Dit is een samenvatting van de behandelde stof tijdens de hoorcolleges van het vak Epidemiologie en Biostatistiek 1 (AB_) aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Dit vak is gevolgd in het studiejaar 2020/2021.
Epidemiologie en biostatistiek 1
Hoorcollege 1 – Studiedesigns: frequentie- en
associatiematen
Toepassingen epidemiologie:
- Beschrijven gezondheid
- Verklaren gezondheid
o Verband tussen determinant en ziekte, oorzaak ziekte
Terminologie:
- Frequentiematen zeggen iets over voorkomen
o Prevalentie: voorkomen ziekte
o Incidentie: optreden nieuwe gevallen
- Associatiematen: tonen samenhang tussen ziekte en factoren
Ecologische studies:
- Meten op geaggregeerd niveau
o Voordelen: snel klaar en efficiënt, hypothesevormend
o Nadelen: “ecologische valkuil”: uitspraken gebaseerd op waarnemingen aan populaties
ten onrechte vertalen naar effecten op individueel niveau. Want geen waarnemingen op
individueel niveau
Eerste ‘patiënt-controle’ studie
- Müller (1939)
o Vragenlijst over blootstelling irriterende stoffen
Nabestaanden 86 mannen en 10 vrouwen met longkanker
Gezonde controles van zelfde leeftijd
o Patiënten rookten vaker dan niet-patiënten
o Conclusie: roken veroorzaakt longkanker
Is conclusie wel gerechtvaardigd? Patiënten en controles zomaar vergelijken?
- Hoewel dit niet overtuigend was, werd duidelijk dat ‘meer onderzoek nodig was’
- Opzet:
o Selecteer patiënten en controles
Vraag alle deelnemers naar determinant
Eisen
Controles moeten representatief zijn voor basispopulatie
Controles hadden patiënten moeten kunnen worden
o Knagende vragen
Uit welke basispopulatie zijn patiënten afkomstig?
Trek toevalsteekproef niet-patiënten uit zelfde populatie
Meerdere determinanten in spel?
, - Voor- en nadelen P-C-onderzoek
o Voordelen:
Efficiënt bij zeldzame uitkomsten, longkanker is zeldzaam
Oorzaak – gevolg is sterker dan alleen samenhang, eerst roken dan longkanker
o Nadelen:
Selectie patiënten vaak non-random
Selectie controles praktisch moeilijk
Gevoelig voor misinformatie
Wenselijke antwoorden, herinneringsproblemen
Gevoelig voor vertekening (confounding)
- Replicatie:
o Verschillende wetenschappers voerden eigen patiënt-controleonderzoeken uit
Resultaten steeds hetzelfde
Kwaliteit studies (met name selectie patiënten en controles) werd steeds beter
o Tegelijkertijd steeds meer inzicht in andere nadelige effecten roken
HVZ, maagzweren, levensverwachting
o Ondanks dat was er weinig aandacht voor effecten tabaksgebruik
- Desondanks…
o Critici vertrouwden onderzoek niet
Wel overtuigd van relatie, niet van causaal verband
Onderzoek was uitgevoerd aan ziekenhuizen
Mogelijk werden juist longkankerpatiënten opgenomen als ze rookten
Terwijl andersoortige patiënten onafhankelijk van rookstatus werden
opgenomen
Noodzaak tot onderzoek dat meer geschikt is om causatie vast te stellen
Pioniers cohortonderzoek naar effecten roken:
- Bradford Hill (1897-1991) en Richard Doll (1912-2005)
- Eerste cohortstudie
- 40.000 artsen werden gevolgd (prospectief)
- Al snel bleken rokende artsen vaker longkanker te ontwikkelen
- Na 40 jaar resultaten nogmaals geanalyseerd
- Cohortonderzoek:
o Gevechtseenheid uit Romeinse leger
o In epidemiologie: groep individuen die toetreedt tot studie, eenmaal toegetreden blijft
men lid. Cohort kan worden gevolgd in tijd. Prospectief cohortonderzoek, cohort heeft
leeftijd
- Intermezzo: dynamische populatie:
o Soort cohort, maar
Mensen kunnen tussentijds lid worden
Mensen kunnen lidmaatschap ‘opzeggen’
o Studenten aan universiteit
Cohort: BSc-studenten, begonnen in 2020
Dynamische populatie: studenten bij FALW
, o Verschil tussen beide vereist andere manier om te rekenen aan ziekte en gezondheid
Prospectief cohortonderzoek:
- Voordelen:
o Geen noodzaak van selectie cases en controles
o Nauwkeurige informatie. Niet afhankelijk van terugrapportage
o Oorzaak gaat voor gevolg
o Gemakkelijk om meerdere blootstellingen te meten
- Nadelen:
o Bijzonder kostbaar bij zeldzame aandoeningen – zoals longkanker
o Mogelijke selectiebias door selectieve uitval
- Studie Hill en Doll:
o Al na 2,5 jaar eerste resultaten
Genormeerd naar totale sterfte en gestratificeerd naar leeftijd
- Statistische kritiek op effect roken
o Sinds Hill & Doll meer acceptatie
o Belangrijke statistici waren toch sceptisch
Berkson: als bij onderzoek gericht op verband roken – longkanker heel scala aan
ziekten kan worden geassocieerd met roken, dan is vast iets mis met
onderzoeksmethode
Fisher: is verband wel causaal? Genetische achtergrond? Snellere toename
incidentie longkanker bij mannen, maar juist snellere toename prevalentie roken
bij vrouwen. Dat is niet consistent met idee dat roken longkanker veroorzaakt
Waarom snelle stijging incidentie longkanker bij mannen, terwijl
prevalentie roken daar niet toenam? Diagnostiek werd in loop der tijd
beter. Mensen werden in algemeen gezonder
Waarom langzamere stijging bij vrouwen, terwijl juist deze groep steeds
vaker ging roken? Vooral jonge vrouwen begonnen steeds vaker,
rookhistorie oudere vrouwen doorgaans beperkt. Veel tijd tussen
beginnen met roken en ontwikkeling longkanker; veel rokende vrouwen
hadden nog niet leeftijd waarop longkanker zich doorgaans manifesteert
- Bewijzen dat roken longkanker veroorzaakt
o Cohortstudie maakt causatie plausibel
Eerst roken, dan longkanker
Mogelijke verdiscontering andere risicofactoren voor longkanker
Maar echt bewijs voor causatie is het niet
Rookgedrag ontstaat niet toevallig
Alternatieve verklaring: er bestaat gen dat tegelijkertijd gevoeliger
maakt voor tabaksverslaving en voor longkanker. Aanwezigheid dit gen
is enige verklarende factor voor optreden longkanker
- Ontrafelen causatie:
o Probleem cohortstudies
Mogelijke samenhang determinant en alternatieve verklarende variabelen
Mogelijk nog onbekend/ niet gemeten
, Deelnemers kiezen zelf determinant-status
o Oplossing
Ken zelf determinant at random toe aan onderzoekspopulatie
Dit heet experiment of randomized controlled trial (RCT)
Zwakke punt: lijkt experiment wel op werkelijkheid?
Soorten experimenten:
- RCT
o Neem steekproef uit doelpopulatie
o Ken at random individuen toe aan behandeling
- Cross-over trial
o Neem steekproef uit doelpopulatie
o Stel alle individuen aan beide behandelingen bloot
o Randomiseer volgorde waarin behandelingen worden aangeboden per individu
o Voordeel: ieder is zijn eigen controle
o Nadeel: retentie-effecten van behandeling
- Prevalentie: bestaande gevallen
o Uitgedrukt als fractie
o Puntprevalentie: fractie mensen in toestand X op dit moment
o Periodeprevalentie: fractie mensen die tussen t0 en t1 in toestand X zijn geweest
- Incidentie: nieuwe gevallen
o Cumulatieve incidentie
Fractie nieuwe gevallen vanaf t0 tot t1
Uitgedrukt met aanduiding tijdspanne
Formeel toegespitst op gesloten cohort
Informeel vaak toegepast op populaties met beperkte dynamiek
Probleem: bijvoorbeeld verkoudheid, van 2010 tot 2020, zal 100% zijn.
Zinvolle gedachte: betrek tijd at risk in bepaling
o Meet voor iedere betrokkene tijdsduur voor optreden
o Druk fractie uit per persoonstijd
o Resultaat heet incidentiedichtheid
Aan eenheid herken je of sprake is van CI/ ID
Associatie:
- Verklarende epidemiologie houdt zich bezig met verbanden
- Risico’s en odds
o Risico is kans dat kenmerk X optreedt
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lahbijpost. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,52. Je zit daarna nergens aan vast.
