Jellema 6A, Installaties - elektrotechnisch en sanitair
Hoofdstuk 2: gebouwbeheerinstallaties
Pas wanneer ideeën over de inrichting vorm hebben gekregen kan het soort verlichting worden
gekozen: werkverlichting, zakelijk verlichting of representatieve verlichting.
Het gebruik van automatisch dimmende lampen is een manier om daglicht optimaal te benutten. In
combinatie met aanwezigheidsschakelaars biedt het automatisch dimmen van lampen de
mogelijkheid om efficiënt om te gaan met de elektrische energie. Daarmee wordt het
energieverbruik en de kosten zo laag mogelijk gehouden.
In publieke ruimten (bioscopen, theater) moet de verlichting blijven branden wanneer zich
calamiteiten voordoen. Uit veiligheidsoverwegingen is het verplicht gesteld noodverlichting aan te
brengen die in werking treedt zodra de spanning wegvalt.
Inleiding
Lichtinstallatie = een installatie die bestaat uit aansluitpunten voor hoofzakelijk éénfasige (230 V)
elektrische toestellen. Elektrische toestellen zijn onder meer kleine elektrische apparaten,
wandcontactdozen en verlichtingsarmaturen.
Krachtinstallatie = een installatie die bestaat uit aansluitpunten voor driefasig (400 V) elektrisch
materieel. Elektrisch materieel zijn machines, transformatoren, schakel- en verdeelinrichtingen.
Bij het maken van een elektrotechnisch ontwerp wordt meestal begonnen met de verlichting. Door
het brede assortiment van verlichtingsarmaturen en de verschillende manieren van schakelen, is het
maken van een verlichtingsplan niet eenvoudig.
Installatiematerialen:
• Leidingen (draad, kabel);
• Leidingwegen (buis, kabel- en wandgoot);
• Schakel- en verdeelkasten.
Het ontwerp van een elektrotechnische installatie kan per bouwsector verschillend zijn.
We onderscheiden de volgende sectoren:
• Woningbouw;
• Utiliteitsbouw;
• Industriële bouw.
In de woningbouw zal de keuze van het soort verlichtingsarmaturen worden overgelaten aan de
bewoners. De installateur beperkt zich hier tot het aanbrengen van de aansluitpunten.
In de utiliteitsbouw en de industriële bouw worden de wensen van de opdrachtgever (gebruiker) en
de inzichten van de elektrotechnisch ontwerpen en de architect op elkaar afgestemd.
Elektrotechnisch ontwerp = een adviseur of installateur.
,2.1 Uitgangspunten voor het ontwerp van een verlichtingsplan
De uitgangspunten voor een verlichtingsplan komen tot stand door overleg tussen de betrokken
partijen. Uitgangspunten voor een verlichtingsplan zijn:
• Soort werkzaamheden en de hiermee samenhangende gewenste verlichtingssterkte;
• Inrichting;
• Bouwkundige aspecten;
• Werktuigbouwkundige aspecten;
• Geldende voorschriften;
• Onderhoud van de installatie;
• Energieverbruik;
• Kosten.
2.1.1 Soort werkzaamheden
De benodigde hoeveelheid licht in een ruimte is afhankelijk van de werkzaamheden die er
plaatsvinden. Om verlichtingssituaties te kunnen beoordelen is kennis nodig van de begrippen
verlichtingssterkte en standaard verlichtingssterkte.
Verlichtingssterkte = de hoeveelheid licht die op een vlak of een voorwerp valt. De eenheid voor de
verlichtingssterkte is lux (lx).
Standaard verlichtingssterkte = de gemiddelde verlichtingssterkte die tijdens de uitvoering van
werkzaamheden ten minste aanwezig moet zijn op het werkvlak.
Werkvlak = het vlak waarop de ogen gericht zijn om de werkzaamheden uit te voeren.
In het Bouwbesluit 2003, artikel 2.57 (nieuwbouw) en artikel 2.64 (bestaande bouw), staan de
minimumeisen voor de verlichtingssterkte in verblijfsruimten. In de norm NEN 1891 wordt een
nadere specificatie van de standaard verlichtingssterkte gegeven.
Het soort werkzaamheden en de benodigde hoeveelheid licht zijn nodig voor de keuze van het type
armatuur en het aantal armaturen.
2.1.2 Inrichting
Een architect heeft een belangrijke rol bij de keuze van verlichtingsarmaturen. De architect bepaalt
de plaats en de keuze van de verlichtingsarmaturen. De plaats en de keuze van verlichtingsarmaturen
staan in relatie tot de inrichting van een gebouw. Bij het ontwerpen van een gebouw moet aandacht
worden besteed aan de inrichting, zoals:
• De plaats van de wanden;
• De kleur van wanden, vloeren en plafonds;
• De plaats van het meubilair.
Plaats van de wanden
Tegenwoordig wordt bij kantoorgebouwen gekozen voor een eenvoudige ruimtelijke herindeling.
Eenvoudige ruimtelijke herindeling → wil zeggen dat men een minimum aan kosten zowel de
inrichting (systeemwanden) als de installaties (werktuigbouwkundige en elektrotechnische) kunnen
worden aangepast aan een nieuwe situatie. Dit is relevant in gebouwen waarbij sprake is van:
• Wisselingen van huurder;
• Interne verhuizingen.
Met het verplaatsen van systeemwanden, moet in het ontwerpstadium al rekening mee worden
gehouden. Elektrotechnisch betekent dit dat verlichtingsarmaturen niet mogen worden gemonteerd
op plaats waar later eventueel een wand kan komen. Deze plaatsen zijn vast te stellen aan de hand
van stramienlijnen. Een centraal gestuurd lichtschakelsysteem heeft de voorkeur.
, Kleuren van wanden, vloeren en plafonds
De kleur heeft grote invloed op het verlichtingsrendement. Terugkaatsing ofwel reflectie van licht
speelt een belangrijke rol bij het bepalen van het aantal armaturen. Hoe lichter de wanden, vloeren
en de plafonds zijn, hoe minder lampen er nodig zijn. Dit heeft ook invloed op het beschikbare
budget; hoe minder lampen, des te lager de kosten.
Voorbeeld: als een wit boek op een donker tafelblad wordt gelegd, zal het boek er lichter uitzien dan
het tafelblad, terwijl er evenveel licht opvalt. Dit komt doordat het witte boek meer licht terugkaatst
dan de donkere tafel.
Plaats van het meubilair
De plaats van het meubilair is van invloed op de plaatsbepaling van de verlichtingsarmaturen.
Voorbeeld hiervan zijn:
• Pendelarmaturen boven een receptiebalie;
• Aanlichten van vitrines in winkels;
• Schoolbordverlichting in scholen.
Het is belangrijk te weten waar groot en hoog meubilair (opbergkasten of magazijnstellingen)
worden geplaatst. Keuze en projectie van verlichtingsarmaturen dienen hierop te worden afgestemd
-> armaturen niet boven kasten of stellingen projecteren.
Pas wanneer de ideeën over de inrichting vorm hebben gekregen, kan het soort verlichting worden
gekozen. Dit betekent een keuze uit:
• Basisverlichting → algemene verlichting in een ruimte, meestal aangebracht in of aan plafonds;
• Werkplekverlichting → wordt aangebracht om de werkplek extra te verlichten;
• Decoratieve verlichting → zorgt voor een bepaald lichteffect waardoor decoratieve elementen in
een ruimte ontstaan;
• Accentverlichting → wordt toegepast om karakteristieke aspecten van een interieur te
benadrukken.
2.1.3 Bouwkundige aspecten bij het ontwerp van een verlichtingsplan
De afstemming van het bouwkundige ontwerp op de plaats en keuze van verlichtingsarmaturen is
van belang als het gaat om:
• Plaats en afmetingen van ramen;
• De keuze van het plafond;
• Vermijden van brandgevaar bij toepassing van inbouwarmaturen.
Plaats en afmetingen van ramen
Plaats en afmetingen van ramen hebben niet direct invloed op de keuze en plaatsbepaling van
armaturen (wel op het schakelen ervan). Bij gebruik van beeldschermen kan invallend zonlicht
verblinding veroorzaken, wanneer het gezicht naar het raam is toegekeerd. Ook bij de toepassing van
anti reflecterende beeldschermen kan invallend zonlicht irritant zijn.
Overleg aannemer – installateur
Een goed overleg tussen een bouwkundig aannemer en elektrotechnisch installateur is belangrijk. Bij
de toepassing van een verlaagd plafond waarin inbouwarmaturen worden gemonteerd, is overleg
noodzakelijk. De architect kan een voorstel doen voor de plaatsbepaling en de keuze van armaturen.
Ook dient er in dit stadium rekening te worden gehouden met het afstemmen van de armaturen op
de maatvoering van plafonds.
Dergelijke situaties kunnen ook bij toepassing van kunstlicht optreden. Het is raadzaam om bij de
inrichting van een gebouw hiermee rekening te houden. Om invallend daglicht optimaal te benutten,
moet in grotere ruimten de verlichting aan de raamzijde onafhankelijk van die aan de gangzijde
kunnen worden geschakeld.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper anouk_feij. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
