In deze samenvatting is thema 4 'Transport' uit boek 'Biologie voor Jou' (6e editie) voor Havo 5 samengevat. Hierin zijn verschillende begrippen en methoden beschreven, om je zo goed voor te bereiden op de toets!
p.s. "Thema 11" in Word document is vanaf de thema's van havo 4 doorgeteld.
Vatenstelsel van planten:
- Houtvaten: vervoeren water en mineralen van de wortels via de stengels naar de bladeren
( = anorganische sapstroom/ opwaartse sapstroom grote afstanden).
- Bastvaten: vervoeren water en assimilatieproducten vanuit de bladeren naar alle delen van
de plant ( = organische sapstroom grote afstanden).
- Transport door diffusie over kleine afstanden
Transport door houtvaten dankzij:
- Verdamping van water uit de bladeren, waardoor onderdruk ontstaat.
- Capillaire werking: een vloeistof stijgt in een smal buisje; watermoleculen trekken elkaar aan
met cohesiekrachten en de watermoleculen plakken aan de celwanden door
adhesiekrachten.
- Worteldruk dat is ontstaan door actief transport door endodermiscellen en osmotische
werking van minderalen in de houtvaten.
Transport door bastvaten:
- Bastvaten vervoeren water en assimilatieproducten vanuit de bladeren naar alle delen van
de plant.
- In de vaatbundels in stengels liggen bastvaten aan de buitenkant, in de nerven in bladeren
aan de onderkant.
Cohesiekrachten + adhesiekrachten > zwaartekracht water wordt omhoog getransporteerd
Endodermis: zorgt voor de selectieve opname van mineralen;
1. Water met opgeloste mineralen wordt via wortelharen (die zorgen voor fijne vertakkingen
die het worteloppervlak sterk vergroten) opgenomen uit de bodem en diffundeert via de
schors naar de endodermis. Dit gebeurt via celwanden die doorlaatbaar zijn voor water en
mineralen.
2. Water en minderalen komen terecht bij het bandje van Caspary = niet doorlaatbaar voor
water en mineralen. De enige manier om de grens tussen schors en centrale cilinder te
passeren is via endodermiscellen: het celmembraan hiervan transporteert actief mineralen
van de wortelschors naar de centrale cilinder mineralenconcentratie in de centrale
cilinder is hoger dan schors.
3. Water diffundeert naar de centrale cilinder er ontstaat worteldruk het water met de
opgeloste mineralen stijgt daardoor in de houtvaten.
4. Houtvaten vertakken zich door het hele blad. Water verdampt vanuit de luchtholten en
celtussenruimten naar buiten via de huidmondjes. Onderdruk zorgt ervoor dat het water
wordt aangevuld door de houtvaten. Bij ’s nachts en bij droge omstandigheden zijn de
huidmondjes gesloten.
, Circulair transport: een vloeistof met daarin opgeloste stoffen stroomt rond.
- Open circulatiesysteem
- Gesloten circulatiesysteem: het transport van stoffen kan effectiever en over grotere
afstanden plaatsvinden dan bij een open circulatiesysteem.
Bloedsomloop: een gesloten systeem waarin het bloed is gescheiden van de andere lichaamsstoffen.
De transport van stoffen vindt plaats door bloedvaten, de kracht daarvoor wordt geleverd door een
hart, dat het bloed door de bloedvaten pompt.
- Enkelvoudige bloedsomloop: per omloop stroomt het bloed één keer door het hart; het
bloed dat van de organen naar het hart stroomt, verzamelt zich in de boezem, die het
vervolgens naar de kamer pompt.
- Dubbele bloedsomloop: per omloop stroomt het bloed twee keer door
het hart, waardoor een hogere bloeddruk kan worden bereikt.
Bloedsomloop bij de mens:
- Roodgekleurde deel = zuurstofrijk bloed
- Blauwgekleurde deel = zuurstofarm bloed
- Kleine bloedsomloop: het hart bestaat uit twee gescheiden helften;
linkerharthelft en rechterharthelft de rechterhelft pompt het bloed
naar beide longen en vanuit de longen naar de linkerharthelft. Bloed
neemt zuurstof op en geeft koolstofdioxide af.
- Grote bloedsomloop: de linkerharthelft pompt het bloed door het hele
lichaam. Het bloed stroomt door alle organen een daarvanuit terug naar
de rechterharthelft. Zuurstof en voedingsstoffen worden afgegeven aan
de cellen en koolstofdioxide en andere afvalstoffen worden uit de cellen
opgenomen in het bloed.
Bloed: transporteert stoffen en verdeelt warmte die vrijkomt bij dissimilatie over
het hele lichaam er ontstaat een constant intern milieu. Ook speelt bloed een
rol bij de afweer tegen ziekteverwekkers.
Paragraaf 2
Het hart:
- Bloedvaten op het hart:
Kransslagaders: (aftakkingen van de aorta) voorzien het hartspierweefsel van
zuurstof en voedingsstoffen.
Kransaders: voeren koolstofdioxide en andere afvalstoffen af. Deze monden uit in de
rechterboezem.
- Linkerharthelft en rechterharthelft zijn gescheiden door harttussenwand. Elk harthelft
bestaat uit een boezem (zitten als soort zakjes op de kamer) en een kamer. Boezems en
kamers zijn van elkaar gescheiden door hartkleppen. Aan het begin van de longslagader en
de aorta bevinden zich halvemaanvormige kleppen.
- Het zuurstofarm bloed uit het lichaam komt het hart binnen via de bovenste en onderste
holle ader, die uitmonden in de rechterboezem. Via de rechterboezem stroomt het bloed
naar de rechterkamer. Deze pompt het zuurstofarme bloed in de longslagader die zich
vertakt naar beide longen. Het zuurstofrijke bloed stroomt vervolgens via de longaders naar
de linkerboezem en stroomt vervolgens naar de linkerkamer. Die pompt het zuurstofrijke
bloed in de aorta die aftakt in slagaders die ervoor zorgen dat het bloed naar de organen van
het lichaam stroomt.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper SophievandenBosch. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
