HC Ethiek voor juristen.
HC 1:
I. Verkenning recht-ethiek
WAAR GAAT HET OM IN ETHIEK? WAARDEN, NORMEN, DEUGDEN
- Discussie over menukeuze roept twee soorten vragen op:
- ‘Vlees is lekkerder’ (smaak).
- ‘Geen kistkalveren’; ‘zo mogen wij niet met dieren omgaan’; (Ethisch/moreel)
-> ethische thema’s, je praat over wat doen wij dieren aan en moeten we dit
wel doen.
- Wat is het verschil ... ? Waarden...normen ... moraal ... ethiek.
Tools om ethiek te structureren:
1. Begrippenapparaat -> duidelijke omschrijvingen van begrippen
a. Waarde en normen
i. Waarde = abstracte zaken waartoe we ons aangetrokken voelen. Ze
zijn vaag, omzetten in regels waardoor je duidelijkheid creëert->
normen.
ii. Normen = gedragsregels die we overeen zijn gekomen zodat we
bepaalde waarde kunnen concretiseren.
2. Theorieën.
DE RELATIE TUSSEN RECHT EN ETHIEK
Theoretisch en praktisch uitdagend; andere wortels
De jurist die zich grondvragen stelt over hoe met de regels om te gaan ... plaatst zich even
buiten het juridisch systeem.
Overeenkomsten recht en ethiek:
- Prescriptief = beide schrijven allebei voor wat je moet doen.
- Normatief = beide leggen ze normen op. Doen het echter beiden op een totaal
andere manier.
Casus: cliënt wil bij de afwikkeling van de echtscheidingszaak de ander vooral pijn doen, en
wraak nemen. Dit is iets heel anders dan eigenbelang behartigen.
- Moet denken aan kernwaarden binnen de advocatuur. I.c. vooral onafhankelijkheid
relevant.
Andere benaderingen hebben andere wortels.
VOORBEELD VAN HET ONDERSCHEID: UITINGSVRIJHEID VAN DE RECHTER.
TWEE SOORTEN VRAGEN
- Vanuit juridisch systeem
- Art. 46c Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren worden genoemd: ‘waardigheid’
van het ambt (intrigerend begrip; we kennen het in een andere betekenis).
- Art. 6 EVRM: eerlijk proces, 10: vrijheid van meningsuiting.
- Reflectie vanuit enige afstand:
- Rechter heeft een bepaalde positie in de samenleving; kan wetgever tonen
wat in een samenleving speelt.
- Toelichten (van uitspraak van collega).
- Twitteren over activiteiten (klare taal; rechter is ook een mens...).
,RECHT GRONDT IN MORAAL
Voorbeeld: Aansprakelijkheid (juridisch) grondt in verantwoordelijkheid (moreel).
...maar niet altijd: soms maakt de wet partijen aansprakelijk terwijl deze niets verkeerd
hebben gedaan vanuit moreel perspectief. Bijvoorbeeld omdat zij zich eenvoudiger dan
mogelijke slachtoffers kunnen verzekeren.
ALGEMEEN GEACCEPTEERDE RELATIE RECHT-ETHIEK 2
UITSPRAAK VAN HUGO DE GROOT/GROTIUS
- ‘Ubi iudicia deficiunt, incipit bellum’ = ‘Waar rechterlijke beslissingen tekortschieten,
begint de oorlog’.
- Recht is er om te voorkomen dat van onenigheid oorlog ontstaat.
- Plausibele uitleg…
- Interpretatie van advocaat: ‘Waar geen toegang is tot de rechter, begint de oorlog‘
- ‘Deficere’ kan ook betekenen: ‘dat wat je moet maken, niet maken; afwezig zijn’ ‘te
kort schieten’. En dan kan ook gelden: Ubi iudicia deficiunt, incipit Ethica’ =
- Waar juridische oordelen tekortschieten, daar begint de ethiek.
- Wetten zijn algemeen en hebben hierdoor een zekere vaagheid, ethiek helpt
dit in te vullen.
BIJVOORBEELD: VRIJHEID VAN MENINGSUITING, EEN GRONDRECHT
MAAR MOREEL ... IS DISCUSSIE MOGELIJK
- Veel uitspraken zijn juridisch geoorloofd.
- Bijvoorbeeld: Geert Wilders: "De kern van het probleem is de fascistische islam, de
zieke ideologie van Mohammed zoals neergelegd in de islamitische Mein Kampf: de
Koran" en "Den Haag zit vol met laffe lieden (...) die een generaal pardon verlenen
aan leugenaars en criminelen.”
- Rechtszaak (2010-2011): vrijspraak.
Ook het EHRM ziet vrijheid van meningsuiting als essentiële grondslag voor democratie, die
zich ook uitstrekt tot kwetsende of choquerende uitlatingen (zij het beperkt door ‘pressing
social need’).
- Dat neemt niet weg dat vanuit de ethische invalshoek bezwaren zijn aan te voeren
tegen de uitspraken:
- Fatsoensnormen in de samenleving
- Speciale verantwoordelijkheid van politici (- itt cabaretiers-)
- ...hoewel ... discussie.
- Zijn de apps van FvD leden, waarin racistische uitingen, strafbaar?
- Het zijn geen openbare uitlatingen maar ‘privé-uitingen in appgroepen’.
- Premier Rutte: “verschrikkelijke appjes”; “Deze appjes die gaan alle grenzen over.
Alle grenzen over. Het is zo walgelijk, homofoob racistisch, het is echt
verschrikkelijk”.
- Dat is een moreel oordeel.
VOORBEELD TOPSALARISSEN
Bonussen en topsalarissen;
- Met regelmaat verontwaardiging over inkomen topmannen bedrijfsleven.
- Dagblad Trouw 3 maart 2021: Bestuursvoorzitter Heineken ontvangt vertrekbonus
van 5 miljoen euro. ‘In het jaarverslag (..) erkent Heineken dat de vergoeding niet
strookt met de gedragscode voor ondernemingen.’
, Juridisch: geoorloofd.
Ethisch: grote bezwaren.
II. Waarom ethiek?
WAAROM DOEN WE AAN ETHIEK?
1. Wegvallen van de richtinggevende kaders als kerk, ideologieën, tradities (de
‘juristenfamilies’). Creëert vrijheid, maar ook onduidelijkheid. Ethiek vult de vrijheid in.
a. Wat vroeger vanzelfsprekend was is dat nu niet meer.
2. Veranderingen: globalisering; digitalisering, netwerksamenleving. Voorbeelden:
a. + vertrouwensvraag/integriteitsvraag belangrijker.
b. + meer keuzevrijheid ... eigen verantwoordelijkheid.
3. Relatie beroepsuitoefening - persoon: ‘
4. Wat we doen hangt af van wie we zijn’, en: ‘Wie wie we zijn hangt af van wat we
doen’. Mensbeelden werken door in de juridische praktijk.
5. Meer veelzijdige dienstverlening (minnelijke regelingen): empathie, mildheid
gevraagd.
a. Dit onderscheidt juristen ook van machines, nu jurist kennismonopolie verliest
want mensen kunnen veel ook googlen (zie ook H5).
IN PLURIFORME SAMENLEVING IS VERLIES AAN GEMEENSCHAPPELIJKE KADERS
EEN PROBLEEM
- Een gemeenschappelijke standaard ook nodig voor een gesprek. Een argument als
‘ik vind ...’ of ‘mijn belang is ...’ werkt weinig overtuigend (De andere persoon vindt
iets anders/heeft ander belang, dus dat schiet niet op). Ethische theorieën bieden dit
gemeenschappelijke -> structuren, betekenissen etc.
- We zoeken dus naar boven-persoonlijke structuren om mee te argumenteren.
- Ethische theorieën leveren die structuren.
OP VERSCHILLENDE NIVEAUS VERSCHILLENDE MORALEN
- Waarden en normen spelen op:
- Individuele/persoonlijke niveau.
- Organisatieniveau (beroepsethiek).
- Cultureel niveau (samenleving).
- Dikwijls is beroepsethiek een concretisering van waarden/normen in de samenleving
(vb ‘niet liegen’/respect’).
EIGENBELANG EN VERTROUWEN
- Een regelmatig voorkomende situatie, uitgedrukt in het theoretisch model van het
‘prisoners-dilemma’.
- (Uit ‘speltheorie’).
Prisoners dilemma:
