Openbaar bestuur; bestuur, organisatie en politiek
Deel 1: beleid en sturing
H2 Beleid en sturing
2.3 Maatschappelijke sturing en beleid
Beleid = de poging van een bestuursorgaan om een maatschappelijke toestand doelgericht te
beïnvloeden. Beleid gaat daarmee over maatschappelijke sturing: er wordt een maatschappelijke
toestand doelgericht aangepakt.
Maatschappelijke sturing als ordening van het samenleven
Maatschappelijke sturing gaat over het ordenen en sturen van samenlevingsproblemen
Maatschappelijke sturing gaat daarnaast ook over het beschermen van mensen of groepen
tegen elkaar
Maatschappelijke sturing gaat om het ordenen van het maatschappelijk verkeer, op een
manier die integriteit van mensen en groepen beschermt tegen de interventies van anderen
Maatschappelijke sturing kan ook gaan over voorzieningen waar iemand het belang niet van
inziet, terwijl hij of zij er toch veel baat bij heeft
2.4 Sturen op publieke waarde
Wat is de opbrengst van maatschappelijke sturing?
1. Publieke waarde = het collectieve beeld van wat de samenleving ervaart als waardevol. (Bijv.
een voedselbank)
- De publieke waarde voor de één gaat niet teveel ten koste van de waarde van de ander.
- Publieke waarde is soms ook niet concreet tastbaar (bijv. borging van grondrechten, een
goed opererende rechtsorde)
Maatschappelijke sturing gaat niet alleen over oplossen wat slecht gaat, het kan ook gaan
over het vermeerderen van wat goed gaat.
2. Publieke goederen = goederen die niet-uitsluitbaar én niet rivaliserend zijn waardoor ze
zonder coördinatie en sturing niet tot stand zullen komen. Het gebruik ervan door de één
schaadt het gebruik door de ander niet en je kunt iemand niet van het gebruik weerhouden
(bijv. schone lucht, defensie)
Tegenovergestelde van publiek goed: privaat goed = een goed dat uitsluitbaar en
rivaliserend is
Club-goederen = goederen die niet-rivaliserend zijn, maar wel uitsluitbaar (concert van band)
Commonpoolgoederen = goederen die niet-uitsluitbaar zijn maar wél rivaliserend (vis in de
open zee: op korte termijn is het voor partijen aantrekkelijk om zoveel mogelijk te vissen,
maar als iedereen dat doet dan is er binnen de kortste keren overbevissing)
De tragiek van collectieve actie = gemeenschapsgoederen raken op, gaan kapot of putten uit
omdat er zonder coördinatie overconsumptie optreedt die dramatische gevolgen heeft
Uitsluitbaar Niet-uitsluitbaar
Rivaliserend Privaat-goed Commonpoolgoederen
Niet-rivaliserend Club-goederen Publiek goed
Sturen op publieke waarde
Naarmate het publieke element in het goed of de waarde belangrijker wordt is het waarschijnlijker
dat er maatschappelijke sturing nodig is -> zonder maatschappelijke sturing komt publieke waarde
niet tot stand of raakt het in de verdrukking. Andersom geldt hetzelfde: private belangen moeten
soms tegen publieke belangen worden beschermd, ook daarvoor is maatschappelijke sturing nodig.
, 2.5 Drie wegen voor publieke waarde creatie
Drie wegen waarlangs maatschappelijke sturing kan plaatsvinden:
1. Overheid: publieke waarde via politieke besluiten en overheidssturing (Overheidssturing is
gericht op het realiseren van doelen) Overheidssturing kan ook gericht zijn op het
teweegbrengen van maatschappelijke veranderingen. Daarom wordt overheidssturing vaak
geassocieerd met het begrip maakbaarheid = het idee dat de samenleving met doordacht
ingrijpen gericht is te veranderen. De overheid kan volgens die opvatting de samenleving
naar zijn hand zetten. Overheid probeert om via interventies de samenleving zo te
beïnvloeden dat de doelen van overheidssturing ook daadwerkelijk gehaald worden.
2. Markt: publieke waarde via vraag en aanbod:
Via het marktmechanisme van vraag en aanbod kunnen veel samenlevingsvraagstukken
worden opgelost. Het marktmechanisme werkt in het bijzonder goed als er sprake is van
voldoende concurrentie tussen aanbieders van goederen en diensten = optimaal evenwicht
tussen vraag en aanbod.
De markt stuurt niet doelgericht, zoals overheidssturing dat wel doet, maar biedt een
ontmoetingsplaats waarin burgers en bedrijven hun activiteiten spontaan op elkaar
afstemmen creëren samen sociale orde
De markt werkt niet via politieke afweging, maar via het mechanisme van vraag en aanbod
3. Maatschappelijke zelfsturing: publieke waarde vanuit eigen motieven en eigen inzet van
mensen (sturing via de gemeenschap) maatschappelijke zelfsturing houdt in dat
particuliere organisaties of individuen zonder tussenkomst van de overheid proberen
problemen oplossen of kansen benutten. De essentie van maatschappelijke zelfsturing is dat
partijen in de samenleving een publieke kwestie signaleren, daar uit eigen beweging en op
eigen manier mee aan de slag gaan en daarmee publieke waarde voor de samenleving
genereren. bij veel vormen van maatschappelijke zelfsturing: samenspraak tussen
overheid (kan belastinggeld beschikbaar stellen en algemene regels uitvaardigen) en
maatschappelijke organisaties (weten wat speelt)
2.6 Argumenten VOOR publieke waardecreatie door de overheid
Geweldsmonopolie van de overheid (overheid heeft alleenrecht op het gebruik van dwang)
Marktimperfecties: zonder overheid is er geen vrije markt -> markten kunnen alleen goed
functioneren als er een goed werkend rechtssysteem is -> daarvoor is een goed werkende
overheid nodig, die een toegankelijke, efficiënte en onpartijdige rechtsspraak garandeert.
In de welvaartseconomie onderscheiden we 5 vormen van marktimperfecties die
overheidssturing logisch maken:
1. Preventie van monopolies en kartelvorming (beschermen van de markt) Als een van
beide optreedt tast de consumentensoevereiniteit aan en is er een reden voor
overheidsoptreden.
Probleem: tweeslachtige houding: bescherming nationale economie versus stimulering
vrije markt
2. Productie van publieke goederen (aanvullen van de markt), zoals defensie
Probleem: inefficiënte overheidsmonopolies
3. Regulering van externe effecten (beschermen tegen de markt) externe effecten van
de markt: het bedrijf en de consument wentelen effecten van hun onderlinge transactie
af op partijen die daarbuiten staan overheidsoptreden kan negatieve externe effecten
reguleren.
Probleem: beperking concurrerend vermogen bedrijfsleven
4. Omgaan met bemoeigoederen (corrigeren van de markt)
- als de markt perfect werkt, komen bepaalde goederen op bepaalde plekken niet tot
stand (koopkrachtige vraag schiet tekort -> er is geen verdienmodel mogelijk). De
, overheid wil dat deze goeden juist wel overal beschikbaarheid (aanbod van cultuur
bijvoorbeeld)
- Het zelfde geldt voor goederen waarvoor juist een hele krachtige markt bestaat, maar
waarvan de overheid liever heeft dat mensen ze niet gebruiken overheid wil gebruik
afremmen (tabak en alcohol)
Bemoeigoederen bevatten altijd een normatieve component: het verbieden of stimuleren is
een politieke keuze, bemoeigoederen impliceren politieke keuzes
Probleem: selectiviteit, onvoorspelbaarheid, onbedoelde effecten overheidsregulering
5. Compenseren van verdelingseffecten (compenseren van de markt) de markt
produceert ongelijk -> het compenseren van de scheve verdelingseffecten van de markt
kan reden zijn voor overheidsinterventie. De overheid wil dan voorkomen dat er
onaanvaardbaar geachte welvaartsverschillen in de samenleving ontstaan. Het
compenseren van verdelingseffecten kan bijvoorbeeld via inkomstenbelasting,
subsidiëring van basisvoorzieningen of concrete inkomensondersteuning voor bepaalde
groepen.
Probleem: bureaucratisering en nieuwe ongelijkheden
2.7 Mengvormen: hybride sturingsvormen
Veranderende verhoudingen tussen overheid, markt en gemeenschap:
De dynamiek van boven naar beneden: privatisering, marktwerking en participatiesamenleving:
- Bij privatisering en marktwerking gaat een taak of dienst vanuit het mechanisme van
overheidsproductie naar het marktmechanisme
- Participatiesamenleving gaat om het bewegen van activiteiten vanuit het mechanisme
van activiteiten vanuit het mechanisme van overheidsproductie naar het mechanisme
van productie door de overheid.
De dynamiek van beneden naar boven: burgerkracht, zelforganisatie, sociaal ondernemerschap en
MVO:
- Burgerkracht en zelforganisatie gaat om mensen die zelf initiatief nemen om iets in hun
omgeving op te pakken: het initiatief ligt bij de burgers in de samenleving (ongevraagd en
op eigen voorwaarden)
- Sociaal ondernemerschap en MVO gaan om een vergelijkbaar soort van inactieven maar
dan met een (Bescheiden) winstoogmerk en ondernemerschap als kenmerk. Sociale
, ondernemers bouwen hun organisatie op een verdienmodel. sociale ondernemingen
kunnen zo uitgroeien tot volwaardige bedrijven die vanuit de sociale ambitie en
doelstellingen van de ondernemers wel degelijk volop in de markt meedoen en
concurreren met overheidsvoorzieningen (buurtzorg)
- Coöperatief organiseren = het fenomeen dat gemeenschap en markt zich gaan
vermengen (Broodfondsen voor zzp’ers)
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper ctvanderlinden. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
