ENCYCLOPEDIE DER RECHTSWETENSCHAP II
Intro en herhaling
Waarom is er recht?
Dit is meest centrale vraag uit de traditionele rechtsfilosofie, maar het antwoord hierop is niet eenduidig.
Door de geschiedenis heen is hierover door verschillende filosofen gezocht naar een antwoord. In de
hedendaagse tijd wordt aan het recht de drie onderstaande basisfunctie gegeven (die soms kunnen
botsen). Radbruch:
• Rechtszekerheid:
Het recht kan telkens op dezelfde manier worden uitgelegd en toegepast en dit zorgt voor stabiliteit
in het menselijk samenleven.
• Rechtvaardigheid:
Door het beschermen van vrijheden zorgt recht ook voor een zekere mate van rechtvaardigheid,
gelijke behandeling van gelijke gevallen.
• Doelmatigheid:
Recht bevordert de maatschappelijke welvaart en welzijn + realiseert maatschappelijke doeleinden
(het is nuttig voor het volk).
Wat is recht (wanneer is iets geldend)?
Deze vraag wordt door een natuurrechtsaanhanger en rechtspositivist fundamenteel verschillend
beantwoord.
A. Natuurrecht:
Het recht is gebaseerd op de wezensaard van de mens, waarin zij essentiële eigenschappen bezit
waaruit samenlevingsregels volgen die altijd en overal de kern van het positieve recht moeten
uitmaken. Het recht heeft derhalve een noodzakelijk verband met moraal. Recht is geldend wanneer
dit inhoudelijk niet te ver van het natuurrecht (wezensaard van de mens) afwijkt. Geen scheiding
tussen recht en moraal. Onrechtvaardig recht is geen recht. Positief recht dat in strijd komt met de
‘onveranderlijke’ morele kern houdt op geldend recht te zijn.
Kritiek:
o Menselijke wenzensaard is moeilijk bepaalbaar.
o Onduidelijk wat de moraal nu precies is, denk aan open normen.
o Natuur is normloos en amoreel (kent geen rechten), maar alleen de strijd om het bestaan.
o Strijd met rechtszekerheid
o Fijn om duidelijkheid te hebben over de gelding van het recht rechtspositivisme
, B. Rechtspositivisme:
Hangt samen met een scheiding der machten. Het recht staat hier meer in het teken van macht.
Recht is geldig als dit, ongeacht de inhoud, op juiste wijze door de bevoegde overheidsorganen tot
stand is gekomen en wordt gehandhaafd. Inhoudelijke onrechtvaardigheid maakt niet uit. Recht is
wat in de rechtsbronnen staat. Scheiding tussen recht en moraal.
Kritiek:
o Immoreel of onmenselijk recht zou hier geldend kunnen zijn.
C. Constructivisme:
Er is meer recht dan in de rechtsbronnen staat; ook achterliggende waarden, idealen en beginselen
behoren tot het geldende recht. Recht is een dynamisch fenomeen: de idealen van de samenleving
ontvouwen zich in het veranderende recht. Rechters zijn actief betrokken bij de rechtsontwikkeling;
interpreteren vanuit de bedoeling van regels en vanuit achterliggende beginselen. Rechters doen
niet aan politieke rechtspraak, maar baseren zich op ongeschreven beginselen en idealen die aan
het rechtssysteem zelf ten grondslag liggen.
D. Juridische pragmatisme:
Recht is wat je kunt voorspellen van wat rechters doen, op basis van wat zij in de omstandigheden
van het geval nuttig voor de samenleving vinden. Rechtens juist is de beslissing die per saldo het
meeste geluk oplevert en de minste hoeveelheid pijn. De rechter moet efficiënt beslissen, met het
oog op de maatschappelijke behoeften van de samenleving van vandaag.
Natuurrecht Rechtspositivisme Constructivisme Juridisch pragmatisme
Rechtvaardigheid Rechtszekerheid Rechtvaardigheid Doelmatigheid
Recht is gebaseerd op de Recht is wat, ongeacht Recht is meer dan enkel Recht is wat je kunt
wezensaard van de de inhoud, op juiste wijze rechtsbronnen staat; ook voorspellen van wat
mens, waarin zij door de bevoegde achterliggende waarden, rechters doen, op basis
essentiële overheidsorganen tot idealen en beginselen van wat zij in de
eigenschappen bezit stand is gekomen en behoren tot het geldende omstandigheden van het
waaruit wordt gehandhaafd. recht. geval nuttig voor de
samenlevingsregels samenleving vinden.
volgen die altijd en overal
de kern van het positieve
recht moeten uitmaken.
Geen scheiding tussen Scheiding tussen recht Geen scheiding tussen X
recht en moraal. en moraal. recht en moraal.
,Moraal en ethiek:
Moraal en ethiek zijn het geheel aan normen en waarden. Het ziet op wat in het algemeen als goed en
slecht wordt gezien. Twee soorten:
A. Brede moraal = het individu kent geen/weinig vrijheid om het leven in te richten volgens
eigen overtuiging. De overheid heeft veel invloed op het burgerlijke leven, dus
meer regels dan noodzakelijk is in een samenleving.
B. Smalle moraal = het individu kent wel/veel vrijheid om het leven in te richten volgens eigen
overtuiging, zolang de rechten van anderen worden gerespecteerd. Er heerst
geen specifieke voorgeschreven levenswijze, dus enkel regels die
noodzakelijk zijn in een samenleving.
Soorten vrijheid:
Vrijheid kan op verschillende manieren tot uiting komen.
A. Positieve vrijheid = het individu heeft de vrijheid om een eigen leven in te richten door externe
factoren (onderwijs, gezondheidszorg etc. Er moet iets aanwezig zijn, waardoor je positieve vrijheid
hebt. Dankzij de aanwezigheid van regels, kan ik pas vrij zijn → Regels zijn hulpmiddel voor
vrijheid.
Vb: leraren die staken → willen meer loon (ziet op meer regulering).
B. Negatieve vrijheid = het individu wordt niet beïnvloed door externe storende belemmeringen, er is
iets afwezig waardoor je vrij bent. (Alles wat je kunt doen zolang je niet beperkt wordt).
Vb: boeren die staken → willen minder regulering omtrent milieu.
Reminder bij het maken van vragen:
1. Lees de vraag goed.
2. Welke elementen worden genoemd?
3. Waar moet ik antwoord op geven? Welke verbanden willen ze zien?
4. Specifieke beantwoording. In eigen woorden, geen passages overnemen.
5. Stapsgewijs beargumenteerd antwoord geven en redenering afmaken.
, Week 1 De aard van het recht
De Grotverkenners van Lon Fuller (1902-1978):
In deze casus gingen 5 grotverkenners op onderzoek uit in de fictieve staat Newgarth. Tijdens het
onderzoek kwamen ze vast kwamen te zitten in de grot en konden geen kant meer op. Kannibalisme was
de enige uitweg om zo veel mogelijk mensen te laten overleven, dus ze gingen dobbelen om te bepalen
wie ze gingen opeten. Bij de reddingsactie worden maar 4 levende grotverkenners aangetroffen. In
Newgarth was er sprake van een rigide strafwet, en volgens de letter van de wet werd was dit moord (en
daar staat de doodstraf op). Het is de vraag of de grotverkenners de doodstraf opgelegd moeten krijgen. In
eerste aanleg zijn de grondonderzoekers schuldig bevonden, maar er is een verzoek tot gratie bij de Chief
Executive gedaan. De Raadkamer van de Supreme Court zal over dit gratieverzoek moeten oordelen,
maar de (5) rechters hebben ieder een eigen opinie en visie op de aard van het recht (en deze zaak).
De 5 rechters:
De rechters van het Supreme Court nemen allemaal een ander standpunt in. Ieder standpunt is gebaseerd
op een verschillende opvatting omtrent de betekenis van het recht
➢ Truepenny (rechtspositivisme):
o Veroordeling en steunt een gratieverzoek.
o Hij volgt de letter van de wet, dit zou hij wel moeten vanwege zijn taak als rechter.
o Dit is niet zuiver juridisch omdat hij het recht te buiten gaat. Volgt eerst de wet en steunt daarna
het gratieverzoek (niet juridisch).
➢ Foster (natuurrecht/teleologisch):
A. Beredenering I → natuurrecht:
o Vrijspraak.
o De grotverkenners zijn buiten de gelding van het positieve recht beland, in een natuurtoestand.
o Er is een nieuw sociaal contract, namelijk de dobbelovereenkomst, begin van een nieuwe
rechtsorde waarin het geoorloofd was om kannibalisme te uitvoeren.
B. Beredenering II → teleologisch:
o Vrijspraak.
o Positieve recht wel van toepassing, maar moeten het redelijke interpreteren → rekening houden
met het doel van de wet.
o Doel van de wet is afschrikking, maar het ging hier om zelfverdediging (levensbehoud). Doel van
afschrikking valt dan weg.
o Constructivisme: bij toepassing van recht, niet alleen maar positieve gecodificeerde wet nemen,
maar ook achterliggende waarden en beginselen waar rechtsorde op gebaseerd is. Geen
scheiding tussen recht en moraal.
➢ Keen (rechtspositivisme):
o Veroordeling
o Volgt de letter van de wet en legt de nadruk op de trias politica. Als burger zou hij de
grotverkenners niet veroordelen, maar hij kijkt vanuit zijn taak als rechter.
o Als een rechter een slechte wet toepast, geef je daarbij een signaal aan de wetgever om de
slechte wet aan te passen. Gratieverzoek moet niet door rechters beantwoord worden, maar door
de chief executive.
o De morele vraag hoort ook niet aan de rechters gesteld te worden. De enige vraag die
beantwoord moet worden door rechters is: een juridische vraag → o.b.v. daarvan moeten de
grotverkenners worden veroordeeld.
o Als je een rechter hebt z’n eigen moraal gaat nahouden, heb je rechtsonzekerheid etc. etc. etc.
Respect voor het primaat van de wetgever.
