Behaald cijfer: 10! Dit document bevat uitgebreide woordelijk (!) meegeschreven aantekeningen van de colleges van het vak Toezicht en Rechtshandhaving (RGMBE02306) aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Dit document bevat uitgebreid meegeschreven college aantekeningen van het vak Toezicht en rechtshandhaving
(geschreven in collegejaar 2021/2022 (22 april 2022 t/m 10 juni 2022)). De aantekeningen zijn woordelijk
meegeschreven en aangevuld met de literatuur waar nodig. Belangrijke artikelen en genoemde jurisprudentie zijn in
😊
het geel gearceerd. De belangrijkste begrippen worden in het oranje weergegeven. In de lichtoranje kaders worden
passages of voorbeelden ter verduidelijking van de stof weergegeven. Veel succes met studeren!
Inhoudsopgave
Week 1: Inleiding handhaving en toezicht p. 3
● Drie perspectieven op toezicht (juridisch, economisch, psychologisch)
● Deelprocessen in het toezicht
● Wat is toezicht?
○ Extern en intern toezicht
■ Nalevings- en uitvoeringstoezicht
● Waarom toezicht?
○ Redenen voor de groei van toezicht
● Toezicht en vertrouwen
● Wie houdt er toezicht?
● Waar richt het toezicht zich op?
○ Risico-identificatie
○ Ecosysteem
○ Toezicht is keuzes maken
○ De toezichthouder heeft het altijd gedaan
○ Theorie van Sparrow
● Vier typen toezichthouders
Week 2: Beginselen van goed toezicht p. 13
● Beginselen van goed toezicht
○ Wat is goed toezicht?
○ Kaderstellende visie
○ Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid
○ Martktoezichthouders
● Onafhankelijkheid
○ Institutionele onafhankelijkheid
○ Operationele onafhankelijkheid
○ Capture en capture voorkomen
○ Het belang van onafhankelijkheid voor effectief toezicht
● Zelfstandige bestuursorganen en inspecties
● Aansprakelijkheid van toezichthouders
Week 3: Juridische kaders van toezicht waaronder open normen p. 26
● Motieven voor naleving
● Spectrum van beïnvloeding
○ Kritiek op zachte beïnvloeding
○ Handhavingspiramide
● Doelen van sanctieoplegging
● Toezicht in Algemene wet bestuursrecht
● Waarborgen bij bestraffing
○ Beginselplicht tot handhaven
1
, ● Uitgangspunten keuze sanctiestelsel: bestuurs- vs. strafrecht
○ Gesloten of open context
○ Dilemma’s bij handhaving
● Open normen
○ Vormen van principle based toezicht
○ Paradoxen bij principle based toezicht
○ Dilemma’s voor toezichthouder & onderneming
○ Lex certa beginsel
Week 4: Intern en extern toezicht & toezichtprivaatrecht p. 41
● Intern en extern toezicht
○ Samenspel gedrag en cultuur - geschikte bestuurder - governance
○ Intern toezicht
■ Rol RvC
■ Aanpassing van art. 2:140 BW
■ Effectiviteit van intern toezicht
○ Accountability
○ Het mix effect
○ Proxy toezicht
○ Meer gebruikmaken van intern toezicht als externe toezichthouder
○ Toetsing van bestuurders
■ Betrouwbaarheidstoets
■ Geschiktheidstoets
● Toezichtprivaatrecht
○ Kenmerken toezichtprivaatrecht
○ Verschil met privaatrecht
○ Vormen van toezichtprivaatrecht
○ Gevolgen van toezichtprivaatrecht
Week 5: Toezicht op gedrag en cultuur p. 55
● Het belang van toezicht (prudentieel en gedragstoezicht)
● Toezicht op gedrag en cultuur
○ Casus Wells Fargo
○ Drie aanpassingen in financiële sector
● Metaforen (olifantenpaadje, ijsberg)
● Uitgangspunten toezicht op gedrag en cultuur
● Diversiteit
Week 6: Geen college!
Week 7: Goed toezicht vanuit het perspectief van de inspecteur p. 62
● Definities toezicht en handhaving
● De goede toezichthouder
● Toezichtslasten
● De goede toezichtsorganisatie
● Omgevingsdiensten
● Opsporingsambtenaren en BOA’s
● Goede politieke aansturing - onafhankelijkheid
Week 8: Toezicht in de praktijk p. 69
● Street level bureaucrats
● Responsive regulation
● Handhavingspiramide
● Veronderstellingen
● In gesprek met Eemsdelta
● Casusbesprekingen
2
,Week 1: Inleiding handhaving en toezicht
Het eerste college heeft een inleidend karakter. Er wordt een ‘tour d’horizon’ gemaakt in toezichtland.
De plaats van het toezicht als onderdeel van het overheidsoptreden wordt bepaald. Waar komt toezicht
vandaan? Waarom is het nodig? Welke soorten toezicht kunnen worden onderscheiden en welke
organisatievormen? Hoe verdeelt de toezichthouder zijn aandacht tussen het handhaven van
wettelijke regels en het bestrijden van schadelijk gedrag? Daarnaast wordt aandacht besteed aan een
aantal dilemma’s waarmee toezichthouders te maken hebben en aan de zogenaamde
‘risico-regelreflex’.
Docent: Femke de Vries
Datum: 22 april 2022
Het vak Toezicht en Rechtshandhaving speelt zich af op het gebied van het bestuursrecht en de
bestuurskunde. Toezicht is namelijk een soort van gedragsbeïnvloeding waarbij uiteraard wettelijke
kaders gelden.
Bovenstaande afbeelding geeft grafisch weer welke onderwerpen in de collegereeks aan bod komen.
Invalshoeken om naar toezicht te kijken
Er zijn drie invalshoeken om naar toezicht te kijken:
1. Juridische invalshoek: Toezicht is het handhaven van wet- en regelgeving. De wetgever
maakt een wet en daar moeten we ons allemaal aan houden. Als we dat niet doen, krijgen we
een boete. Toezichthouders werken op basis van een wettelijk kader. Veel toezichthouders
vinden het wettelijk kader onvoldoende, omdat het wettelijk kader niet zo snel ontwikkelt als
de maatschappij (vb. technologische innovaties). Soms komen er gevallen voor waar de
wetgever nog nooit over nagedacht heeft, en hoe ga je daar dan mee om? De juridische
invalshoek heeft dus beperkingen.
2. Economische invalshoek: Toezicht is het realiseren van publieke waarde en het vergroten
van welvaart. Als wij zorgen dat niemand een machtspositie krijgt in de markt, dan kunnen
we de prijs voor consumenten laag houden en de concurrentie levend houden. Stel je voor, wij
zouden allemaal individueel, op het moment dat we een spaarrekening afsluiten, checken of
de bank betrouwbaar is. Dat kost veel tijd en geld. Je zou kunnen zeggen: als we allemaal
moeten controleren of een bank gezond is, of een onderwijsinstelling een goede kwaliteit van
onderwijs levert, dan is dat inefficiënt. Doordat de toezichthouder zorgt dat de kwaliteit van
bepaalde dienstverlening hoog blijft, hoeven we daar zelf geen tijd en geld aan te besteden.
3. Psychologische invalshoek: Toezicht is het positief beïnvloeden van gedrag van personen.
Als je toezicht versimpeld, dan is het eigenlijk beïnvloeding van gedrag. Neem bijvoorbeeld
de Belastingdienst: de Belastingdienst doen aan voorinvulling van informatie; het feit dat de
Belastingdienst er al een bedrag neerzetten vergroot de kans dat wij ons aan de regels houden.
3
, De Belastingdienst maakt dus veel gebruik van deze psychologische invalshoek, bijvoorbeeld
door positief te stimuleren dat je je belastingaangifte doet. We zien dat de psychologische
invalshoek steeds een grotere rol gaat spelen.
Toezicht is dus veel meer dan het juridisch kader, maar het juridisch kader is wel belangrijk. Het
juridisch kader bepaalt een bepaald deel van het instrumentarium, oftewel: wat een toezichthouder wel
en niet kan door naar een ondertoezichtgestelde.
Deelprocessen in het toezicht
Wat gebeurt er precies in toezicht? Er zijn deelprocessen in het toezicht. De Algemene Rekenkamer
en het kabinet onderscheiden de volgende drie deelprocessen:
1. Informatieverwerving: de toezichthouder verzamelt informatie.
2. Oordeelsvorming: de toezichthouder vormt vervolgens een oordeel over de verzamelde
informatie.
3. Invloedsuitoefening: uiteindelijk zorgt de toezichthouder ervoor dat de ondertoezichtgestelde
wordt beïnvloed.
Wat is toezicht?
We hebben verschillende vormen van toezicht. Er is een belangrijk onderscheid te maken in het
toezicht. We kennen extern toezicht: ter waarborging van bepaalde publieke belangen,
toezichtsrelaties tussen overheden, burgers en bedrijven. In dit vak ligt het accent met name op dit
externe toezicht! Daarnaast is er intern toezicht: binnen bedrijven en instellingen. Ook kennen we
nog interbestuurlijk toezicht: tussen bestuursorganen.
Wat is extern toezicht?
Binnen het extern toezicht wordt onderscheid gemaakt in een aantal belangrijke categorieën:
● Nalevingstoezicht: door (veelal) publieke organisaties (vaak op rijksniveau) op burgers en
bedrijven.
● Uitvoeringstoezicht: door publieke organisaties op taakuitvoering door op afstand van de
overheid geplaatste, veelal (semi-)publieke, organisaties (ook wel kwaliteitstoezicht).
→ Als je kijkt naar inspecties en toezichthouders, dan zie je bijvoorbeeld dat de Inspectie voor
Onderwijs een typische kwaliteitstoezichthouder is; deze toezichthouder legt het accent op de vraag of
de kwaliteit van het onderwijs is geborgd.
Waarom is er eigenlijk toezicht?
Om ons publieke belang te beschermen. Echter, er is ook een economische verklaring voor waarom
we toezicht hebben. De economische verklaring voor het feit waarom er toezicht is, is: ‘toezicht is er,
omdat markten niet perfect werken’. De oorzaken daarvan zijn onder andere1:
● Vormen van marktfalen: vb. de concurrentie wordt belemmerd.
● Beperkte rationaliteit: vb. wij, als consument, zijn niet volledig rationeel. Als we een
product heel graag willen, dan zou het kunnen dat de aanbieder daar misbruik van maakt (vb.
3 halen 2 betalen, ‘er kijken nog 10 mensen naar dit hotel’).
● Asymmetrische informatie: vb. voor de consument is het oncontroleerbaar wat de aanbieder
precies zegt en of het een verkooptruc betreft of niet.
● Externe effecten: vb. je hebt een bepaalde economische activiteit, maar met die activiteit
creëer je ook externe effecten dat mogelijk gevolgen heeft voor anderen, zoals bijvoorbeeld
1
Voor het tentamen is het belangrijk dat je deze vormen van ‘marktfalen’ weet en kunt herkennen!
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper rechtenstudentje050. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,79. Je zit daarna nergens aan vast.
