Psychiatrie voor juristen
Inhoud
1. Inleiding ............................................................................................................................................... 2
2. Inleiding psychiatrie en strafrecht ..................................................................................................... 21
3. Toerekeningsvatbaarheid .................................................................................................................. 45
4. Rapporteren pro Justitia .................................................................................................................... 65
5. Rapporteren Pro Justitia De Psycholoog ........................................................................................... 88
6. Delict recidive en risicotaxatie ........................................................................................................ 110
7. De forensisch-psychiatrische zorg ................................................................................................... 133
8. Vreemdelingenrecht en psychiatrie ................................................................................................ 156
9. Arbeidsongeschiktheid en psychiatrie ............................................................................................ 184
10. Transculturele forensische psychiatrie.......................................................................................... 209
11. Patiënten rechten en responsiecollege ......................................................................................... 236
1
,1. Inleiding
Literatuur
Geen.
Hoorcollege uitwerking
Hij geeft een introductie over hemzelf. Door Covid en Corona, maar ook los daarvan hebben
jullie het niet makkelijk. Het is natuurlijk wel heel raar dat er iemand is die is gespecialiseerd
is in psychiatrie en psychische problemen dat je daar dan niet even contact mee zou hebben
als je het zelf heel erg moeilijk hebt. Het is een drempel waar je overheen zal moeten. Ik ben
niet een psychiater voor jullie, maar ik ben een psychiater qua professie. Dat betekent ik zal
niemand in behandeling kunnen nemen. Er is zal af en toe iemand een vraag hebben, die ik
misschien wel kan beantwoorden en helpen met het verder zoeken van hulp, want wij gaan
deze colleges ook heel veel psychiatrische beelden bespreken. Ik weet dat ik jullie niet hoef
op te leiden tot een halve psychiater, dat gaat ook niet lukken en dat hoeft ook niet, maar ik
probeer jullie wat te leren wat je als jurist een beetje de rest van je carrière mee kan nemen,
dat is mijn doel. Dat betekent dat we een team moeten houden op grote categorieën
psychiatrische stoornissen zullen gaan bespreken, die allemaal een relatie hebben tot het
recht en welke relaties dat verschilt.
Het kan zo zijn dat er af en toe iets gaat resoneren bij jezelf. Je denkt dit komt wel heel
dichtbij, bij de klachten die ik heb. Nogmaals als je op dat terrein wordt geraakt, of iets zeg
wat pijnlijk is voor iemand, mail mij gerust, en die mail zal ik vertrouwelijk behandelen en
misschien kan ik je dan ergens naartoe verwijzen of advies geven waar je naartoe kan. Ik
doe dat zelf niet, want ik ben jullie docent, dat neemt niet weg dat ik mijn kennis kan inzetten
om jullie op weg te helpen, mocht dat nodig zijn. Door Corona is er een soort van druk
ontstaan dat er klachten die je al had erger worden of klachten daardoor zijn ontstaan, of last
hebt van eenzaamheid.
2
,Wat gaan we vandaag doen? We gaan vandaag een aantal dingen bespreken. Ik leg de
twaalf colleges uit hoe dat er uit ziet. Ik ga dieper in op waarom een psychiater bij een
juridische opleiding staat. Dan zal ik kort uitleggen wat forensische psychiatrie is. Heel
belangrijk wat een psychiatrische diagnose is. Een psychiatrische diagnose wijkt namelijk af
van andere diagnoses. Eigenlijk is er een fundamenteel verschil en ik ga jullie dat uitleggen.
Als jurist kun je daar je voorbeeld mee op doen, en daar kom ik op terug. Als je weet van hoe
psychiatrische diagnostiek betreft. Dan zal ik kort aanstippen heel specifiek waar mij super
specialistische terrein ligt de trans culturele forensisch psychiatrie. Ik kom daar in het
voorlaatste college uitvoerig op terug, maar ik ga jullie niet twaalf colleges lang onderhouden
op het vlak trans culturele forensische psychiatrie. Ik zal het heel breed en algemeen doen,
forensische psychiatrie in de meest brede zin van het woord. Een college zal ik op mijn
specifieke vakgebied terugkomen. Aan het eind van college blik ik vooruit naar wat de
volgende keer gaat komen.
Wat in het college voorkomt kan ik het tentamen terugkomen. Literatuur is heel belangrijk. Je
moet van tevoren wat voorbereiden het boek en losse artikelen. De thema’s variëren heel
erg.
3
,De colleges zien er zo uit. We hebben nu een inleiding, maar daarna gaan we door met een
stramien waar ik begin met een groep stoornissen uit te leggen en dan op zo een manier dat
je dat makkelijk begrijpt en kan onthouden. Vervolgens bespreken we een of meerdere
juridische inhoudelijke thema’s die de revue gaan passeren de komende weken of
toerekeningsvatbaarheid etc. Dan eindigen we het college met een casus. Die casus haal ik
uit de actualiteit, soms wat langer geleden. Die casus die heeft te maken met de inhoudelijke
stof die wordt besproken, het ziektebeeld, inhoudelijke thema’s. Het vijfde college ziet er
anders uit, dat is een intermezzo. Ik zit te denken wat ik daar in zal willen doen. Het twaalfde
college is een responsiecollege. Dat betekent dat je de komende tijd misschien allerlei
ideeën krijgt of vragen krijgt, die wat langer nodig hebben om te beantwoorden, of je wil een
bepaald thema dat ik daar iets over zeg en dat is niet aan de orde geweest dan is het
twaalfde college daar geschikt voor. Ik zal zijnertijd een oproep doen als je thema’s hebt mail
mij die. Er was vorig jaar iemand die graag iets wilde weten over psychiatrische keuringen bij
rijbewijs verleningen of verlengingen.
Er zullen een aantal onderwerpen zijn waar jullie geïnteresseerd in zijn. Wat we ook
proberen te doen is, er is een TBS kliniek in de plaats Zeeland, en daar is een TBS kliniek
waar ik graag met jullie naartoe zou willen gaan. Maar als we daar met 200 man arriveren
hebben we een probleem dat is veel. Het is door corona niet gelukt, maar ik weet dat ze
meer mensen toelaten in die kliniek. Het zou mooi zijn als we daar een rondleiding zouden
kunnen krijgen, met een gedetineerde kunnen praten, met behandelaren kunnen praten, dat
je een idee krijgt van wat is zo een TBS kliniek precies. Het is facultatief, het is niet iets wat
in het examen terugkomt. Het is voor de liefhebber die dit leuk vindt om daarnaar toe te
gaan.
Elk college ziet er zo uit; een groep van stoornis; thematisch en dan de casus.
4
,Dit zijn de thema’s die aan bod komen. Zoals jullie weten als je het over forensische
psychiatrische hebt, dan denken de meeste aan strafrecht en aan TBS achtige zaken. Daar
gaan een aantal van de colleges over zoals je kunt zien. Ik zal de vorige keer uitvoerig
ingaan op het strafrecht en de psychiatrie daarvan en de relatie daartussen. Ook een apart
college gaat over toerekeningsvatbaarheid, psychiatrisch rapport, psychologisch rapport voor
de rechtbank komt aan de orde. Wat specifieke thema’s die met forensische psychiatrie te
maken hebben. Misschien ook beeldvormende techniek en recht dat is iemand die is daar
recentelijk op gepromoveerd, een collega van ons, maar ik ga ook kijken of ik daar een
alternatief voor heb.
Dan is er meer dan alleen maar forensische psychiatrie in het strafrecht. Ook buiten het
strafrecht is er sprake van het forensisch psychiatrie, zowel als het gaat om
vreemdelingenrecht, medisch tuchtrecht, arbeidsrechtelijke zaken. Kortom, er is heel veel
aan psychiatrie ook buiten het strafrecht.
Dit is het leerboek, wij zullen dat boek bijna helemaal doornemen. Het kan geen kwaad om
dat boek echt aan te schaffen. Het is de moeite waar. Zorg wel dat je de achtste druk hebt
van de psychiatrie in het Nederlands recht.
5
,Wetgeving verandert, als je de zevende druk zou nemen, dan mis je een belangrijke
hoofdstuk. Het is namelijk zo dat de BOPZ is een wet om mensen gedwongen op te nemen
in de psychiatrisch ziekenhuis. Die wet is er niet meer. Die wet is vervangen door de Wet
verplichte ggz. Die ziet er anders uit, op onderdelen is die heel anders. Dat is dus in de
laatste druk van het leerboek is daar een goed hoofdstuk over geschreven.
Ik wil echt niet een halve psychiater of psycholoog van jullie maken, dan hadden jullie een
andere studie gekozen dan deze. Ik probeer me in jullie te verplaatsen wat je als jurist in
wording van de psychiatrie zou moeten weten, maar ik ben psychiater, psychotherapeut en
culturele antropoloog, maar geen jurist. Jullie weten nog beter dan ik, wat je nodig hebt. Dus
aarzel niet om te mailen, je vragen te stellen of suggesties te doen, omdat ik namelijk zo
interactief mogelijk en zoveel mogelijk wil aanpassen aan jullie behoeften en vragen. Hoe
meer ik van jullie hoor, hoe meer ik weet dat ik tegenmoet kom aan hetgeen wat jullie willen
weten. Je kan je ideeën ook mailen over de vorm, wel of geen live college etc.
6
,Dit is die facultatieve excursie. Het speciale van die kliniek is dat het de enige kliniek in
Nederland is die longstay genoemd wordt. Daar komen mensen terecht die bijna als het
ware levenslang in de TBS moeten blijven zitten. Normaal is een TBS gemiddeld tussen de
zes en de acht jaar. Dat mensen dus in een gevangenis zitten die tegelijkertijd een
psychiatrische kliniek is en van de rechter ter beschikking gesteld wordt, zoals dat heet. Dus
dat men een psychiatrische stoornis heeft en dat die kliniek de taak heeft om iets aan die
stoornis te doen, en vooral iets te doen aan het recidive gevaar. De kans dat wat iemand
gedaan heeft weer een keer optreedt, die kans moet zo klein mogelijk gemaakt worden. Dat
is eigenlijk de opdracht die zo een psychiatrische kliniek heeft.
Heel vaak lukt dat in gemiddeld een jaar of zes om dat voor elkaar te krijgen. Dan kunnen
mensen weer terug de maatschappij in, maar deze kliniek in Zeeland daar komen wat de
psychiaters noemen de therapie resistente gevallen terecht, of te wel mensen die of zo een
chronisch psychiatrisch stoornis hebben dat je daar eigenlijk te weinig aan kan doen om dat
gevaar terug te dringen en dan wordt keer op keer die TBS verlengd. Er is een faciliteit in
Nederland en dat is waar we naartoe willen gaan als het doorgaat, waar dus uit heel
Nederland uit TBS klinieken mensen naar toe komen die eigenlijk daar heel erg lang tien tot
dertig jaar zullen moeten verblijven.
Wat is forensische psychiatrie nu? Forensisch komt van forum, forum dat was in de
Romeinse tijd een plein waar recht werd gesproken. Dat is op dit plaatje ook te zien, die plek
is er nog in Rome. Dat gebeurde op andere plekken ook. Forensische psychiatrie is daarvan
afgeleid. Er bestaan twee begrippen over Forensische psychiatrie. Een ruim begrip en een
wat nauwer begrip. Het begrip forensische psychiatrie in engere zin is de raakvlakken die
psychiatrie heeft met het strafrecht. Dus de mix van strafrecht en psychiatrie dat is het terrein
van het forensische psychiatrie in engere zin. Maar in feite de term forensische psychiatrie
zegt dat het gaat over het recht in psychiatrie. Er zijn veel meer raakvlakken tussen het recht
en psychiatrie dan alleen maar het strafrecht. Ook al zullen we meer dan de helft van de tijd
met het strafrecht bezig zijn, wat ik al zei er komen ook andere onderwerpen aan bod. Dat
vind ik leuk om aan jullie te laten zien. Het college over medisch tuchtrecht dat heeft bijna
niets van doen met het strafrecht, maar het is ook erg juridisch dat terrein. Het is denk ik
goed om niet alleen maar over het strafrecht te vertellen, maar ook andere aspecten.
7
, Waar ik in het voorlaatste college ook op terug kom dat is die leeropdracht die ik heb daar
ben ik druk mee in onderzoek. Waar gaat dit over?
Heel kort samengevat stel je moet als psychiater of als psycholoog een rapport schrijven
over bijvoorbeeld neem de linkerkant een 25 jarige man die compos mentis is, of te wel heel
erg goed bij en helemaal niets mis met zijn bewustzijn, is alert en kan goed zien wat om hem
heen gebeurd. Hij steekt plotseling zijn gesprekspartner neer zonder aanleiding en als je dan
met hem praat heeft hij daar geen gewetenswroeging over. Dan schrik je wel. Iemand die
forse delicten pleegt en daar ook helemaal geen spijt van heeft, dan is dat voor iemand die
rapporteert dan ga je aan bepaalde stoornissen denken. Onder andere antisociale
persoonlijkheidsstoornis. De rapporteur die de 25 jarige man gezien heeft, vond hem
verminderd toerekeningsvatbaar en adviseerde een ter beschikking stelling aan de rechter.
Het tweede rapport ook over een 25 jarige man, Somalische vluchteling is sterk
geïntoxiceerd. Dat betekent dat zo een brein niet helder kon nadenken, omdat door bepaalde
stoffen in zijn hersenen zijn hersenen niet goed werkte en dat zou iets zijn wat ieder van ons
kan overkomen. Als je die spullen slikte die deze man tijdens het delict vlak voor het delict
geslikt had. Die steekt ook zijn gesprekspartner neer, in dit geval na een diepe belediging.
Het is iemand die heel veel geweten heeft, want je dan als psychiater concludeert in dit
rapport is die man was weliswaar sterk onder invloed ten tijde van de tenlastegelegde delict,
maar er is eigenlijk geen psychiatrische ziekte aan de hand. Dat was even een paar uur dat
het speelde, maar daarvoor en daarna kon ik geen enkele psychiatrische stoornis
vaststellen. Maar ten tijde van het ten laste gelegde, omdat die onder invloed was vond ik
hem wel volledig ontoerekeningsvatbaar zegt de psychiater. Hij houdt een pleidooi die in de
richting van vrijspraak wijst. Je mag als rapporteur, ik ben maar een dokter, mag je niet aan
de rechter vertellen wat je in mijn ogen zou moeten doen als rechter, dat is not done. Daar
moet je verre van blijven. Als niet jurist ga ik daar niet over. Als advocaat mag ik dat wel
hopen, maar zeker niet als dokter. Je kunt wel in je verhaal de zaken zo duidelijk voor de
rechter neerzetten, dat de rechter hier wel aan gaat denken.
8
