Duitsland in Europa (1918-1991)
4.1 Duitsland: van de Eerste naar de Tweede Wereldoorlog
Duitsland in het najaar van 1918
Voorjaar 1918 (WO1 al bijna 4 jaar bezig): alle oorlogvoerende landen waren de uitputting
nabij
→ Overtuiging dat het onmogelijk was de oorlog nog langer dan een jaar op deze manier
voort te zetten
Laatste enorme veldslag: Duitsland wilde het geallieerde westfront breken → werden
teruggeslagen doordat er steeds meer Amerikaanse soldaten en en wapens arriveerden
→ Wapenstilstand via het parlement, de Rijksdag (eer van het leger, de oorlog was niet aan
het front verloren), besloten Von Hindenburg en Ludendorff
Het verlies was onverwacht en schokkend voor de parlementsleden en de Duitse bevolking
- Jarenlang gecensureerde pers: geen negatieve berichtgeving
- Enorm veel propaganda: Duitsers overtuigd dat de oorlog gewonnen werd
→ De onrust nam toe → 9 november 1918: leger wilde niet meer vechten
→ Wilhelm II mocht niet meer naar Duitsland komen → naar Nederland
Op de rand van een burgeroorlog
Twee dagen later (11 november 11:00): door leden
van de sociaaldemocratische regering in een een
treinwagon de wapenstilstand → einde WO1
De situatie in Duitsland bleef gespannen
- Veel mensen verloren
- Veel honger
- Soldaten kwamen terug, hadden geen werk
en onderdak
Duitsland enorm verdeeld op politiek gebied
- SPD (meerderheid regering): sociaaldemocratisch, kwam op voor arbeiders
- Conservatieve elite: verlangen naar vooroorlogse tijd (keizer aan het hoofd)
- Extremistische groeperingen: probeerde de regering ten val te brengen
- Opstand van de communisten (Spartakisten) → wilden revolutie
1
,Het ontstaan van de Republiek van Weimar
Tot zomer 1919: burgeroorlog tussen links en rechts
Toch: verkiezingen voor nieuw parlement (met algemeen kiesrecht, man en vrouw)
- Meer dan driekwart deel van de stemmen voor de 3 partijen die de wapenstilstand
wilden: SPD (sociaaldemocraten), Centrum (katholieken) en de DDP (liberalen)
Nog steeds onrust in Berlijn → parlementsleden kwamen samen in Weimar → Republiek
van Weimar
Nieuwe grondwet:
1. Parlementaire democratie
2. Gelijkheid van iedereen voor de wet
3. Gegarandeerde rechten en vrijheden voor iedere
burger
- Het parlement had de wetgevende macht → wet
tot stand als meerderheid Rijksdag voor stemde
- Uitvoerende macht: regering (aantal ministers en de rijkskanselier (president))
→ Moest verantwoording afleggen aan Rijksdag
- Rijkspresident: door volk gekozen, veel macht
- Mocht regeringen benoemen en ontslaan, mocht de noodtoestand uitroepen →
om democratie te beschermen
De Vrede van Versailles Januari 1919
Onderhandelaars: Duitsland had alle schuld WO1, zal zwaar
boeten. Belangrijkste straffen in 3 groepen:
1. Gebiedsafspraken: Duitsland verloor flink deel
grondgebied
- Noorden gebied aan Denemarken, oosten
gebied naar Polen, Danzig: vrije stad, Frankrijk
kreeg Elzas-Lotharingen terug, België kreeg
een klein stuk grond, Duitsland moest alle koloniale bezittingen afstaan
2. Militaire afspraken: vooral Frankrijk wilde Duitsland zo verzwakken dat een
toekomstige Duitse aanval aan de Franse grens onmogelijk was
- Maximaal 100.000 soldaten in leger, geen luchtmacht en oorlogsvloot,
wapenindustrie stilgelegd, Rijnland gedemilitariseerd (het gebied tussen de
Franse grens en 50km ten oosten van de Rijn geen Duitse militaire dingen)
3. Financiële afspraken: Duitsland moest alle aangerichte schade in Frankrijk,
Engeland en België vergoeden → 132 miljard goudmark (47 miljoen kilo goud)
Duitsland was bij de onderhandelingen niet uitgenodigd, pas achteraf mochten de Duitse
ministers komen tekenen
Dreigement: als ze niet kwamen zou de oorlog hervat worden → voor Duitsers geen verdrag
maar een dictaat
2
, De dolkstootlegende
Verlies oorlog voor veel Duitsers moeilijk: trots op leger
Dolkstootlegende: de Duitse nederlaag in de oorlog was
onvermijdelijk geworden nadat het Duitse leger door de
eigen politici den delen van het eigen volk in de steek was
gelaten: het sterke, dappere leger kreeg een dolkstoot in
de rug
Het werd vooral gebruikt door groepen om hun eigen
gelijk aan te tonen en andere groepen zwart te maken.
Volgens velen hadden de politici de schuld aan ‘de schande van Versailles’
- Hadden het verdrag ondertekend, hielden zich aan de afspraken
De eerste economische crisis en het Dawesplan
Het nakomen van de financiële afspraken: onmogelijk voor Duitsland
- Moesten als voorschot koopvaardijschepen, locomotieven, steenkool etc. afgeven
- Vanaf 1921: 30 jaar lang jaarlijks 2 miljard goudmark en 26% van de waarde van de
export afdragen, en dat terwijl ze met de gebiedsafspraken 75% van de
ijzerertsvoorraad en 6,5 miljoen inwoners waren kwijtgeraakt
Ze in 1923 niet meer genoeg betalen → Fransen bezetten Ruhrgebied → Duitsers roepen
arbeiders op in staking te gaan
Zij moeten betaald worden → er wordt meer geld bijgedrukt → hyperinflatie
Commissie onder leiding van Amerikaan Charles Dawes: Dawesplan (1924)
- Na beëindiging staking: Fransen trekken zich terug
- Nieuwe munt
- VS leende veel geld aan Duitsland
- Voordeel voor VS: Frankrijk en Engeland hadden de kosten van de oorlog voor een
groot deel met Amerikaanse leningen betaald, zij konden deze niet terugbetalen als
Duitsland hen geen herstelbetalingen deed.
→ Er ontstond een economische kringloop
- Om herhaling economische ineenstorting te voorkomen: nieuwe afspraken
herstelbetalingen
Het Dawesplan werkte → de verhouding met buitenland verbeterde (vooral Frankrijk)
Belangrijke uiting: overeenkomst die onderhandelaars uit Duitsland, Frankrijk en Engeland
sloten (Locarno, Zwitserland): erkenning van Duitsland vastgestelde westgrens
3
