Par. 1.1 Gebergten ontstaan, gebergten verslijten
Begrippen:
Fossielen: overblijfselen of afdrukken van planten en dieren
Plooiingsgebergte: gebergte waarbij het gesteente in plooien is geduwd
Magma: Vloeibaar gesteente onder de grond
Stollingsgesteente: gesteente dat ontstaat wanneer vloeibaar magma stolt
Graniet: stollingsgesteente dat gekenmerkt wordt door vlekjes
Hooggebergte: Gebied met bergen die hoger zijn dan 1.500 m
Middelgebergte: gebied met een hoogte ligging tussen de 500 en 1500 meter
Jong gebergte: een gebergte met veel reliëf en hoge toppen
Oud gebergte: een gebergte met weinig reliëf en lage toppen door slijtage
Hoe ontstaan gebergten?
- Als twee continentale platen tegen elkaar aan komen, worden de twee platen tegen elkaar opgeduwd,
waarbij een gebergte ontstaat. Een voorbeeld hiervan is de Himalaya in het zuiden van Azië. Als twee
oceanische platen bij elkaar komen, zal de ene onder de andere schuiven.
- Gebergten kunnen ook ontstaan wanneer magma uit de aardmantel omhoog komt en ondergronds stolt.
Wat is het verschil tussen een jong- en oud gebergte?
- Een jong gebergte heeft hoge scherpe toppen, dit gebergte is nog maar weinig aangetast door verwering en
erosie. Diepe dalen, bij een jong gebergte is het verschil tussen reliëf (hoogteverschillen) dus groot.
Bijvoorbeeld de Himalaya, die zijn pas 60 miljoen jaar oud.
- Bij een oud gebergte zijn er ondiepe dalen. Bijvoorbeeld Schotse hooglanden zijn meer dan 400 miljoen jaar
oud. Deze gebergten zijn door vele jaren weggesleten en hebben afgesleten toppen.
Par. 1.2 Gesteente verandert
Begrippen:
Reliëf: hoogteverschillen in het landschap
Verwering: het verbrokkelen van gesteente onder invloed van het weer en de werking van planten
Mechanische verwering: verwering waarbij gesteente verbrokkelt zonder dat de samenstelling verandert
Biologische verwering: verwering van gesteente door de werking van de wortels van planten en bomen
Vorstverwering: vorm van mechanische verwering waarbij water in de spleten van het gesteente telkens bevriest en
weer ontdooit
Chemische verwering: verwering waarbij de samenstelling van het gesteente verandert als gevolg van de werking
door zuurstof en vocht
Er zijn 2 soorten verwering, welke?
- Chemische verwering: Bij chemische verwering wordt het gesteente afgebroken door zuren die in
regenwater opgelost zitten en door zuurstof en vocht. Ik stop mijn denkbeeldige gesteente, het
suikerklontje, in een glas met warm water. Als ik dan ga roeren dan zie je dat het gesteente wordt opgelost
in het water.
- Mechanische verwering: Bij mechanische verwering wordt het gesteente uit elkaar getrokken door kracht,
dus bijvoorbeeld als ik het suikerklontje breek met mijn handen. Dit kan in het echt op drie verschillende
manieren (zie hieronder)
Op welke 3 manieren kan het gesteente uit elkaar getrokken worden bij mechanische verwering?
- door vorstverwering: bij vorstverwering stroomt er water in kleine spleetjes in het gesteente. Op het
moment dat het in de nacht gaat vriezen zet het water uit en wordt de spleet in het gesteente steeds groter.
Op het moment dat dit proces nachten achter elkaar gebeurt dan is de spleet zodanig groot geworden dat
het gesteente op een gegeven moment uit elkaar splijt.
- Biologische verwering: Door boomwortels: boomwortels kunnen zich ook gaan vestigen in de spleetjes. Op
het moment dat de boomwortel heel groot wordt, dan is die spleet te groot geworden en valt het gesteente
ook uit elkaar.
- Door temperatuurverschillen: dit vind je vooral in woestijnen, waar grote verschillen zijn in temperatuur
tussen dag en nacht.
, Waarom heeft het klimaat invloed op de aard en snelheid van verweringsprocessen?
- In een warm en vochtig klimaat verlopen chemische processen snel en verweert het gesteente sneller dan in
een droog of koud klimaat. Denk bijvoorbeeld aan ijzer dat
verandert in roest, dat komt door vocht en dat zal sneller
gebeuren in een vochtig klimaat.
Hoe zijn grotten ontstaan?
- doordat water langs gesteente loopt, waardoor het
gesteente langzaam oplost.
Hoe werkt dat dan?
- Via spleten in het gesteente sijpelt regenwater naar
beneden. Door de plantenwortels is het water een beetje
zuur geworden. Het zure water lost het gesteente op
waardoor gangenstelsels ontstaan. Deze gangenstelsels
groeien langzaam uit tot prachtige grotten.
In Nederland vinden we deze grotten alleen in Zuid Limburg,
waarom alleen daar?
- Dat komt omdat daar dicht onder het aardoppervlak
kalksteen ligt.
Par. 1.3 Gesteente wordt verplaatst
Begrippen:
Bovenloop: het begin van een rivier; het bovenste deel dat meestal in de bergen stroomt
Benedenloop: laagste deel van een rivier, net voordat hij in zee stroomt
Middenloop: middelste deel van een rivier, tussen boven- en benedenloop
Gletsjer: ijsmassa in hooggebergten, die langzaam naar beneden beweegt
Firnbekkens: komvormig gebied in de bergen waar zich sneeuw ophoopt en in ijs wordt omgezet
Fjorden: een U-vormig dal dat is volgelopen met zeewater
Zand: de kleine korreltjes gesteente die ontstaan door verwering en nog met het blote oog te zien zijn
Klei: microscopisch kleine korreltjes die ontstaan als gevolg van verwering
Grind: Door rivierwater afgeronde stenen
Wat zijn massabewegingen?
- Als los gesteente, dat door verwering is afgebrokkeld, langs een helling naar beneden rolt, schuift of valt,
noemen we dat massabewegingen.
- Misschien heb je wel eens een bergwandeling gemaakt. Er schiet een steentje onder je schoen vandaan. Dat
gebeurt ook in het groot dan vallen er stukken steen van de bergtop af, dit heet massabeweging.
Zwaartekracht speelt hierbij een grote rol. Bij een steile helling valt of rolt het gesteente en bij een flauwe
helling schuift het langzaam naar beneden.
Wat is erosie?
- Erosie is het proces van slijtage van een vast oppervlak waarbij materiaal wordt verplaatst of geheel
verdwijnt. Op aarde gebeurt erosie vooral door de werking van wind, stromend water, ijs, maar ook
ongewonere vormen van erosie zijn mogelijk als gevolg van vulkanisme en inslagen. Erosie is een fenomeen
met een natuurlijke oorzaak. Menselijke activiteiten kunnen het erosieproces versterken, bijvoorbeeld door
het kappen van bossen en het kaal houden van de bodem door ploegen.
Erosie moet niet verwart worden met verwering. Wat is dan het verschil?
- Het verschil tussen erosie en verwering is dat bij erosie de grond verplaatst wordt, terwijl bij verwering de
grond in stukjes breekt (mechanische verwering) of chemisch verandert (chemische verwering) maar op
dezelfde plaats blijft
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper moniquevanmunster. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,39. Je zit daarna nergens aan vast.
