Hoorcolleges Verdiepend Staats- en Bestuursrecht
Inhoud
Hoorcollege 1 De persoon als burger en de rechten van de burger.......................................................1
Hoorcollege 2 – indringendheid rechtelijke toetsing van bestuurshandelen.......................................13
Hoorcollege 3: Rechtsvorming door de bestuursrechter......................................................................24
Hoorcollege 4 Bescherming en beperking van grondrechten...............................................................33
Hoorcollege 5: De overheid en haar informatiebronnen: big data, algoritmen en rechtstatelijke
waarborgen..........................................................................................................................................34
Hoorcollege 6 : De kabinetsformatie: duur, dubbele petten en representatie.....................................41
Hoorcollege 1 De persoon als burger en de rechten van
de burger
De constitutionele levenscirkel
de wet als
normatief
medium
van algemeen
van bijzonder
naar
naar
bijzonder:
algemeen:
bestuur en
representatie
rechtspraak
rechtspositie
van de burger
Wat kan die burger in de democratische rechtsstaat nu precies doen? Hoe kan hij invloed uitoefenen
op de totstandbrenging op algemene regels, ene zijde van cirkel (van bijzonder naar algemeen: door
representatie). Andersom: hoe komen we van algemene regels naar individuele rechtsposities.
Maar ook rechtspraak speelt een rol, zeker niet alleen bestuursrechtspraak: die ervoor is om te
controleren het openbaar bestuur bij vaststellen rechtspositie goed heeft gedaan, d.m.v. toets
rechtsbeginselen.
Maar we kijken ook naar de burgerlijke rechter, en de rol van een rechter in een democratische
rechtsstaat. Ook bekende uitspraken van de bestuursrechter, de stikstofuitspraak, toetsing
toeslagen. Uitspraken met politieke en maatschappelijke impact.
,De vraag hoe we dit plaatsen in een democratische rechtsstaat.
--
Spoorboekje voor vandaag
Deel I: Rechten van de burger/rechten van de mens
Wie is de burger precies?
Deel II: Rechtsbescherming en constitutionele toetsing
Zitten in de kern van deel 3: de institutionele verhoudingen
Deel 3: institutionele verhoudingen
Wat kan die rechter, gelet op het concept van de trias politica en discussies die op dit
moment plaatsvindt, op al te activistische rechters
--
Grondrechten = rechten van de mens + burgerrechten
Rechten hebben is juridisch persoon zijn (in het procesrecht: legal standing), stem hebben is
juridisch burger zijn.
Rechten van de mens: verwijzen naar de menselijke waardigheid, rechten die
universeel worden erkend, denk aan absoluut verbod van slavernij, verbod op
foltering, deze verwijzen naar de mens als juridisch persoon.
Burgerrechten zijn de aan de staatsburgers gewaarborgde fundamentele rechten die hen in
staat stellen actief en volledig aan het openbare leven van hun staat deel te nemen.
Zij die door nationaliteit verbonden zijn aan de staat, hen, de burger komt rechten
toe die gericht zijn de burger actief in staat te stellen, deel te laten nemen van het
openbaar leven.
Bijv. kiesrecht, recht dat toekomt aan de staatsburgers.
Rechten van de mens komen aan iedere persoon zonder onderscheid toe en beschermen de
menselijke waardigheid.
“Burger” verwijst naar nationale verbondenheid.
“Persoon” verwijst naar de waardigheid van iedere mens, waarvan we verlangen dat die
universeel wordt erkend. Absoluut verbod van slavernij en van mensonterende behandeling,
zoals foltering. Vrijheid te gaan en te staan waar je wilt, behoudens beperkingen op
wettelijke basis.
--
Déclaration des droits de l’homme et du citoyen van 26 augustus 1789
De grondrechtenbescherming en bescherming gaat ver terug. Dit is een van de bekende
documenten van de Franse Revoluties, hierin werden mensenrechten en burgerrechten
geformuleerd, deze documenten zijn later als inspiratiebron gediend voor staatsregeling voor het
Bataafsche Volk uit 1798.
,--
Staatsregeling voor het Bataafsche Volk (1798)
Artikel 16
Iedere Burger mag zijn gevoelens uiten en verspreiden, op zoodanige wijze, als hij goedvindt, des niet
strijdig met het oogmerk der Maatschappij. De vrijheid der Drukpers is heilig, mids de Geschriften
met den naam van Uitgever, Drukker, of Schrijver voorzien zijn. Dezen allen zijn, ten allen tijde,
aansprakelijk voor alle zoodanige bedrijven, door middel der Drukpers, ten aanzien van afzonderlijke
personen, of der gantsche Maatschappij, begaan, die door de Wet als misdadig erkend zijn.
Dat onderscheid tussen mensenrechten en burgerrechten gaat ver terug. Waar zien we in onze
eigen grondwet de burgerrechten terug? Zie art. 24, art. 20, we zien het begrip Nederlanderschap
terugkomen. We zien dit ook in artikel 3, gelijke benoembaarheid in de openbare dienst.
Burgerrechten zijn die rechten die burgers actief in staat stellen deel te nemen aan de openbare
staat.
Art. 50 De Staten-Generaal vertegenwoordigen het gehele Nederlandse Volk. Wie zijn die burgers
precies?
--
Maar wie waren en zijn die burgers?
1796 einde uitsluiting van Joden van de gilden (geen Jood zal worden uitgeslooten van
eenige rechten of voordeelen die aan het Bataafsch Burgerregt verknocht zyn)
1863 opheffing slavernij (Engeland in 1833 en Frankrijk in 1848)
, In die tijd werd in Amerika de Civil War gevochten, met als inzet de vrijheid van de
slaven in 1865 leidde tot 3 amendementen tot de grondwet in Amerika, die Afro-
Amerikanen in staat stelden om aan openbaar leven deel te nemen, kiesrecht
bijvoorbeeld, dat wilde niet zeggen dat de gelijkheid daarmee volledig werd
gerealiseerd, zeker niet in de zuidelijke staten, ook daar zijn de juristen belangrijk
geweest. In de jaren 50 en 60 hebben belangrijke arresten van de Amerikaanse
Suprême Court, denk aan Brown vs. Bo dit leidde tot formeel juridisch einde van de
segregatie. Duurde lang tot dat deel van de bevolking tot burger werd gezien.
1917 vrouwenkiesrecht (passief kiesrecht voor mannen en vrouwen, maar actief kiesrecht
alleen voor mannen; bij wet kon het actief kiesrecht ook aan vrouwen worden toegekend →
Wet Marchant van 28 september 1919)
1954 één gelijkwaardig staatsburgerschap in het gehele Koninkrijk
1956 opheffing handelingsonbekwaamheid van de gehuwde vrouw
Man mocht alleen juridisch handelen, en vrouw kreeg zakgeld, dat mocht nog wel.
Maar eigenlijk gooide je de vrijheid van je af door in het huwelijk te treden,
tegenwoordig is het anders.
--
Wat zijn de rechten van de burger volgens de Grondwet?
Artikel 3: gelijke benoembaarheid in openbare dienst.
Artikel 50: “De Staten-Generaal vertegenwoordigen het gehele Nederlandse volk.”
Artikel 4: actief en passief kiesrecht (vgl. artikelen 54 en 56).
Artikel 20, derde lid: bijstand.
--
ECLI:NL:HR:2015:1749 (vaststelling Nederlanderschap)
We zijn niet alleen Nederlands staatsburgers, maar ook Europees staatsburger. Wat betekent dit?
Wat is de invloed op nationaal recht?
Art. 15 lid 2 RWN bevat drie uitzonderingen op de hoofdregel van art. 15 lid 1, aanhef en onder a,
RWN, volgens welke het Nederlanderschap verloren gaat bij het aanvaarden van een andere
nationaliteit. Die uitzonderingen houden in dat de Nederlandse nationaliteit niet verloren gaat indien
betrokkene (a) in het land van die andere nationaliteit is geboren en daar ten tijde van de
verkrijging zijn hoofdverblijf heeft, (b) voor het bereiken van de meerderjarige leeftijd gedurende
een onafgebroken periode van tenminste vijf jaren in het land van die andere nationaliteit zijn
hoofdverblijf heeft gehad, of (c) gehuwd is met een persoon die die andere nationaliteit bezit.
Deze bepaling speelde een belangrijke rol in arrest, van ECLI-nummer. Wat moeten we nu verstaan
onder sub a en sub b? wat moeten we onder een land verstaan? Hier ging het om meneer die in 1952
was geboren in Suriname, toen was het nog district van Koninkrijk der Nederlanden, pas in 1975 is
het onafhankelijk geworden. meneer had NL-nationaliteit, en had na zelfstandig worden van
