Psychopathologie kind en jeugdige
Overzicht stoornissen DSM-5 m.b.v. colleges en boek
Colleges gegeven door prof. dr. L. Batstra, collegejaar 2021-2022.
Boek: Introduction to Abnormal Child and Adolescent Psychology, Robert Weis. 4e editie.
Inhoudsopgave
Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen ............................................................................................................... 2
Autisme Spectrum Stoornis (ASS) ................................................................................................................................... 2
Aandachtsdeficiëntie-/Hyperactiviteitsstoornis (ADHD) ................................................................................................ 3
Gilles de la Tourette ........................................................................................................................................................ 5
Schizofreniespectrum en andere psychotische stoornissen ........................................................................................ 6
Schizofrenie .................................................................................................................................................................... 6
Bipolaire stemmingsstoornissen ................................................................................................................................. 8
Bipolaire stoornis type I .................................................................................................................................................. 8
Bipolaire stoornis type II ................................................................................................................................................. 8
Cyclothymische stoornis ................................................................................................................................................. 9
Depressieve-stemmingsstoornissen ..........................................................................................................................11
Disruptive Mood Dysregulation Disorder (DMDD) ....................................................................................................... 11
Major Depressive Disorder ........................................................................................................................................... 12
Persistant Depressive Disorder (dysthyme stoornis) .................................................................................................... 12
Suïcide .......................................................................................................................................................................... 14
Non-Suicidal Self-Injury (NSSI) ...................................................................................................................................... 14
Angststoornissen .......................................................................................................................................................16
Separatieangststoornis................................................................................................................................................. 16
Selectief mutisme ......................................................................................................................................................... 17
Specifieke fobie ............................................................................................................................................................. 18
Sociale angststoornis (sociale fobie) ............................................................................................................................ 19
Paniekstoornis .............................................................................................................................................................. 20
Agorafobie .................................................................................................................................................................... 21
Gegeneraliseerde angststoornis ................................................................................................................................... 22
Obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen ....................................................................................................23
Obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) ....................................................................................................................... 23
Psychotrauma- en stressor gerelateerde stoornissen ................................................................................................25
Post Traumatische Stresstoornis (PTSS) ....................................................................................................................... 25
Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen ...........................................................................................27
Somatische Symptoom Stoornis (SSD) .......................................................................................................................... 27
Voedings- en eetstoornissen .....................................................................................................................................29
Vermijdende/restrictieve voedselinname stoornis (ARFID) .......................................................................................... 29
Anorexia Nervosa ......................................................................................................................................................... 30
Boulimia Nervosa ......................................................................................................................................................... 30
Binge Eating Disorder ................................................................................................................................................... 31
Disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsstoornissen................................................................................33
Oppositionele-opstandige gedragsstoornis (ODD) ....................................................................................................... 33
Normoverschrijdende-gedragsstoornis (CD) ................................................................................................................ 33
Periodiek explosieve stoornis (IED) ............................................................................................................................... 34
Middelengerelateerde en verslavingsstoornissen ......................................................................................................36
Stoornis in het gebruik van middelen ........................................................................................................................... 36
Begrippen ..................................................................................................................................................................37
, Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen
Autisme Spectrum Stoornis (ASS)
Kenmerken A. Problemen met sociale communicatie (3/3)
1. Tekort in sociaal-emotionele wederkerigheid
2. Tekort in non-verbale communicatie
3. Tekort in het ontwikkelen, onderhouden en begrijpen van sociale relaties.
B. Beperkt, repetitief gedrag (2/4)
1. Stereotype, repetitief bewegen, praten of spelen
2. Niet tegen veranderingen kunnen, rituelen
3. Beperkte, intensieve interesses
4. Sensorische over- of ondergevoeligheid
C. Tekenen moeten vroeg aanwezig zijn (maar kunnen zich pas later manifesteren)
D. Klinisch significante beperking in sociaal en schools functioneren
E. Niet beter verklaard door verstandelijke beperking of algehele ontwikkelingsachterstand
Specificeren - Met of zonder verstandelijke beperking
- Met of zonder taalstoornis
- Samenhang medische, genetische of omgevingsfactor
- Samenhang met andere stoornis
Ernst bepalen Op basis van ondersteuningsniveau;
- Vereist ondersteuning
- Vereist substantiële ondersteuning
- Vereist zeer substantiële ondersteuning
Differentiaal Verstandelijke beperking, taalstoornis, doofheid; dan wel (non-verbaal) contact maken.
diagnose Reactieve hechtingsstoornis; vergelijkbare gedragingen maar andere, vaak aanwijsbare
oorzaak in het verleden.
Comorbiditeit Verstandelijke beperking, medische problemen, ADHD, Angst, OCD,
communicatiestoornissen, taalrariteiten
Prevalentie Jongens 4 keer vaker dan meisjes, maar begint wat bij te trekken.
In de jaren ’90 werd geschat dat 1 op de 500 mensen ASS had, nu is dat ongeveer 1 op de 50.
In Amerika komt het twee keer zo vaak voor bij een hoge SES; waarschijnlijk doordat die
gezinnen meer en makkelijker toegang hebben tot hulpverlening.
Hersenen / - Growth dysregulation hypothesis: baby’s en peuters hebben een groter hersenvolume en
oorzaken een dikkere hersenschors, dit trekt later in de groei weer bij.
- Amygdala is kleiner en minder actief (sociale taken)
- Rechter fusiforme gyrus (spoelvormig winding) is minder actief (gezichtsuitdrukkingen)
- Prefrontale cortex hapert (executieve functies)
- Nudeus caudatus vergroot (stereotype gedrag)
Behandeling EIBI Lovaas (= ABA, ABI): Early Intention Behavior Intervention. Zeer intensief.
Pivotal response training: oefenen met ouders in natuurlijke situatie.
TEACCH: voorspelbaarheid door plaatjes en symbolen.
Medicatie: antipsychotica of stimulantia, maar is alleen voor bijkomende problemen.
Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen 2
,Aandachtsdeficiëntie-/Hyperactiviteitsstoornis (ADHD)
NB: prof. dr. L. Batstra heeft een specifieke visie op ADHD en heeft daar een boek over geschreven (ADHD: Macht en
Misverstanden, 2017). Onderstaande informatie komt uit het boek van Weis.
Kenmerken A. Een persisterend patroon van onoplettendheid en/of hyperactiviteit-impulsiviteit dat
interfereert met het functioneren of de ontwikkeling, zoals gekenmerkt door 1 en/of 2.
1. Onoplettendheid: Zes (of meer) van de volgende symptomen zijn gedurende ten
minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast is en een
negatieve invloed heeft op sociale, schoolse of beroepsmatige activiteiten en niet
past bij het ontwikkelingsniveau.
a. Slaagt er vaak niet in voldoende aandacht te geven aan details of maakt achteloos
fouten in schoolwerk, werk of bij andere activiteiten
b. Heeft vaak moeite de aandacht bij taken of spel te houden
c. Lijkt vaak niet te luisteren als hij/zij direct aangesproken wordt
d. Volgt vaak aanwijzingen niet op en slaagt er vaak niet in schoolwerk, karweitjes
afte maken of verplichtingen op het werk na te komen (niet het gevolg van
oppositioneel gedrag of van het onvermogen om aanwijzingen te begrijpen)
e. Heeft vaak moeite met het organiseren van taken en activiteiten
f. Vermijdt vaak, heeft een afkeer van of is onwillig zich bezig te houden met taken
die een langdurige geestelijke inspanning vereisen (zoals school- of huiswerk)
g. Raakt vaak dingen kwijt die nodig zijn voor taken of bezigheden (bijvoorbeeld
speelgoed, huiswerk, potloden, boeken of gereedschap)
h. Wordt vaak gemakkelijk afgeleid door uitwendige prikkels
i. Is vaak vergeetachtig bij dagelijkse bezigheden
2. Hyperactiviteit en impulsiviteit: Zes (of meer) van de volgende symptomen zijn
gedurende ten minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast
is en een negatieve invloed heeft op sociale, schoolse of beroepsmatige activiteiten
en niet past bij het ontwikkelingsniveau.
a. Beweegt vaak onrustig met handen of voeten, of draait in zijn/haar stoel
b. Staat vaak op in de klas of in andere situaties waar verwacht wordt dat men op zijn
plaats blijft zitten
c. Rent vaak rond of klimt overal op in situaties waarin dit ongepast is (bij
adolescenten of volwassenen kan dit beperkt zijn tot subjectieve gevoelens van
rusteloosheid)
d. Kan moeilijk rustig spelen of zich bezighouden met ontspannende activiteiten
e. Is vaak ‘in de weer’ of ‘draaft maar door’
f. Praat vaak aan een stuk door
g. Gooit het antwoord er vaak al uit voordat de vragen afgemaakt zijn
h. Heeft vaak moeite op zijn/haar beurt te wachten
i. Verstoort vaak bezigheden van anderen of dringt zich op
B. Enkele symptomen van hyperactiviteit-impulsiviteit of onoplettendheid die beperkingen
veroorzaken waren voor het twaalfde jaar aanwezig.
C. Enkele beperkingen uit de groep symptomen zijn aanwezig op twee of meer terreinen
(bijvoorbeeld op school (of werk) en thuis).
D. Er moeten duidelijke aanwijzingen van significante beperkingen zijn in het sociale,
school- of beroepsmatig functioneren.
E. De symptomen komen niet uitsluitend voor in het beloop van een pervasieve
ontwikkelingsstoornis, schizofrenie of een andere psychotische stoornis en zijn niet
eerder toe te schrijven aan een andere psychische stoornis.
Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen 3
, Specificeren - Gecombineerd beeld
- Overwegend onoplettend beeld
- Overwegend hyperactief-impulsief beeld
Ernst bepalen Op basis van het aantal aanwezige kenmerken;
- Licht
- Matig
- Ernstig
Comorbiditeit ODD, CD, antisociale persoonlijkheidsstoornis, slaapproblemen. Verhoogd risico op
middelengebruik, problemen op school, ouder-kindrelatieproblemen en problemen met
leeftijdsgenoten.
Prevalentie Bij 5 tot 8% van de kinderen en jongeren en 3 tot 5% van de volwassenen. Vaker bij jongens,
bij meisjes vaak over het hoofd gezien.
Hersenen / - Erfelijkheid: 70-90% (tweelingstudies)
oorzaken - Dopamine tekort
- Beperkte zuurstofopname tijdens de zwangerschap door bijvoorbeeld roken,
vroeggeboorte, laag geboortegewicht en complicaties bij de bevalling
- Kleine hersenen/hersendelen
- Minder doorbloeding
Behandeling Medicatie: stimulantia zoals amfetamine of methylfenidaat (beide met veel bijwerkingen)
Klinische gedragstherapie: combinatie van oudertraining, schooloverleg en
beloningssystemen voor het kind om goed gedrag te belonen.
Contigentie management (ouders); gewenst gedrag belonen en ongewenst gedrag negeren.
Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen 4
