voor de 19e eeuw opkomst van het Nederlandse staatsrecht:
- 1579: ondertekening Unie van Utrecht (Republiek der zeven verenigde Nederlanden. Het
staatsrecht was natuurrecht, het recht van gewesten en steden.
- 1755: eerste professor staatsrecht (Christian Trots). Hij bestudeerde het staatsrecht vanuit
Vaderlandse bronnen en tractaten. Maar, nog steeds werd het staatsrecht geïnspireerd door
het natuurrecht.
- 1814: ontstaan Koninkrijk der Nederlanden en Grondwet.
, - 1835: geboorte van het moderne staatsrecht Thorbecke werd hoogleraar Politieke
Geschiedenis in Leiden. Hij bestudeerde en analyseerde de Grondwet a.d.h.v. staatkundige
inzichten en de Grondwetsgeschiedenis. Dit werkte hij uit tot een boek, wat ook wel de
Grondwetscommentaren wordt genoemd: het eerste handboek over de Grondwet. Vanaf dit
moment werd het staatsrecht steeds meer zelfbewuster.
De 19e eeuw constitutionele innovatie en constitutionele politiek:
Constitutionele politiek:
- Politiek = uitvoeren van grondwet
- “Al het recht vloeit voort uit de Grondwet en de Grondwet beheerst het geheele
maatschappelijke leven”
- Grondwet = strijd-document (veel debatten gingen over de Grondwet, i.t.t. nu)
- Grondwet als gedeelde waarden
De teloorgang van constitutionele politiek opkomst van de democratie in 3 ontwikkelingen (19 e
eeuw):
- 1866-1868: versterking parlement (vestiging vertrouwensregel)
o Een of meer ministers of staatssecretarissen moeten ontslag aan de Koning
aanbieden, als de Tweede Kamer in meerderheid blijk heeft gegeven onvoldoende
vertrouwen in hem of het kabinet te stellen.
o Ontbindingsrecht: middel om de verstoorde verhouding tussen regering en
volksvertegenwoordiging te herstellen. De ontbindingsplicht bestaat bij
grondwetsherziening.
- Materiële invulling legaliteit
- 1917-1919: verbreding democratie (algemeen kiesrecht)
Eerste helft 20e eeuw democratisering:
- 1917-1919: algemeen kiesrecht
- Opkomst politieke partijen en daarmee politieke ideologieën
- Stelsel van evenredige vertegenwoordiging
- Regeren voor het volk
De teloorgang van de Grondwet:
- De Grondwet wordt meer gezien als sta-in-de-weg voor de democratie de Grondwet
wordt niet langer gezien als gedeelde waarden, maar komt tegenover de volkswil te staan
- De grondwet in het Nederlandse staatsrecht wordt niet langer als basis gezien van
staatsgezag, politiek en samenleving
Tweede helft 20e eeuw internationalisering & grondrechten:
- Na de Tweede Wereldoorlog: opkomst internationale rechtsorde
- Sterkere nadruk op internationale mensenrechten
, 3. Kenmerken van het Nederlandse staatsrecht
- Weinig ideologisch: grondrechten vormen niet een onaantastbare kern van het recht en
bevat geen eenduidige conceptie van de grondslag en grenzen van de overheidsmacht en –
bevoegdheid.
- Monarch aan het hoofd van een (gedecentraliseerde) eenheidsstaat
- Open stelsel: de Grondwet laat veel ruimte over aan de wetgever. Er is dus veel ruimte voor
aanpassing door regering, Staten-Generaal en de rechter.
- Geen constitutionele toetsing: er is geen één centrale rechterlijke instantie die met de
uiteindelijke uitleg en handhaving van het constitutionele recht belast is. Zo is de rechter niet
bevoegd de wet aan de Grondwet te toetsen (art. 120 Gw).
4. Uitdagingen van het staatsrecht
- Crisis van de democratie?
o Kloof tussen burger en politiek
o Meer inspraak, participatie
o Minder vertrouwen in instituties
- Groeiend populisme
- (Affectieve) polarisatie
- Post-truth politics: nepnieuws
- Illeberal democracy: ondermijnen rechtstaat
- Globalisering
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lies2642. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
