Chapter 1: Foundational ideas from antiquity
Naar de volgende filosofen wordt vaak verwezen met ‘presocratic’.
Een van de eerste filosofen was Thales van Milete. Hij hield zich vooral bezig met astrologie en
meteorologie.
Pythagoras is natuurlijk vooral bekend van de stelling van Pythagoras. Een generatie later stelde
Heraclitus dat tegenstellingen soms heel dicht bij elkaar liggen (Een weg kan omhoog gaan of
omlaag, afhankelijk van waar je staat). Wéér een generatie later had Zeno het idee dat een lijn
eigenlijk een oneindig aantal puntjes achter elkaar is.
Hippocrates wordt ook vaak ‘presocratic’ genoemd, hoewel hij waarschijnlijk jonger was dan
Socrates. De verzamelnaam voor alle werken van Hippocrates en zijn leerlingen was de ‘Hippocratic
Corpus’. Bijzonder was dat zij ziektes niet zagen als straffen van goden, maar als natuurlijke
verschijnselen. Een van de bekendste ontdekkingen was de ‘Humoral Theory’; het idee dat ziekte
ontstond door een onevenwicht tussen de 4 lichaamssappen (humores).
Socrates wilde zijn studenten vooral zelf dingen laten ontdekken. Dit deden ze door middel van
discussies en dialogen. Zelf schreef Socrates niks op. Zijn leerling Plato publiceerde de ideeën van
Socrates en voegde hier zijn eigen ideeën aan toe.
2 belangrijke punten uit deze werken zijn rationalisme en nativisme.
Rationalisme betekent dat je je rede moet gebruiken om kennis en waarheid te ontdekken.
Nativisme betekent dat een deel van je kennis al aangeboren is en dus al in je zit. Dit is ook de reden
dat Socrates zijn studenten wilde laten leren door vragen te stellen. Uit een van de geschriften van
Plato blijkt dat Socrates geloofde in reïncarnatie. Hij hielp zijn leerlingen met het herinneren van
kennis uit eerder levens (Dit is een heel extreem voorbeeld van nativisme).
Naast Plato was Xenophon de meest bekende leerling van Socrates. Hij wordt de eerste echte
historicus genoemd.
Een van de bekendste ideeën van Plato heeft betrekking tot het verschil tussen de verschijningsvorm
en de ideale vorm. De verschijningsvorm (appearance) is hoe een persoon een visuele stimulus
ervaart en interpreteert. Dit kan dus voor iedereen verschillend zijn en het is niet ‘echt’. De ideale
vorm is eigenlijk het echte en perfecte beeld, wat alleen in je geest bestaat. Het idee dat hier verschil
in zit heet het idealisme.
• Een voorbeeld van Plato is de allegorie van de grot.
De schaduwen die de gevangenen zien
zijn de verschijningsvormen. De echte
gebeurtenissen (het zijn poppen die door
mensen omhoog worden gehouden zijn
het ideale beeld, wat dus alleen in je
geest bestaat. De gevangenen hebben de
echte wereld echter nog nooit gezien dus
zij denken dat de zwarte vormen voor
hen gewoon de echte, perfecte vorm zijn. Een van de gevangenen krijgt de kans om de echte wereld
te zien en probeert daarna uit te leggen aan de rest, wat de ideale vorm is. Plato geloofde ook dat dit
de taak van de filosoof is; het uitleggen aan alle andere mensen hoe het echt zit, dus achter de
verschijning.
,Een ander idee van Plato is dat de psyche geleid werd door 3 krachten.
De meeste mensen worden vooral door lusten geleid volgens Plato.
De mensen die vooral door plichten en moed geleid worden moeten
soldaten worden.
Het beperkt aantal mensen waarbij de rede de bovenhand had was
bestemd voor het bestuur van een maatschappij.
Aristoteles was weer een leerling van Plato. Waar Plato en Socrates dachten dat het belangrijkste
deel van de kennis zich al vanaf de geboorte in de geest bevond, dachten Aristoteles en zijn vriend
Theophrastus dat kennis vanuit empirische ervaringen kwam. Kennis → observaties, die vervolgens
geordend worden. Het brein is de organizer van kennis, niet de bron. De geest doet dit d.m.v.
categorieën van ervaring. Voorbeelden hiervan zijn substantie (wat?), kwantiteit, kwaliteit (kleur,
vorm), locatie, activiteit (wat doet het?).
Een voorbeeld van deze classificatie is de taxonomie. Het gedrag van levende wezens is te verklaren
door zielen in te delen in 3 categorieën:
• Vegetatieve zielen (niet zo’n complexe ziel: voeden en voortplanten)
• Sensitieve zielen (complexere ziel; sensatie, bewegen, geheugen, verbeelding)
• Rationele zielen (ook nog logisch redeneren, alleen mensen)
Op de vorige pagina staat beschreven hoe Zeno dacht over oneindigheid. Een paar generaties later
bedacht Democritus, de lachende filosoof, echter de atoomtheorie. Het idee dat alles in het
universum bestaat uit kleine, niet opsplitsbare deeltjes: atomen. Dit was dus in strijd met het idee
van ‘oneindigheid’ waar veel filosofen zich eerder mee bezig hielden. De atoomtheorie werd ook
afgekeurd door de meeste mensen, omdat Democritus impliceerde dat alle verschijnselen het gevolg
waren van random bewegingen van atomen. De meeste Grieken in die tijd geloofden echter in de
‘nature of causality’; alles had een reden (vaak door de goden bepaald).
Aristoteles ging hier heel ver in. Hij dacht dat alles 4 componenten had.
- Material cause → waarvan is het gemaakt?
- Formal cause → het idee of plan achter het object/verschijnsel
- Efficient cause → de acties die het tot stand hebben gebracht
- Final cause → het doel van het object/verschijnsel
Pas een halve eeuw na de dood van Democritus was er een andere filosoof die zijn ideeën deelde.
Epicurus en zijn volgers vonden dat mensen niet in angst moeten leven voor goden en hun straffen,
omdat alles dus gewoon kwam door het random bewegen van atomen. In plaats daarvan moeten
mensen op zoek gaan naar een gelukkig leven. De Romeinse dichter Lucretius hoorde hier 2 eeuwen
later over en schreef het gedicht ‘De Rerum Natura’.
Islamitische filosofen borduurden zo’n 1000 jaar later voort op de ideeën van de Griekse filosofen.
Al Kindi staat bekend als ‘the philosopher of the Arabs’. Zijn bekendste werk is het boek ‘On the Use
of the Indian Numerals’. Hij was de bedenker van het Indo-Arabische nummersysteem, wat wij
tegenwoordig nog steeds gebruiken.
,Ongeveer een eeuw na de dood van Al Kindi werd de filosoof Alhazen geboren. Hij dacht veel na over
het oog en zien. Al sinds de klassieke tijd was er veel discussie over de vraag of zien een passief of
actief iets was (met actief wordt bijv bedoeld dat er stralen uit het oog komen om iets af te tasten).
Alhazen zei dat het zicht passief was en hij bewees dat aan de hand van de camera obscura.
Rond dezelfde tijd leefde ook de filosoof Avicenna. Hij staat bekend om zijn medische ontdekkingen
en de boeken die hij daarover schreef: ‘The Canon of Medicine’. Hierin ging hij onder andere verder
in op de Humoral Theory van Hippocrates. Zijn tweede bekende werk was ‘The Book of Cure/The
Book of Healing’, wat in feite een grote samenvatting was van de klassieke Griekse filosofie.
Aristoteles had het idee dat de sensitieve en rationele zielen een soort filters had om de
buitenwereld te classificeren. Avicenna voegde hier de interne zintuigen aan toe. Buiten de externe
zintuigen (zicht, reuk, smaak, etc) kun je ook naar binnen ‘kijken’.
• Combinatie, verbeelding en geheugen noemde Aristoteles al als functies van de ziel. Deze
horen volgens Avicenna bij de interne zintuigen.
• Inschatting (van kansen en gevaren)
• Neiging (lusten, emoties, handelingsimpulsen)
Avicenna dacht ook na over het floating man experiment. De vraag is hierbij of een man die in een
donkere kamer zweeft, zonder sensorische input en zonder empirische ervaringen (dus ook geen
interne zintuigen opgebouwd) iets ervaart. Avicenna zegt van wel, want de man, die een rationele
ziel heeft volgens Aristoteles, zou nog zelfbewustzijn ervaren.
Vanaf de late middeleeuwen nam de handel tussen Europa en Noord-Afrika toe. De Italiaanse
handelaar Leonardo Fibonacci is voor een groot deel verantwoordelijk voor het overbrengen van de
Arabische kennis naar Europa. Hij bracht Al Kindi’s numerieke systeem naar Europa en publiceerde
het onder zijn eigen naam.
Doordat Islamitische filosofen de Griekse ideeën al hadden aangepast op een monotheïstische
godsdienst, werden de ideeën makkelijker geaccepteerd in het christelijke Europa. Een voorbeeld is
de theoloog Thomas Aquinas die een groot fan was van Aristoteles.
Chapter 2: Pioneering Philosophers of Mind: Descartes, Locke, and Leibniz
Voordat filosoof René Descartes begon met nadenken over andere dingen hield hij zich vooral bezig
met wiskunde. Hij is een van de grondleggers van de analytische geometrie.
Descartes twijfelde aan alles. Hij beschreef dit in zijn werk ‘Discourse on Method’. Zekere kennis kon
hij alleen zelf verkrijgen door na te denken (deductie), wat belangrijker was dan onbetrouwbare
sensorische ervaringen (inductie). Hij ging op zoek naar ‘simple natures’. Hij vond er 2: extensie (iets
neemt ruimte in) en beweging.
• Galileo Galilei had rond dezelfde tijd een soortgelijk idee. Hij stelde dat alles primaire
kwaliteiten had (vorm, hoeveelheid, beweging) en wanneer wij mensen er mee interacteren
hebben ze ook nog secundaire kwaliteiten (zicht, geluid, gevoel).
Dit komt dus overeen met Plato’s idealisme! De wereld zoals jij die waarneemt, de
verschijningsvorm, is misschien niet echt. De ideale vorm is alleen te achterhalen door te denken.
, Descartes geloofde net als Democritus in de atoomtheorie, maar waar Democritus dacht dat deeltjes
van objecten in een soort vacuüm bewegen, stelde Descartes dat ALLES uit deeltjes bestaat. Hij
maakte onderscheid tussen vuur, lucht en aardedeeltjes.
Hierbij past zijn idee over de mechanistische fysiologie: Het lichaam werkt als een machine.
Zenuwen zijn volgens Descartes holle buizen waardoor animal spirits (hersenvocht) stromen.
Een reflex bestond volgens hem uit een stimulus (vuurdeeltjes die tegen de
zenuw in de voet aan tikken) en een respons (animal spirits die naar de
hersenen stromen, daar een beetje ronddraaien, en vervolgens gaat er
weer vloeistof naar de voet die de spieren in werking zetten).
Er zijn niet alleen reflexen waar je mee geboren bent. Je kunt ook
aangeleerde reflexen hebben. Een voorbeeld is dat je bij je eerste
autorijlessen nog heel veel moet nadenken, maar na een tijdje gaan veel
dingen vanzelf. Door oefenen verandert namelijk je hersenstructuur,
waardoor de animal spirits anders (en makkelijker) kunnen gaan stromen.
Zelfs passies (emoties) zijn met de mechanistische fysiologie te verklaren. Als je boos bent zijn de
animal spirits heel onrustig in je hoofd waardoor je sneller en heftiger reageert bijvoorbeeld.
Al dit soort handelingen gaan dus helemaal automatisch en daar hoef je niet over na te denken.
• In strijd met wat Aristoteles zei over de sensitieve en rationele ziel! Volgens Descartes
hadden mensen helemaal geen ziel nodig.
Alleen de rationele ziel kon hij niet helemaal verklaren aan de hand van de mechanistische fysiologie.
Waar komen zijn eigen ervaringen en gedachten dan vandaan? Waren ze wel echt? Het enige wat hij
zeker wist, was dat er iets was wat twijfelde → ‘Cogito ergo sum’.
Hij noemde dit de rationele ziel. De rationele ziel had volgens hem aangeboren ideeën of innate
ideas (zoals Plato en Socrates). Een ziel zonder lichaam (lijkt op het floating man experiment) had dus
eigenlijk alleen maar het zelfbewustzijn en aangeboren ideeën.
Elizabeth van Bohemen vroeg aan Descartes: “Maar hoe interacteren het materiële lichaam en de
immateriële geest dan met elkaar?”
Descartes gaf hier niet echt antwoord op. Hij stelde dat ervaringen van het lichaam via de
pijnappelklier of pineal gland worden opgenomen in de ziel. De rationele ziel en het lichaam kunnen
zo samenwerken, wat Descartes omschreef als interactief dualisme.
De Engelsman John Locke pakte de ideeën van Descartes over mechanistische fysiologie op en
beschreef dit in zijn werk ‘An Essay Concerning Human Understanding’. Een vriend van Locke was de
scheikundige Robert Boyle. Locke woonde vaak discussies van Boyle bij en leerde daar veel. Locke
werd later ook de persoonlijke arts van sir Anthony Ashley Cooper, earl of Shaftesbury.
Locke geloofde eigenlijk niet in een rationele ziel en interactief dualisme. De geest is een passieve
receptor, een soort leeg vel papier bij de geboorte (dus niet nativisme!). Er zijn slechts 2 ervaringen
die de geest heeft: sensaties en reflecties, die samen herinneringen vormen.
Volgens Locke zijn er 3 soorten kennis.
• Intuïtieve kennis, eigenlijk gewoon de ervaringen van dingen zoals ze zijn (appel = rood)
• Demonstratieve kennis, dingen die je kunt uitleggen en beredeneren, zoals wiskunde.
• Sensitieve kennis, kennis die je hebt opgebouwd door ervaringen.
