Maaike de Kleijn Mohammed in heden en verleden 2015-2016
Week 1 – De drie Mohammeds
Hoorcollege 1 – De drie Mohammeds
Tegenwoordig is 1/3 van de wereldbevolking moslim. Het centrum van de islam ligt in de
Arabische wereld, maar inmiddels zijn er ook in Zuidoost-Azië en Afrika veel moslims te
vinden. De islam is dus geen Arabische religie meer, maar de Arabische taal heeft nog steeds
veel status. Door migratie is de islam ook in Europa vertegenwoordigd, maar deze connectie
bestond al langer, bijvoorbeeld in Andalusië en in de Balkan. De islam is dus verspreid over
een groot gebied, waardoor er verschillende vormen zijn ontstaan. Binnen de islam bestaat
bovendien geen centraal gezag, waardoor lokale verschillen worden getolereerd. Door nieuwe
communicatievormen is de band tussen gebieden sterker geworden en stijgt het verlangen
naar een meer uniforme belijding van de islam. Islam betekent onderwerping en een moslim is
iemand die zich onderwerpt aan God. In principe is iedere gelovige dus een moslim. De
laatste profeet, Mohammed, zou naar de aarde zijn gezonden om de gelovigen op het goede
pad te brengen. Soms worden moslims ‘Mohammedanen’ genoemd, maar zelf accepteren
moslims deze benoeming niet, omdat moslims niet Mohammed, maar God volgen. Binnen de
islam bestaan een aantal dogma’s, die wel plaats- en tijdgebonden zijn:
- God en zijn absolute eenheid: God is ondeelbaar (tawhid), het is dus een anti-
polytheïstische religie, die ook het bestaan van een drie-eenheid verwerpt.
- Profeten en openbaringen: Er bestaan verschillende profeten binnen de islam, die in
de Bijbel voorkomen, maar ook puur Arabische profeten. Zij konden geen wonderen
verrichten, behalve Jezus. De Koran is de voltooiing van de Thora en de Bijbel.
Mohammed kon niet lezen of schrijven, dus kon hij de verhalen niet afkijken van de
eerdere geschriften. De Koran is dus oprecht geschreven.
- Engelen en jinn: Engelsen vormen de schakel tussen God en mens en Mohammed
kreeg zijn openbaringen dan ook via de engel Jibriel (Gabriël). Er bestaat een
‘gevallen engel’, namelijk Iblis of Shaytan. Jinns (demonen) zijn onstoffelijke wezens,
die geschapen zijn uit een rookloze vlam van vuur, die zowel goed als slecht kunnen
zijn. Ook jinns kunnen zich bekeren tot de islam. Vaak wordt het geloof in jinns als
bijgeloof bestempeld, maar in de Koran worden ze erkent, dus kunnen ze niet ontkent
worden. Het is een belangrijk onderdeel van het volksgeloof.
- Laatste dag: Dag des Oordeels, waarop iedereen voor God verschijnt en naar de
hemel of hel wordt gestuurd. Sommige moslims geloven dat slechte moslims tijdelijk
hun straf zullen uitzitten in de hel en daarna alsnog in de hemel eindigen, omdat ze
wel gelovig waren. Er wordt gesproken over de Mahdi, de Verlosser, die gerechtigheid
zal brengen.
Islamitische rituelen staan in de wet, maar er bestaan ook regionale rituelen, die niet in het
gehele geloof geaccepteerd worden. Er bestaan vijf basisrituelen, of zuilen, binnen de islam:
- Belijdenis (Shahada): Er is geen God dan Allah en Mohammed is zijn profeet.
Slechts door de uitspraak van deze zin kan iemand zich bekeren tot de islam.
- Ritueel gebed (salat): Ritueel dat vijf keer per dag in een reine toestand op een reine
plek (moskee) gedaan moet worden met het gezicht richting de Ka’aba (qibla).
- Vasten (sawm): Tijdens de vastenmaand, Ramadan, mogen moslims van zonsopgang
tot zonsondergang niets eten of drinken. Daarna wordt er gezellig gegeten met familie
en vrienden, zodat het een sociaal gebruik wordt. De band tussen moslims onderling
en de band met God wordt in dit ritueel versterkt.
- Bedevaart (hajj): Minstens één keer moet elke moslim, die daartoe in staat is,
afreizen naar Mekka en Medina, waar in ongeveer vijf dagen verschillende rituelen
worden voltooid. Het draait allemaal om de Ka’aba, het heiligdom dat Adam al voor
God zou hebben gebouwd. De hajj is nu van massaal karakter door de gegroeide
1
, Maaike de Kleijn Mohammed in heden en verleden 2015-2016
omvang van het aantal moslims en door de verbeterde reisomstandigheden, het is
namelijk goedkoper, veiliger en makkelijker dan vroeger.
- Aalmoezen (zakat): 1/20 van het bezit wordt afgedragen aan de armen, weeshuizen,
ziekenhuizen en armenkeukens. Als je wat meer geeft, wordt een aantal ‘zonden’
vergeven. Soms wordt deze zakat geint door middel van religieuze belasting via de
staat.
Mohammed (de Geprezene) wordt gezien als de voltooier van het geloof en wordt nog steeds
nageleefd in leiderschap, uiterlijk en gedrag. We weten eigenlijk weinig van hem en in het
Westen wordt hij vaak gezien als een religieuze oplichter. Toch is hij een belangrijk historisch
persoon. We bekijken hem vanuit dit vak in een historisch en religiewetenschappelijk
perspectief en vellen dus geen oordeel. Er bestaan een aantal dichotomieën, zoals tussen
outsider en insider. Seculieren denken dat het beter is om de islam te bekijken vanuit een niet-
islamitische achtergrond, zodat je objectief kunt onderzoeken, terwijl moslims zelf denken dat
je beter een insider kunt zijn, omdat je alleen op die manier kunt voelen en ervaren wat de
islam is. Ook is er een tegenstelling tussen monolitisch en relativistisch denken. Dit is het
verschil tussen de opvatting dat er maar één islam is, tegenover de gedachte dat er meerdere
versies zouden bestaan. Ten slotte de positivistische tegenover de receptie-georiënteerde visie,
waarbij wij ervan uit gaan dat je iets niet kunt onderzoeken hoe het echt geweest is. We kijken
dus vooral naar de verbeelding van Mohammed in de hele wereld. Mohammed is een profeet,
de rasul Allah (Gods Profeet). Profeten geven een boodschap van de goden door aan de mens,
vaak gaat dit over de toekomst en het Einde der Tijden. Een profeet is geen priester, omdat
een priester in een bestaande traditie leeft en geen vernieuwingen doorvoert. Hij krijgt
bovendien geen openbaringen en krijgt betaald voor zijn werk. Het is ook geen mysticus,
omdat deze wel openbaringen doorkrijgt, maar deze niet deelt met de mensheid. Ook een
magiër is een profeet, omdat hij de openbaringen en wonderen alleen voor geld verricht. Een
orakel ontvangt wel boodschappen, maar deze zijn vaak onderhevig aan manipulatie door
politieke achtergronden; ook dit is niet het geval bij een profeet. Mohammed had dus een
sociale missie en richtte een geloofsgemeenschap op door middel van zijn charisma. Hij
twijfelde eerst over zijn positie.
Omid Safi, ‘Introduction: The ‘Muhammad Problem’.’ In Memories of Muhammad:
Why the Prophet Matters (New York 2009) 1-45.
Veel mensen vallen Mohammed als persoon aan vanuit religieuze of politieke overtuigingen.
Het is belangrijk deze aanvallen te onderzoeken, omdat uitspraken over Mohammed ons
allemaal aangaan, zeker met de huidige globalisering. Vooral christelijke leiders hebben veel
kritiek op Mohammed geuit, om het eigen geloof te redden. Kritiek op de Islam wordt anders
behandeld dan kritiek op andere geloven. Zo wordt hevige kritiek en haat op de Islam vaak
gezien als vrijheid van meningsuiting in plaats van haat zaaien. De kritiek neemt vaak de
vorm aan van een nieuw soort antisemitisme en gaat over vooroordelen en racisme. Er is
continuïteit te ontdekken in de strijd tegen geweld, seks en ketterij. Mohammed wordt vaak
slechts negatief afgebeeld door fundamentele misverstanden uit Arabische teksten. Toch zijn
er ook positievere teksten over Mohammed verschenen, vooral in de Verlichting door de
founding fathers van de VS. Vanaf toen werd de relatie tussen de Islam en Amerika verbeterd
door wederzijds respect, maar de moderne realiteit blijkt toch complex en dringend te zijn. In
de Middeleeuwen kan het onbegrip worden afgeschreven door gebrek aan informatie en
communicatie, terwijl we nu juist te maken hebben met een te grote stroom aan informatie,
die vaak onjuist blijkt te zijn. Voorbeelden hiervan zijn de Satanic Verses van Salman Rushdie
en de cartoons die verschenen in de Deense krant Jyllands-Posten. Mohammed wordt vaak
gewelddadig afgebeeld, terwijl hij juist erg pacifistisch was. De bronnen die zijn gebruikt
voor dit boek zijn de Koran, de hadith, de Sira en ander godsdienstig materiaal. Het verhaal
2
