Alle stof tentamen IFPP
Inleiding forensische psychiatrie en psychologie – week 1
Introductie in de forensische gedragskunde
Forensische psychiatrie = hele gebied tussen psychiatrie en strafrecht, alle gebieden waar deze elkaar
raken.
Wat is de kerntaak van de forensische psychiatrie?
- Bepalen van een eventuele voorkomende stoornis
- Diagnostiseren en behandelen
- Beoordeling (on)toerekeningsvatbaarheid
- Pro Justitia rapportages (ook kijken naar recidive risico)
- Bepalen of iemand een gevaar is voor iemand of zichzelf (objectief beoordelen)
- Vaststellen (of uitsluiten) van stoornissen bij mensen
Waarom is er forensische psychiatrie en geen forensische cardiologie of urologie?
- Gedrag en handelen wordt door psychiatrie beïnvloed
- Normaal is het bij ziekte vaak zo dat je minder gaat doen
- Bij psychische stoornissen kan er juist nieuw gedrag ontstaan, en daaronder ook gevaarlijk gedrag
- Psyche is verantwoordelijk voor het gedrag van mensen en invloed op anderen
Waarom zijn we geïnteresseerd in de toerekeningsvatbaarheid?
- Vanwege artikel 39 Sr; niet strafbaar is hij die een feit begaat, dat hem wegens de gebrekkige
ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens niet kan worden toegerekend.
o Hierbij heeft de gebrekkige ontwikkeling van de geestvermogens betrekking op de
problemen en/of stoornissen in de sociale, emotionele, cognitieve, seksuele of
persoonlijkheidsontwikkeling.
o De ziekelijke stoornis heeft hierin betrekking op de psychiatrische aandoeningen en een
psychiatrisch toestandsbeeld.
DSM-5 = ‘bijbel’ psychiatrie - instrument/handboek waarin stoornissen die wij kennen in psychiatrie
geclassificeerd zijn
Wat maakt iets een psychiatrische stoornis?
- Cultureel te verwachten reacties zijn geen stoornissen
- Als iemand zich sociaal afwijkend gedraagt (ook politiek of religieus of seksueel), is dat niet op
zichzelf voldoende reden van stoornis
- Zelfde geldt voor tegen maatschappij/strafrecht aanlopen
o Tenzij je tegen strafrecht aanloopt omdat je psychotisch bent.
Differentiaal-diagnose
- Aantal zaken die aan de hand zouden kunnen zijn; zo werkt de geneeskunde vaak
- Zelfs als je een stoornis vaststelt hou je in je achterhoofd dat het ook nog iets anders zou kunnen
zijn
- Anders dan in het strafrecht; na de uitspraak ligt het vast; onherroepelijk
Psychiatrie en maatschappij
Onvrijwillige opname:
, - Wet verplichte GGZ
- WvS: TBS (art. 37a)
Soms worden mensen als ‘gek’ bestempeld wanneer ze kritiek hebben op het regime (a.d.h.v. Sovjet-Unie)
Waarom zou je dissidenten ‘gek’ verklaren?
- Je kunt mensen opsluiten
- Je geeft aan datgene wat die persoon aan het vertellen of schrijven was, moet je niet serieus
nemen, hij is immers ‘gek’
Het te gemakkelijk aannemen van gestoordheid kan leiden tot Sovjet-toestanden: het zenden van mensen
die je niet bevallen naar psychiatrische inrichtingen. (Oud-raadsheer in Michael P. zaak)
Welke behandelingen?
- Medicijnen
Gunstige werking op depressies en angststoornissen
Nadeel: bijwerkingen
- Psychotherapie
Nadeel: mogelijkheid dat het niet werkt
- Electroconvulsietherapie
- Deep Brain stimulation
- NB: behandeling lichamelijke toestand
Wat is een psychische stoornis?
‘Global burden of disease’
Doel van de studie: wereldwijd in kaart brengen van allerlei soorten ziekten (niet alleen psychische) en last
van de ziekte berekenen via Disability Adjusted Life Year (Years Lived with Disability + Years of Life Lost) =
maat voor ziektelast
Totale last van psychische ziekten is afhankelijk van definitie
WHO definitie mental health: ‘a state of well-being in which every individual realizes their own
potential, can cope with the normal stresses of life, can work productively and fruitfully, and is able to
make a contribution to their community’.
Feitjes
- 1 op de 4 mensen heeft een psychische stoornis op een moment in zijn leven
- Meest voorkomende stoornissen: depressie, angststoornissen en verslaving
- Evenveel mannen als vrouwen krijgen psychische stoornissen
- Mannen vaker externaliserende stoornissen
- Vrouwen vaker internaliserende stoornissen
ICD-11 en DSM-5
Classificatie van psychische stoornissen
Groeperen van individuen met soortgelijke psychische problemen
o Binnen een groep nog veel variatie; verschillende symptomen
Alleen vergoeding voor behandeling bij psycholoog als de stoornis valt te kwalificeren onder de
DSM-5
ICD-11: characterised by…. Such as… (open formulering)
DSM-5: opsomming vereisten/symptomen waaraan moet worden voldaan
Voor- en nadelen classificatiesystemen
+ Meer aandacht voor onderzoek en behandeling
,+ Meer funding
+ Uniforme communicatie
+ Patiënten kunnen een naam geven aan wat zij meemaken
+ Patiënten krijgen mogelijkheden voor behandeling
-Stigma; bijv. label schizofrenie; mensen denken je bent gek of niet geschikt voor bepaalde functie
-Mogelijke negatieve gevolgen, bijv. verkrijgen rijbewijs
-Verlies van patiënt specifieke kenmerken
Definitie psychische stoornis volgens ICD-11
‘Mental behavioural and neurodecelopmental disordwrs are syndromes characterised by clincally
significant disturbance in an individual’s cognition, emotional regulation or behavior that reflects a
dysfunction in the psychological, biological or developmental processes that underlie mental and
behavioural functioning. These disturbances are usually associatied with distress or impairment in
personal, family, social, educational, occupational, or other important areas of functioning.’
Definitie psychische stoornis volgens DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders)
‘Een psychische stoornis is een syndroom gekenmerkt door klinisch significante symptomen op het gebied
van de cognitieve functies, de emotieregulatie of het gedrag van een persoon, dat een uiting is van een
disfunctie in de psychologische biologische ontwikkelingsprocessen die ten grondslag liggen aan het
psychische functioneren. Psychische stoornissen gaan gewoonlijk gepaard met significante lijdensdruk
en/of beperkingen in hier functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied of bij andere belangrijke
bezigheden.’
Geen concrete definitie, maar in ieder geval: Sociaal deviant gedrag (politiek, religieus of seksueel
bijv.) en conflicten die zich vooral afspelen tussen een individu en de maatschappij zijn niet
voldoende om te spreken van een psychische stoornis, tenzij de deviantie of het conflict het gevolg
is van disfunctioneren van het individu. Een reactie op een veelvoorkomende stressor of verlies,
bijv. het overlijden van een dierbare, die te verwachten valt en cultureel wordt geaccepteerd, is ook
geen psychische stoornis.
Gaat om een combinatie van factoren en dan zie je nogal eens ingewikkelde constructies;
verschillende symptomen; om tot een psychische stoornis te komen.
‘Zeven visies op een psychiatrische stoornis – Meynen & Ralston’
De definitie van DSM-5 moet fungeren als overkoepelend concept dat enigszins recht kan doen
aan de diversiteit aan visies die er nu nog bestaan. Er is immers geen algemeen geaccepteerde visie
voorhanden.
o Definitie psychische stoornis: dynamisch veld waar veel discussie over is
o Je hoeft niet alle 7 visies te kennen
Een psychische stoornis kan pas worden geclassificeerd als er sprake is van:
- Klinische significante symptomen,
o Geen eenduidig antwoord wanneer iets klinisch significant is
o Je moet veel kennis en ervaring hebben met wat er voorkomt in normale populatie; en hoe
afwijkend het gedrag is
- Die leiden tot klinisch significante lijdensdruk en/of een substantiële beperking in het functioneren
o Als mensen zelf zeggen niet te lijden, is afdoende dat er sprake is van disfunctioneren
- Oorzaak ligt op psychologisch, biologisch en/of ontwikkelingsgebied
- Atypisch of onverwacht in hun culturele context
Bovenstaande criteria zijn ook terug te zien in DSM-5 classificatie van depressie
, Strafrechtelijke relevantie en aanvaardbaarheid van psychische stoornissen
Criterium: dader lijdende aan gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van geestvermogens
Gebrekkige ontwikkeling van de geestvermogens heeft betrekking op de problemen en/of
stoornissen in de sociale, emotionele, cognitieve, seksuele of persoonlijkheidsontwikkeling
Ziekelijke stoornis heeft betrekking op psychiatrische aandoeningen een psychiatrisch ziektebeeld
Functie van onderzoek en rapportage: verhelderen of een psychische aandoening aanwezig is, en zo ja, of
deze het ten laste gelegde delict kan verklaren.
Strafrechtelijke classificatie moet nadrukkelijk worden onderscheiden van de (psycho)pathologische:
Vuur maken = menselijke handeling
Brandstichting = strafbaar feit (WvSr)
Pyromanie = psychische stoornis (DSM)
Voor de uiteindelijke rapportage blijft de centrale vraag steeds of de bevindingen forensisch gedragskundig
relevant zijn, dit tegen de achtergrond van de juridische vraagstelling.
De rechterlijke vraag aan de forensisch gedragsdeskundige over gevaar c.q. risico gaat niet om de
inschatting van een mogelijk algemeen risico, maar om een specifiek risico (in het licht van eerder
handelen) als gevolg van een substantiële doorwerking van een strafrechtelijke relevant psychische
stoornis in het toekomstig handelen.
Diagnose vs. classificatie: wat is een diagnose?
- Een beschrijving van een toestandsbeeld met een
zekere duur (syndroom);
- Een beschrijving van de veronderstelde
aanleidingen of oorzaken voor dit toestandsbeeld;
- Een beschrijving van aangeboren of verworven
kwetsbaarheid die heeft bijgedragen aan het
ontstaan van de stoornis; en:
- Een beschrijving van de ziektebestendige factoren
Verschillen diagnose en classificatie:
Diagnose
- Uniek, beschrijvend verhaal van klachten, symptomen en functioneren, inclusief beloop,
omstandigheden, en andere relevante factoren
- Dynamisch, hypothesen die kunnen veranderen
Classificatie
- Toewijzen van de psychische stoornis aan een categorie
- Nodig voor verzekering
- Voldoen aan gestandaardiseerde criteria
Normaal/abnormaal
Verandering van denken over psychische stoornissen:
- Vroeger categorisch: normale mensen hebben symptomen niet, alleen mensen met stoornis vallen
in een bepaalde categorie en alleen zij hebben die symptomen
- Nu dimensionaal: symptomen kunnen ook voorkomen in
algemene populatie
Biopsychosociaal model – oorzaken
In de hedendaagse psychologie staat het biopsychosociale model
centraal, oftewel: er wordt gekeken naar biologische grondslagen
van een stoornis (genetische aanleg, afwijkingen in de hersenen,
bepaalde hormonen), psychische aspecten (denken, voelen, gedrag,
sociale vaardigheden, zelfbeeld), en sociale factoren (bijv.
opvoeding, sociale omgeving).
