Dit is een uitgebreide samenvatting van het boek Thema's Maatschappijleer Havo 4. Het onderwerp is Parlementaire Democratie en het bevat de hoofdstukken H1 t/m H9.
Samenvatting Parlementaire democratie
Hoofdstuk 1 Wat is democratie?
Algemeen belang
Politiek kun je het beste omschrijven als het nemen van allerlei besluiten om het land te
besturen. De besluiten van politici hebben veel invloed ons leven. Het gaat om zaken die van
algemeen belang zijn omdat veel mensen er nu of later mee te maken krijgen. Dat kan zijn
op het gebied van:
Welvaart, zoals de zorg voor voldoende banen voor jongeren.
Volksgezondheid, zoals het wegwerken van wachtlijsten in de ziekenhuizen.
Infrastructuur, zoals aanleg en onderhoud van bruggen, wegen en dijken.
Onderwijs, zoals het veranderen van de exameneisen voor havo en vwo.
Buitenlandse betrekkingen, zoals het uitzenden van militairen voor een vredesmissie.
Openbare orde en veiligheid, zoals het inzetten van meer politieagenten voor de
bestrijding van criminaliteit.
Om al dit soort zaken te kunnen regelen is geld nodig. Daarom betalen we belasting. Maar
daardoor profiteren we ook van alle voorzieningen. Bovendien beslissen we indirect mee
over de besteding van het belastinggeld omdat we de politici kiezen die hierover beslissen.
Directe en indirecte democratie
Maar weinig landen in de wereld zijn helemaal democratisch. Een democratie is een
bestuursvorm waarbij de bevolking direct of indirect invloed uitoefent op de politieke
besluitvorming.
Het referendum is een directe democratie waarbij kiesgerechtigde burgers rechtstreeks
mogen stemmen over een publiek vraagstuk of wetsvoorstel.
Ondanks de referenda heeft Nederland net als de meeste andere landen geen directe maar
een indirecte democratie. Daarin neemt het volk niet zelf de beslissingen, maar laat dit over
aan gekozen vertegenwoordigers in het parlement. Dat is praktischer, want met een kleiner
groepje kom je sneller tot besluiten. Daarnaast kunnen volksvertegenwoordigers zich
grondig verdiepen in allerlei ingewikkelde onderwerpen waar je als burger geen tijd voor
hebt. We spreken bij indirecte democratie ook wel van een parlementaire democratie
omdat de gekozen vertegenwoordigers samen het parlement vormen.
Kenmerken parlementaire democratie
De rechtsstaat met zijn grondrechten vormt het fundament van onze democratie. Dankzij die
grondrechten kun je invloed uitoefenen, bijvoorbeeld door te stemmen, te demonstreren of
op andere manieren je mening te uiten. Dit zijn de belangrijkste kenmerken, die in
Nederland zijn vastgelegd in de grondwet:
Burgers hebben politieke grondrechten:
, - Alle Nederlanders vanaf 18 jaar hebben het recht om te kiezen en verkozen te
worden.
- Iedereen mag een politieke partij of vereniging oprichten.
- Iedereen mag demonstreren of op een andere manier zijn mening uiten.
Over de politieke besluitvorming staan belangrijke regels in de grondwet:
- De regering en het parlement maken samen de wetten.
- Wetten gaan pas gelden als een meerderheid in het parlement daartoe besluit.
Ondanks het meerderheidsprincipe houdt een democratie rekening met de rechten
van minderheden. Hierdoor kunnen grondrechten niet zomaar worden afgeschaft,
ook niet als de meerderheid dat zou willen.
Er is persvrijheid. Journalisten bepalen zelf waar ze over berichten en op welke
manier ze dan doen. Ze hebben dus geen toestemming nodig van de overheid. Het
idee hierachter is dat je als burger pas effectief invloed kan uitoefenen op de politiek
als je beschikt over betrouwbare en onafhankelijke informatie.
Van dictatuur naar democratie
De meeste Europese landen werden pas in de negentiende eeuw een democratie. In
Nederland ligt sinds de grondwetswijziging van 1848 de macht niet meer bij de koning, maar
bij gekozen volksvertegenwoordigers. Eerst mochten lange tijd alleen rijke mannen
stemmen. Dat veranderde pas met de invoering van het algemeen kiesrecht, in 1917 voor
mannen en in 1919 voor vrouwen.
Dictatuur
We spreken van een dictatuur wanneer alle macht in handen is van één persoon of een
kleine groep mensen. Dictaturen kunnen erg van elkaar verschillen. Naast alleenheerschappij
van personen zijn er ook dictaturen die gebaseerd zijn op een ideologie, zoals in Cuba en
Noord-Korea. In die landen heeft de communistische partij alle macht en hebben burgers
weinig tot geen individuele vrijheden. In Duitsland, Italië, Spanje en Zuid-Amerika zijn
jarenlang fascistische partijen aan de macht geweest. Fascisten zijn sterk nationalistisch en
wijzen de democratie af. Zij kiezen liever voor sterke leiders die zelfstandig besluiten nemen
zonder naar de bevolking te luisteren.
Een andere vorm is de religieuze dictatuur, zoals in Iran. Daar is de machtsuitoefening
volledig gebaseerd op de islamitische wetgeving (sharia). Het volk kiest er een parlement en
de president, maar voor alle politieke besluiten is goedkeuring nodig van niet-gekozen
geestelijk leiders. Ten slotte kennen we militaire dictaturen, zoals destijds in Birma waar het
leger lange tijd alle macht had.
Kenmerken dictatuur
Dictaturen komen meestal tot stand na een staatsgreep waarbij een dictator met behulp van
het leger de macht grijpt. Dit is in veel Afrikaanse landen gebeurd. Dictaturen hebben
meestal de volgende kenmerken:
Een machtenscheiding ontbreekt, want alle macht is in handen van één persoon of
een kleine groep. Burgers hebben hierdoor te maken met willekeur van de
, machthebber(s). Als ze zich slecht behandeld voelen door de overheid, heeft het
geen zin om naar de rechter te stappen, want er is geen onafhankelijke rechterlijke
macht. De rechters worden namelijk gecontroleerd door diezelfde machthebbers.
De grondrechten worden niet gerespecteerd. Burgers hebben geen recht op vrije
meningsuiting en geen mogelijkheid om te protesteren tegen overheidsbesluiten.
Critici en politieke tegenstanders lopen kans om gemarteld, gevangengezet of zelfs
vermoord te worden.
Er bestaat geen vrije pers. Journalisten komen in de problemen als ze kritisch
berichten over de machthebbers. Soms beoordeelt de overheid vooraf alle
publicaties en tv-uitzendingen en wordt informatie via internet gefilterd of
geblokkeerd. Deze overheidscontrole van de media noemen we censuur.
Oppositiepartijen zijn vaak verboden. Omdat ze kans lopen gearresteerd te worden,
vluchten oppositieleiders regelmatig naar het buitenland om van daaruit politiek
verzet ze bieden.
Er is een grote politieke rol voor de militairen. Om verzet van het volk te kunnen
onderdrukken heeft de regering steun van het leger nodig. Daarom worden soms
generaals als minister opgenomen in de regering.
Er is meestal sprake van verkiezingsfraude. Hoewel dictators vaak met geweld aan de
macht komen, organiseren ze vervolgens schijnverkiezingen om hun macht te
legitimeren. Om zeker te zijn van winst frauderen ze met de uitslag, verbieden
andere partijen of intimideren kiezers.
De regering kan snel en efficiënt besluiten nemen over zaken als werkgelegenheid,
onderwijs en gezondheidszorg, want er is niet of nauwelijks oppositie.
Hoofdstuk 2 Politieke stromingen
Ideologieën
Bijna alle politieke partijen ontstaan vanuit een ideologie, een samenhangend geheel van
ideeën over de gewenste inrichting van de samenleving. Daarbij gaat het vooral om twee
vragen.
1. Welke waarden en normen staan centraal?
2. Wat is de gewenste rol van de overheid op sociaaleconomisch gebied?
Linkse mensen willen de ongelijkheid tussen mensen verminderen met goede uitkeringen en
andere voorzieningen. De overheid is er vooral om de zwakkeren te beschermen en te
helpen.
Rechtse mensen willen juist zo weinig mogelijk bemoeienis van de overheid op
sociaaleconomisch gebied. Zij vinden dat mensen zelf verantwoordelijk zijn voor een beter
bestaan.
Zit een ideologie tussen links en rechts in, dan spreken we over het politieke midden.
Liberalisme
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper WinterdeBruyn. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
