BURGERPARTICIPATIE EN VRIJWILLIGERSMANAGEMENT.
Mantelzorgers en vrijwilligers in beeld.
1.1
Formele zorg en ondersteuning → jouw bijdrage als professional, blijft nodig maar wel in
toenemende mate vanuit de buurt of de wijk en steeds minder in een verblijfsinstelling.
Informele zorg en ondersteuning → de inzet van het eigen netwerk en vrijwilligers, onbetaald,
gebeurd steeds vaker.
Als professional heb je een taak in het ondersteunen van mensen naar optimale zelfredzaamheid,
zelfsturing en actieve participatie, en daarbij in het mobiliseren van de omgeving van je cliënt. Inzet
van de professional;
licht zwaar
Faciliteren = vergemakkelijken. Ondersteunen Initiëren = aansluitend
opnieuw het informele deel
van het zorgnetwerk te
versterken, initiatief nemen.
zelfredzaamheid kwetsbaar
Evidencebased werken = gebruik maken van de meest recente beschikbare kennis over methoden
die werken, en deze kennis inzetten naar jouw professionele inzicht en ervaring, in aansluiting op de
behoefte van je cliënt. Bij het kiezen van de juiste methoden;
- maak je gebruik van beschikbare wetenschappelijke kennis
- maak je gebruik van inhoudelijke en methodische kennis en ervaringen van jou en van
collega-professionals
- overleg je met cliënten over de beste aanpak die aansluit bij zijn of haar voorkeuren.
Decentralisatie betekent dat de verantwoordelijkheid van taken verschuift van een hogere
overheidslaag naar een lagere. Zo vallen bijvoorbeeld bepaalde taken van de rijksoverheid, nu onder
de gemeente, o.a. ook in de zorg. Dit komt omdat NL is verschoven van een verzorgingsstaat naar
een participatiesamenleving. Transitie wordt gezien als de omslag die gemeenten, instellingen en
organisaties moeten maken om deze nieuwe taken uit te kunnen voeren. Een transformatie is de
betekenis die deze veranderingen hebben voor burgers en professionals. In het oude stelsel gold het
recht op zorg en ondersteuning, nu ligt de verantwoordelijkheid meer bij mensen zelf. Informele
zorgers vangen de klappen op en vullen de zorg aan.
1.2
Vier vormen van zorg (Joan Tronto);
1. zorgen voor (caring about)
2. zorgen dat (taking care of)
3. zorg bieden (care giving)
4. zorg ontvangen (care receiving)
Het proces waarin zorg verloopt; (h)erkennen → verantwoordelijkheid nemen → zorg verlenen → de
zorg moet aankomen.
,De zes dimensies van zorg en ondersteuning (Gabriel van den Brink);
Dimensie Doelstelling Voorbeelden
1 Verpleging en lichamelijke Gezondheid Bij een gebroken heup, een val of
verzorging longontsteking
2 Opvang en bescherming Veiligheid Opvang van dak- of thuislozen.
3 Ontplooiing en ontwikkeling Persoonlijkheid Cursussen en opleidingen
4 Praktische en huishoudelijke hulp Leefbaarheid Boodschappen en schoonmaak
5 Troost en sociale steun Betrokkenheid Maatjes, gezelschap, clubs
6 Organisatie en regie Doelmatigheid Aanvangen van indicaties, betalen
pgb
Bij de eerste twee dimensies spelen professionals een grotere rol. Bij de laatste vier dimensies
spelen mantelzorgers en vrijwilligers een grotere rol. Er is hier informele zorg en ondersteuning
omdat ze niet in dienst zijn van een instelling of betaald krijgen voor de bijdrage die ze leveren.
Onder informele zorg en ondersteuning valt zelfzorg, mantelzorg en vrijwilligers in de zorg.
● Zelfzorg; is alles wat je doet voor je eigen gezondheid, bijvoorbeeld sporten, een dieet
volgen of zelfmedicatie.
● Mantelzorg; is de zorg die wordt geboden door mensen die een relatie hebben (al voordat
de zorg werd verleend) met degene aan wie ze zorg verlenen, denk aan familie, vrienden,
buren en kennissen. Iets is volgens de overheid pas mantelzorg als het langer dan 3
maanden duurt en/of meer dan 8 uur per week inneemt. Het is meer en intensiever dan
gebruikelijke zorg en kan binnen en huishouden worden gegeven, maar ook als er sprake is
van een opname in bijvoorbeeld een verpleeghuis.
● Vrijwilligers in de zorg; hebben geen relatie met degene aan wie ze zorg verlenen. Het
aantal vrijwilligers neemt enorm toe, sommige burgerinitiatieven draaien geheel op
vrijwilligers en zijn bijna geen organisaties meer.
Je hebt ook nog gebruikelijke zorg, dit gaat over alles wat je binnen en huishouden gewoonlijk doet
voor jezelf en je gezinsleden, dit is volgens het Protocol gebruikelijke zorg geen mantelzorg. Aan de
hand van het protocol weet de gemeente wat gebruikelijke zorg is en wat een gezin of familie zelf
moet oplossen. Waar de grens van gebruikelijke zorg ligt, verschilt per gezin.
Overeenkomsten mantelzorgers en vrijwilligers;
● Het is vrijwillig en niet afdwingbaar door de overheid.
● Het komt voort uit de motivatie van bijvoorbeeld liefde, verantwoordelijkheid, zich nuttig
willen maken, behulpzaamheid, waardering, ervaring opdoen etc.
● Het is onbetaald.
Verschillen mantelzorgers en vrijwilligers;
● Bij vrijwillig komt de sociale relatie via een organisatie tot stand, bij mantelzorg vanuit een
persoonlijke, bestaande relatie.
, ● Een vrijwilliger voelt zich minder moreel verplicht hulp te verlenen dan een mantelzorger, de
motivatie is er over het algemeen minder.
● Vrijwilligerswerk is vaak vanuit een organisatieverband, mantelzorg niet.
1.3
In de middeleeuwen speelden godsdienstige motieven een belangrijke rol bij de ondersteuning van
onbekenden. Door goed werken kreeg je een plek in de hemel. Rijke adel hielp de armen met geld,
voedsel en kleding en stichtten ze zogenaamde gasthuizen (voorloper van het ziekenhuis). De kerken
namen armen, verstandelijk gehandicapten en mensen met psychiatrische problemen op in hun
kloosters.
In de 17e en 18e eeuw werd angst ook een motief. In de Gouden Eeuw ontstond er een kleine groep
enorm rijken en een grote groep armen. De zorg voor de armen kwam uit angst voor de gezondheid
van de rijken, want onder armen waren meer zieken en als er een epidemie uitbrak, werden ook de
rijken getroffen. Ook was er angst voor criminaliteit door de armen. Er werden tuchthuizen,
instellingen waar mensen geleerd werden hoe ze fatsoenlijke en werkende burgers moesten zijn,
geopend voor criminelen.
De 19e eeuw was de Industriële Revolutie. Veel mensen trokken van platteland naar stad om in de
fabriek te werken. De arbeiders woonde in krakkemikkige huizen.
Er kwam aan de ene kant aandacht voor de gezondheid van de arbeiders, maar mensen hadden ook
de motivatie om van iedere arbeider een ‘fatsoenlijke’ burger te maken. Zp boden vrijwilligers,
gegoede burgers, financiële ondersteuning op voorwaarde dat deze mensen dan wel naar de kerk
moesten komen. Ook kwam er aandacht voor betere huisvesting, zodat de gezondheid van arbeiders
zou verbeteren. Zo kwamen er arbeiderswoningen, waarbij er ook ‘toezicht’ werd gehouden op het
de controle en ondersteuning bij de opvoeding en leefstijl van de mensen, dit werd gedaan door
woningopzichteressen. Zo ontstond in de 19e eeuw het maatschappelijk werk en kwamen er eind
19e eeuw zelfs scholen hiervoor.
Tot in de 20e eeuw was zorg voor oudere ouders of een gehandicapte broer of zus een familietaak.
In deze tijd hadden de meeste mensen wel personeel met o.a. zorgtaken. Vaak was er dus zorg door
inwonend personeel. Vaak bleef ook één van de dochters ongetrouwd thuis wonen om voor haar
ouders en huishouden te zorgen. De overheid had geen bemoeienis.
Vrijwilligers bleven ook actief. Er kwam een nieuwe motivatie bij; mensen kregen meer vrije tijd door
de toenemende welvaart en gingen zich dus inzetten als vrijwilliger. Door de welvaart namen
professionals wel een aantal taken van mantelzorgers en vrijwilligers over. Door de AOW (1957) en
de AWBZ (1968) had de overheid een grotere verantwoordelijk in zorg en welzijn. Dit was het begin
van de verzorgingsstaat, men kreeg recht op zorg.
Rond 1980 ontstond het begrip mantelzorg. Eerder werd mantelzorg als vanzelfsprekend gezien,
waardoor de zorg onzichtbaar was. Nodige zorg werd vanaf nu ook bepaald door een instelling,
mensen die ‘anders’ waren, werden opgenomen en kregen soms ook te gemakkelijke medicatie
voorgeschreven of er werden operaties uitgevoerd. Hierdoor groeide bij critici het belang van zelf-
en mantelzorg.
Daarnaast was men volgens critici te afhankelijk geworden van de verzorgingsstaat en had daardoor
minder voor elkaar over. Er moest geïnvesteerd worden in een zorgzame samenleving, waarin
mensen gewoon thuis kunnen blijven wonen en ouderen , gehandicapten etc. niet meer
‘weggestopt’ zouden worden. Er moest meer verbindingen met de samenleving komen. Vanaf de
jaren 80 werd mantelzorger en vrijwillige zorg een expliciet thema voor wetenschap, politiek en
