Grenzen in perspectief: samenvatting hoorcolleges en literatuur
Hoorcollege 1
Verschillende grenzen;
- antecedent boundaries: grenzen getrokken door machthebbers die elders hun machtsbasis hebben
waarbij cultuurlandschap nog niet is ingericht (VS, Canada)
- subsequent boundaries: grenzen getrokken in een bewoond en ingericht cultuurlandschap (NL),
kenmerk; grilligheid, omdat er rekening werd gehouden met lokale situaties
- superimposed boundaries: grenzen opgelegd door externe machthebbers (koloniale periode Afrika)
- relict boundaties: grenzen die er ooit waren, inmiddels opgeheven (of verlegd) zijn, maar nog wel
zichtbaar zijn in het cultuurlandschap (DDR)
Onderscheid border, boundary, en frontier;
- border; verwijst altijd naar een grens van een staat of van een bestuurlijke regio binnen een staat
(provincie, katon, deelstaat)
- boundary; kan op 1) een staats- of provinciegrens betrekking hebben, maar 2) kan ook een niet-
politieke grens zijn, bijvoorbeeld tussen twee taalgebieden, tussen arme en rijke groepen, of de
buitengrens van een verzorgingsgebied van een stad, de grens van een afzetgebied van een product
- frontier; eveneens een staatsgrens, in de VS echter ook en vooral een grensgebied of -zone
Andere vierdeling grenzen;
1) grenzen die zijn ontstaan in de loop van de tijd door territoriale expansie van een staat
2) grenzen die zijn opgelegd door externe machten, na onderhandelingen, of veroveringen
3) grenzen die zijn ontstaan door de opdeling van een land in kleinere eenheden
4) grenzen die zijn vastgelegd tijdens vreedzame onderhandelingen tussen aangrenzende landen
Centripetal forces: ‘will bind together the regions of a state’
- belangrijke centripetale krachten;
1) aanwezigheid van één sterk kerngebied in een land zonder concurrerende kerngebieden
2) culturele homogeniteit (gemeenschappelijke taal, gedeelde geschiedenis)
3) invented traditions; feestdagen
4) een uniek en herkenbaar landschap; polders, molens
5) bouwwerken waarop men trots kan zijn; afsluitdijk, deltawerken
6) markante buitengrenzen en geen natuurlijke barrières binnen het eigen territorium
> belangrijkste kracht; een staat moet een reden die zijn bestaan legitimeert hebben
Centrifugal forces: krachten die ervoor zorgen dat de staat afbrokkelt
GRENSGEBIEDEN ZIJN; VERHOUDING TUSSEN DE VERHOUDING TUSSEN DE
AANGRENZENDE STATEN; AANGRENZENDE STATEN;
VREEDZAAM VIJANDIG
WEDERZIJDS OPGEVULD Open grenzen, vreedzaam en Gesloten grenzen, geen of heel
gemakkelijk grensverkeer beperkt grensverkeer
EENZIJDIG OPGEVULD Open grenzen; staat die zijn Gesloten grenzen; staat die zijn
grensgebied niet heeft grensgebied niet heeft
opgevuld zal geen actie opgevuld zal dat alsnog doen
ondernemen maar bewust zijn om te voorkomen dat zijn
van zijn kwetsbaarheid grensgebied verloren gaat
WEDERZIJDS NIET OPGEVULD Feitelijk niemandsland Betwist gebied
,Grenzen in perspectief: samenvatting hoorcolleges en literatuur
Vier vormen van ruimtelijke interactie van John House;
1) binnen één staat tussen het kerngebied en een grensgebied; subsidies die aan perifere gebieden
worden gegeven
2) tussen twee staten; van een kerngebied staat A naar een grensgebied van staat B; investeren in
arbeidsintensieve fabrieken in goedkoop gebied
3) tussen de grensgebieden van twee staten; grensbewoners met woon-werkverkeer in andere staat
4) tussen twee staten; internationale handel die een grens passeert, maar grensgebieden noch als
beginpunt noch als bestemming heeft; export landbouwproducten
Condominium: een gebied waarover twee staten samen zeggenschap hadden (zeer zeldzaam)
Begrip Betekenis
Antecedent Grenzen getrokken door machthebbers die elders hun machtsbasis hebben
boundaries waarbij een cultuurlandschap nog niet is ingericht (VS, Canada)
Subsequent Grenzen getrokken in een bewoond en ingericht cultuurlandschap (NL), er werd
boundaries rekening gehouden met lokale situaties, waardoor de grenzen grillig werden
Superimposed Grenzen opgelegd door externe machthebbers (kolonialisten)
boundaries
Relict Grenzen die er ooit waren, inmiddels opgeheven of verlegd zijn, maar nog wel
boundaries zichtbaar zijn in het cultuurlandschap (DDR)
Border Verwijst altijd naar een grens van een staat of van een bestuurlijke regio binnen
een staat (provincie, katon, deelstaat)
Boundary Kan betrekking hebben op; 1) staats- of provinciegrenzen, 2) kan ook een niet-
politieke grens zijn (taalgebieden, sociaaleconomische groepen,
verzorgingsgebied van een stad, de grens van een afzetgebied van een product)
Frontier Eveneens een staatsgrens, in VS echter ook en vooral een grensgebied of -zone
Condominium Een gebied waarover twee staten samen zeggenschap hebben (zeer zeldzaam)
, Grenzen in perspectief: samenvatting hoorcolleges en literatuur
Hoorcollege 2
Natie: gemeenschappelijke taal, cultuur, verleden (etniciteit)
Natiestaten; het ideaal dat natie en staat samenvallen
- overlap politieke en culturele grenzen
- twee wegen; 1) eerst staat, daarna natie (West-Europa), 2) eerst natie, dan staat (Oost-Europa)
Bufferstaat: neutraal, buitenstaanders bepalen
Primordialisme: naties waren geen recent geconstrueerde entiteiten maar natuurlijke fenomenen die
al eeuwen hadden bestaan, en die gekenmerkt werden door een eigen taal, volkskarakter,
geschiedenis, en religie
Natiestaatvorming: het proces om natie en staat zoveel mogelijk te laten overlappen; de staat heeft
hiervoor 5 instrumenten in handen;
1) een centraal bestuur, met nationale instituties zoals een nationale regering
2) het machtsmonopolie over leger en politie, zodat het grondgebied beschermd kan worden en
gegarandeerd wordt dat de wetten/regels die op centraal niveau zijn vastgelegd worden nageleefd
3) een nationaal onderwijssysteem
4) het instellen en bevorderen van een standaardtaal (via onderwijs en media)
5) de creatie en stimulering van nationale symbolen (nationale feestdagen, volkslied, vlag)
Vier vormen van staatsmacht; uitgaande van samenspel tussen staatselite en burgermaatschappij;
- despotische macht; het vermogen van de staat om zonder controle of inspraak op te treden
- infrastructurele macht; het vermogen om in de burgermaatschappij door te dringen
LAAG INFRASTRUCTUREEL HOOG INFRASTRUCTUREEL
LAAG DESPOTISCH Feodaal (zwak) Bureaucratie
HOOG DESPOTISCH Imperiaal rijk Totalitaire staat
In de verhouding tussen staat en regio’s; drie hoofdtypen;
1) eenheidsstaat (unitaire staat); regelt vrijwel alles op centraal niveau, maar heel vaak zijn bepaalde
taken gedecentraliseerd (provinciaal, gemeentelijk)
2) federatie; de soevereiniteit wordt verdeeld tussen de centrale (federale) overheid en de
samenstellende delen
3) confederatie/statenbond; samenwerking van zelfstandige staten die samen een grotere staat
vormen (EU lijkt hier in bepaalde opzichten op)
Devolutie: overheveling van macht naar een lager niveau staat
Consent of the governed: de staat mag alleen zijn staatsmacht uitoefenen als het volk daarmee op
een democratische wijze heeft ingestemd
Begrip Betekenis
Natie Gemeenschappelijke taal, cultuur, verleden
Natiestaten Het ideaal dat natie en staat samenvallen
Primordialisme Naties waren geen recent geconstrueerde entiteiten maar natuurlijke
fenomenen die al eeuwen hadden bestaan, en die gekenmerkt werden door
een eigen taal, volkskarakter, geschiedenis, en religie
Natiestaatvorming Het proces om natie en staat zoveel mogelijk te laten overlappen
Despotische Het vermogen van de staat om zonder controle of inspraak op te treden
