Hoofdstuk 1: Geest, gedrag en wetenschap:
Kernvragen:
1.1: Wat is psychologie en wat is het niet?
→ Een breed veld met vele specialismen.
→ De wetenschap van gedrag en geestelijke processen (mentale activiteiten)
1.2: Wat zijn de 6 belangrijkste perspectieven van de psychologie?
→ Biologisch
→ Cognitief
→ Behavioristisch
→ De mens als geheel
→ Ontwikkelingsperspectief
→ Sociocultureel
1.3: Hoe vergaren psychologen nieuwe kennis?
→ wetenschappelijke methoden
→ 4 stappen van de wetenschappelijke methode
→ 5 soorten psychologisch onderzoek
→ vertekeningen in psychologisch onderzoek beperken
→ ethische kwesties in psychologisch onderzoek
,Kernvraag 1.1: Wat is psychologie en wat is het niet?
Definitie vanuit Oudgrieks: “studie van de geest”.
De grieken dachten dat de geest apart stond van het fysieke lichaam.
Definitie tegenwoordig:
“Psychologie is een breed veld, met vele specialismen, maar in wezen is psychologie de wetenschap
van gedrag en geestelijke processen (mentale activiteiten).”
Hier kun je 2 belangrijke dingen uithalen:
1. Psychologie bestaat uit: → Geestelijke processen → intern → niet direct waarneembaar
→ Gedragingen → extern → direct waarneembaar
2. Psychologie is een wetenschap. Deze is gebaseerd op objectieve, verifieerbare gebeurtenissen.
1.1.1: Psychologie: het is meer dan je denkt:
Er is veel diversiteit in het vakgebied van psychologen. Er zijn veel specialismen in verschillende
omgevingen.
Je kunt deze diversiteit grofweg in 3 groepen verdelen:
1. Experimenteel psychologen (onderzoekspsychologen)
Zij doen onderzoek wat nieuwe psychologische kennis creëert.
De meeste onderzoekspsychologen doen onderzoek aan een universiteit, waar zij ook
lesgeven.
2. Docenten psychologie
Zij geven les aan studenten van professionele bacheloropleidingen en universiteiten.
Soms doen zij ook onderzoek en/of behandelen zij mensen.
3. Toegepaste psychologen
Zij gebruiken de kennis van experimenteel psychologen om problemen van mensen op te
lossen met trainingen, diagnostische testen of andere psychologische interventies.
Ongeveer 2/3 van de psychologen met een universitaire opleiding is toegepast psycholoog.
Specialisaties in de toegepaste psychologie:
1. Arbeids- en organisatiepsychologen (A&O – psychologen)
– Aanpassingen aan de werkplek die de productiviteit en arbeidsmoraal van de werknemers
moeten maximaliseren (bv verbeteren motivatie of leiderschapsvaardigheden managers)
– Onderzoeken actuele onderwerpen (bv attitudes tegenover zwangerschap op de werkvloer)
– Marktonderzoek
2. Sportpsychologen
– Helpen om de prestaties en motivatie van atleten te verbeteren (bv door trainingssessies te
plannen en het leren beheersen van emoties onder druk)
3. Schoolpsychologen
– Deskundig op het gebied van lesgeven en leren.
– Werken vaak voor meerdere scholen tegelijk.
– Onderwerpen die schoolprestaties kunnen beïnvloeden op het gebied van leren, het gezin
of persoonlijke omstandigheden.
– Sociale omstandigheden leerlingen, zoals tienerzwangerschappen en verslavingen.
– Diagnosticeren leer- en gedragsproblemen
– Adviseren leraren, ouders en leerlingen
4. Gezondheidspsychologen (Gezondheidszorgpsychologen/ GZ – psychologen)
– Werken in alle sectoren van de gezondheidszorg. (bv gehandicaptenzorg, ziekenhuizen,
psychiatrische zorg en revalidatiecentrum)
, – Helpen mensen met zowel psychische als lichamelijke problemen als gevolg van bv
hersenbloeding, dwarslaesie, alcoholisme, drugsverslaving of amputatie.
5. Klinisch psychologen en counselors
– Helpen mensen om zich aan te passen op sociaal of emotioneel gebied, of om moeilijke
keuzes te maken in bv relatie, carrière of opleiding.
– Opleiding tot klinisch psycholoog duurt minimaal 10 jaar: 4 jaar uni, 2 jaar postuni, 4 jaar
specialisatie. Daarna vaak nog 2 jaar postuni therapeutische opleiding.
6. Forensisch psychologen
– Psychologische expertise aan het wets- en rechtssysteem.
– Testen gevangenen penitentiaire of tbs-inrichtingen om vast te stellen of ze vrijgelaten
kunnen worden of fit genoeg zijn om voor de rechtbank te verschijnen.
– Beoordelen verklaringen in zaken (bv bij verkrachting en kindermishandeling)
– Het helpen van de selectie van rechtbankjury’s in sommige landen.
7. Omgevingspsychologen
– Het verbeteren van de interactie met onze omgeving en het milieu, zoals door onderzoek
doen naar de invloed van natuur op menselijke prestaties en het stimuleren van
milieuvriendelijk gedrag.
– Mensen helpen om zich te blijven inzetten voor duurzaamheid.
– Workshops geven over de voordelen van interactie met de natuur voor de geestelijke
gezondheid.
8. Gerontopsychologen
– Willen ouderen (65+) helpen hun potentieel maximaal te benutten in de latere fasen van
hun leven.
– Helpen ouderen hun gezondheid en welzijn te behouden en effectief leren omgaan met
leeftijdgerelateerde problemen.
– Het functioneren van ouderen beoordelen en begeleiding verstrekken (in overleg met
cliënten, families, verzorgers en artsen)
1.1.2: Psychologie is geen psychiatrie:
Psychologie:
Een breed vakgebied; het hele terrein van het menselijk gedrag en geestelijke processen; van
hersenfuncties tot sociale interacties.
Opleiding met nadruk op onderzoeksmethoden i.c.m. een specialisme.
Psychiatrie:
Een medisch specialisme; kijken naar patiënten vanuit een medische invalshoek (als mensen met
een geestelijke ziekte of stoornis); o.a. geneesmiddelen.
Medische opleiding en gespecialiseerde opleiding in de behandeling van geestelijke en
gedragsmatige problemen.
, Kernvraag 1.2: Wat zijn de 6 belangrijkste perspectieven van de psychologie?:
De moderne psychologie begint in de Griekse oudheid, met Griekse filosofen zoals Socrates, Plato
en Aristoteles.
Sommige beweringen uit deze tijd, worden nog steeds als “waar” beschouwd, zoals dat emoties het
denken kunnen beïnvloeden, dat alles wat we zien, denken en voelen vanuit onze hersenen komt (=
Hippocrates) en dat onze waarnemingen slechts interpretaties zijn van hoe wij de wereld zien.
Er zijn ook beweringen uit deze tijd die nu niet meer geloofd worden, zoals Hippocrates die dacht
dat psychische stoornissen en emoties werden veroorzaakt door een teveel of tekort aan
lichaamssappen.
In deze tijd werden er geen gecontroleerde experimenten gedaan. Hypotheses werden al snel als
“waar” beschouwd m.b.v. logica, toevallige waarnemingen en de autoriteit van deskundigen.
In de Middeleeuwen was de rooms-katholieke kerk dominant. Zij besteedden geen aandacht aan
psychologie en hier mocht ook geen onderzoek naar gedaan worden.
Pas een paar eeuwen later werden deze middeleeuwse opvattingen doorbroken en werd er een
intellectuele basis voor de moderne psychologie gelegd.
Uiteindelijk zijn er 6 perspectieven in de psychologie te onderscheiden:
1. Biologisch perspectief
neurowetenschappen
evolutiepsychologie
2. Cognitief perspectief
structuralisme
functionalisme
Gestaltpsychologie
cognitivisme
3. Behavioristisch perspectief
4. Perspectief van de gehele persoon (“whole person”)
5. Ontwikkelingsperspectief
6. Sociocultureel perspectief
1.2.1: Scheiding van lichaam en geest en het moderne biologische perspectief:
→ René Descartes (eerste helft van de 17e eeuw)
→ De geest kan los van het lichaam worden gezien.
Hij deed dit, omdat hij van de kerk de geest niet mocht bestuderen. Hij kon door zicht te richten op
lichamelijke activiteit in het zenuwstelsel, toch onderzoek doen naar menselijke gevoelens en
gedragingen.
Het denkbeeld van Descartes sloot aan bij nieuwe ontdekkingen over zenuwbanen van dieren,
waarin werd gesteld dat zintuigen stimulatie omzetten in zenuwimpulsen en spierreacties.
→ Het denkbeeld en deze ontdekking samen, konden aantonen dat sensaties en reflexmatige
gedragen werden veroorzaakt door biologische processen i.p.v. door mysterieuze spirituele
krachten.
→ Descartes hoorde tot het rationalisme: een stroming die de ratio (het denken) als enige middel
zag om aan wetenschap en filosofie te doen.
→ Het empirisme stond hier recht tegenover. Zij zagen het denken als onnodig en zelfs storend in
de wetenschap en filosofie. Zij gaan uit van waarnemingen, ervaringen en experimenten. Zo dacht
empirist John Locke dat de mens bij geboorte een ongeschreven blad (tabula rasa) is en dat het door
ervaring, leerprocessen en opvoeding een persoonlijkheid en vaardigheden krijgt.
