1 Delfstoffen
Door de platentektoniek verschuift Nederland continu. 300 miljoen jaar geleden lag NL ter hoogte
van de evenaar. Ook toen was er rond de evenaar tropisch regenwoud en groeiden in NL dus
palmbomen.
De noordelijke ‘Amazone’
300 miljoen jaar geleden stroomde er een rivier vanuit het noorden van Scandinavië via de Baltische
staten naar wat nu Groot-Brittannië is.
Deze rivier noemen we de Eridanos, hetgeen ‘noordelijke rivier’ betekent.
Deze rivier was 2700 km lang en transporteerde veel zand en grind dat nu in het noorden van
Nederland te vinden is.
De aarde is 4,6 miljoen jaar oud. Van oerknal naar aarde:
o 13,5 miljard jaar geleden materie, energie, tijd en ruimte ontstaan in oerknal
(Natuurkunde)
o In de 300.000 jaar daarna materie en energie klontert samen tot complexe structuren =
atomen en moleculen (=scheikunde)
o 13,4 miljard jaar geleden sterren ontstaan
o 4,6 miljard jaar geleden aarde ontstaat
o 3,8 miljard jaar geleden moleculen op planeet aarde vormen zich tot organismen
(=biologie)
De dino’s zijn 60 miljoen jaar geleden uitgestorven, terwijl de Homo Sapiens ruim 100.000 jaar
geleden zich vormden. De mensen zijn dus ongeveer 60 miljoen jaar na het uitsterven van de dino’s
ontstaan.
In honderden, duizenden, miljoenen jaren zijn plantenresten op elkaar gedrukt en langzaam
ingekoold (alleen de koolstof van de plant is overgebleven). Steenkool ontstaat dan.
Nederland was een moerasachtig gebied. Planten die dood gingen kwamen onder water en
vergingen niet. Er vormde zich een dikke laag veen. Nu daalt de bodem van ons land, we zijn
onderdeel van een dalingsgebied. Het gebied dat daalt, wordt opgevuld met sedimenten. Laagje voor
laagje wordt het dalende gebied weer opgevuld met grind, zand en klei.
De nieuwe sedimentlagen drukken het veen steeds verder naar beneden. Als je 100 meter diep de
grond in daalt, stijgt de temperatuur met wel 2,5 tot 4 graden.
Onder hoge druk en temperatuur begint het inkolingsproces waarbij veen verandert; eerst in
bruinkool en daarna in steenkool. Dit is een proces dat vele miljoenen jaren nodig heeft.
Als de temperatuur onder invloed van magma nog verder stijgt, kan uit koolstof zelfs diamant of
grafiet ontstaan. Diamant is hard, grafiet juist zacht gesteente.
Water en aardgas worden uit de plantenresten geperst. 10 meter veen wordt geperst tot 1 meter
steenkool. Het gas stijgt omhoog en gaat meestal in lucht op.
Soms kan het aardgas niet ontsnappen, het wordt door een ondoordringbare laag sediment
tegengehouden. Een laag steenzout of zoutsteen bijv. We noemen de laag waarin het gas blijft zitten
wel het reservoirgesteente. De laag waarin het gas oorspronkelijk is ontstaan het moedergesteente.
Steenkool en bruinkool moeten uit de grond gegraven worden. Ligt het dicht aan de oppervlakte, dan
kan het in de open lucht gewonnen worden, de zogenaamde dagbouw. Bij meer dan 300 meter
graaft men eerst een schacht naar beneden; schachtbouw.
Aardgas is makkelijker te winnen; zodra je het zandsteen hebt aangeboord, komt het gas vanzelf
omhoog.
Nederland heeft nog een beste voorraad steenkool die makkelijk te winnen is. Maar gebruik van
steenkool verliest aan populariteit. Het is niet milieuvriendelijk en er zijn alternatieven.
,Zaakvakken – Aardrijkskunde
Behalve in Nederland is er op dezelfde breedteligging rond de evenaar 300 miljoen jaar geleden
natuurlijk het ontstaan van steenkool gestart. Daarom tref je ook steenkool aan in Groot-Brittannië,
België, Duitsland, Polen, Wit-Rusland en Rusland.
Olie en gas zijn door dezelfde processen ontstaan.
, Zaakvakken – Aardrijkskunde
2 Het Nederlandse landschap
Verschillende menssoorten en evolutie
o 6 miljoen jaar geleden oermoeder van aapachtigen en mensachtigen
o 2,5 miljoen jaar geleden in Oost-Afrika ‘Genus Homo’
o Begint van geslacht ‘Homo’ (=mens)
o Mensapen leefden naast alle andere dieren een onopvallend bestaan
o Evolueerden zich tot verschillende soorten mensachtigen Homo …
Kenmerken mensachtigen
o Grotere hersenen
o Rechtop lopen / fijne motoriek: hand en vingers
o Smaller geboortekanaal / baby’s eerder geboren (lang zorg nodig)
o Paar miljoen jaren geleefd als jager-verzamelaar
o Middenpositie in de voedselketen
o Zelf ook bejaagd door grote roofdieren
o Gebruik maken van vuur bos wegbranden; koken
o Laatste 100.000 jaar doorgedrongen tot top van de voedselketen
100.000 jaar geleden liepen meerdere mensachtigen op de aarde rond. Homo Sapiens blijft
uiteindelijk over als enige mensachtige.
Cognitieve revolutie
70.000 jaar geleden: Homo Sapiens ontwikkelt taal
o Informatie delen/praten over sociale verbanden (‘roddelen’) versterken onderlinge
relaties
o Elkaar verhalen (mythen) vertellen
o Samenwerking mogelijk tussen grote aantallen vreemden (±150 individuen)
o Snelle innovatie m.b.t. sociale gedragingen
Dit maakt ons mensen succesvol
Agrarische revolutie
Tussen 12.000 en 5000 jaar geleden:
o Overstap van jager-verzamelaar naar boer
o De mens gaat zijn leefomgeving veranderen
o Het landschap verandert ingrijpend door toedoen van de mens
Indeling van de landschappen in Nederland:
Hoog Nederland
o Heuvellandschap (met o.a. lösslandschap)
o Zandlandschap
o Hoogveenlandschap
Laag Nederland
o Laagveenlandschap
o Zeekleilandschap
o Rivierkleilandschap
o Duinlandschap
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper daniellevandamme77. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
