Samenvatting Schrijfwijzer – Jan Renkema
,1 Tekstkwaliteit
1.1 Zeven algemene aanwijzingen: schrijven als creatief ambacht
1. Schuif alle handboeken over schrijven eerst eens even terzijde, en bepaal wat
u zeggen wilt, met welk doel en voor welk publiek.
2. Denk niet dat schrijven pas begint bij het indrukken van de toetsen op het
toetsenbord. Het aanleggen van een tuin begint bij een bouwplan; het bakken
van een taart begint bij het doen van inkopen. 3. Het schrijven van een te
begint bij het bepalen van de inhoud.
4. Maak een planning. Bij het bouwen van een huis gaat men ook niet zomaar
metselen, maar bepaalt men eerst de meest logische of efficiente volgorde
van de handelingen.
4. Probeer niet anders of mooier te schrijven dan wanneer u in een gewoon
gesprek over het onderwerp zou praten, en stel u op als een gastheer die
iemand een huis laat zien of als een ober die een maaltijd serveert
5. Zorg dat u altijd door uw beeldscherm heen de gezichten ziet van enkele
lezers uit uw doelgroep en probeer vanuit uw lezers te redeneren.
6. Houd u niet direct bezig met allerlei kleinigheden. Schrijf door, en corrigeer
daarna (enkele malen).
7. Schrijf met uw oren. Lees uw tekst hardop aan uzelf voor, verbeter dan de pas
sages waar u zelf hapert, en luister daarna zo mogelijk naar reacties van
enkele proeflezers voor u de tekst verstuurt.
De tekst als halve dialoog het wit na de punt
Een tekst is pas goed wanneer de schrijver niet alleen zijn eigen doel heeft bereikt
maar ook rekening heeft gehouden met de lezer. Schrijven is echter zo'n ingewikkeld
proces dat een schrijver meestal allang blij is wanneer de boodschap enigszins orden
telijk op papier staat. Toch is er wel een hulpmiddel om gericht te blijven op de lezer
Dit kan het beste uitgelegd worden met een voorbeeld.
Tekstkwaliteit is een onmogelijk begrip. Wat de een goed vindt, vindt de ander
slecht, en over smaak valt nu eenmaal niet te twisten. Welzijn er enkele alge
mene kenmerken van goede teksten te noemen in een goede tekst bereikt de
schrijver zijn doel en wordt ingegaan op de behoeften van de lezer Beide ken
merken zijn even belangrijk, want kwaliteit is een kwestie van balans tussen
schrijver-doel en lezer verwachting
Dit tekstje kan ook als de helft van een dialoog worden opgevat. De relatie tussen
deze zinnen van de schrijver (S) wordt dan min of meer duidelijk gemaakt door tussenliggende vragen
of reacties van de lezer (D)
S:Tekstkwaliteit is een onmogelijk begrip.
D:ja? Kun je dat ons uitleggen?
S:Wat de een goedvindt, vindt de ander slechten over smaak valt nu eenmaal
niet te twisten
D:Maar er valt toch wel iets over te zeggen?
S:Wel zijn er enkele algemene kenmerken van goede teksten te noemen.
D:Ga door, noem er eens een paar!
S:In een goede tekst bereikt de schrijver zijn doel en wordt ingegaan op de
behoeften van de lezer
D:Zijn die beide kenmerken even belangrijk?
S:Beide kenmerken zijn even belangrijk, want kwaliteit is een kwestie van
balans tussen schrijver-doel en lezer verwachting.
Een schrijver kan dus ingaan op vermoedelijke lezersvragen. Schrijvers die hun gedach
,ten niet op papier kunnen krijgen, moeten eerst eens proberen op papier in dialoog te
komen met hun lezers. Goede schrijvers streven bij het schrijven van een zin zo snel
mogelijk naar een punt, en proberen daarna in te gaan op mogelijke reacties van lezers.
1.2 Het CCC-model:
Het CCC-model is gebaseerd op het uitgangspunt dat een tekst voldoende kwaliteit heeft als is
voldaan aan drie voorwaarden. De eerste voorwaarde is dat de schrijver zijn doel bereikt én
tegelijkertijd voldoet aan de verwachtingen van de lezer. De tweede voorwaarde is dat de
keuzes die mogelijk zijn, in bijvoorbeeld de formulering, bij elkaar passen. De derde
voorwaarde is dat de tekst vrij is van fouten.
Met deze visie kunnen drie soorten tekortkomingen of fouten worden onderscheiden:
Correspondentiefouten: bij een gebrek aan overeenstemming tussen het doel van de
schrijver en de behoefte van de lezer ontstaan correspondentiefouten. Deze fouten zijn
moeilijk te verbeteren, omdat de doelen vaak vaag geformuleerd zijn of omdat er gewoon
verschillen van inzicht zijn.
Consistentiefouten: consistentiefouten ontstaan wanneer een bepaald tekstdeel niet in
overeenstemming is met keuzes van een ander tekstdeel. Zoals: alinea één staatscommissie
Remkes, alinea twee Staatscommissie Remkes.
Correctheidsfouten: deze ontstaan door het niet juist toepassen van regels uit het taalsysteem
of een onjuiste weergave van feiten.
Het CCC-model kan voor de analyse van een tekst opgedeeld worden in vijf componenten.
Iedere component bestaat uit de drie delen van het model:
Correspondentie Consistentie Correctheid
A. Teksttype 1. Geschikth 2. Genrezuiverhei 3. Toepassing
eid d genreregels
B. Inhoud 4. Voldoende 5. Overeenstemm 6. Juistheid van
informatie ing tussen gegevens
feiten
C. Opbouw 7. Voldoende 8. Consequente 9. Correcte
samenhan opbouw verbindingswoor
g den
D. Formuleri 10. Gepaste 11. Eenheid van 12. Correcte
ng formulerin stijl zinsbouw en
g woordkeus
E. Presentati 13. Gepaste 14. Afstemming 15. Correcte spelling
e presentatie van tekst en en interpunctie
vormgeving
De punten zijn geordend naar het relatieve gewicht ervan. De geschiktheid van de tekst ten
aanzien van de lezer is dus het meest belangrijke, op nummer vijftien staat de correcte
spelling en interpunctie. Dit betekent echter niet dat het niet belangrijk is, er moet evenwel
aandacht worden besteed aan een correcte toepassing van taalregels. De ijkpunten van dit
model kunnen per type tekst afwijken. Logischerwijs is bij een sollicitatie voor een
Nederlandse taaldocent correcte spelling en interpunctie en moet deze omhoog worden
geplaatst. Per teksttype moeten de ijkpunten dus worden gespecificeerd.
, Uit jarenlang onderzoek van dit model is gebleken dat bij de formulering als bedoelt in punt
10, de meeste commentaren zijn te herleiden tot vier dimensies: 1. begrijpelijkheid, 2.
nauwkeurigheid, 3. bondigheid, 4. aantrekkelijkheid. Bij elke tekst moet weer een balans
gezocht worden tussen deze dimensies voor een goede tekstformulering.
Te dicht bij de → Te dicht bij de lezer
schrijver
Te moeilijk begrijpelijkheid Te gemakkelijk
Te vaag nauwkeurigheid Te gedetailleerd
Te beknopt bondigheid Te uitgebreid
Te zakelijk aantrekkelijkheid Te populair
Het teksttype: het doel van de tekst en de verwachting van de gebruiker moeten zijn behaald
in de tekst. Een goed voorbeeld is een bijsluiter van een soort medicijnen: het doel van de
fabrikant is informatie verstrekken over het geneesmiddel, de gebruiker verwacht informatie
over gebruik, inhoud, werking en mogelijke bijwerkingen van het medicijn.
De inhoud: een goede vuistregel voor het toepassen van punt 4 (voldoende informatie) is het
volgende: een tekst geeft voldoende informatie wanneer vragen die door de tekst worden
opgeroepen, worden beantwoord.
De opbouw: een belangrijk kenmerk van een goede opbouw (punt 7) is dat zaken die bij
elkaar horen, ook bij elkaar horen.
De formulering, gepastheid: vermijden van onnodige lange zinsopbouw en onnodig moeilijke
woordkeus (punt 10).
De formulering, overige punten: er moet een eenheid van stijl zijn (punt 11), wanneer
woorden/bedoelingen in een andere stijl worden geschreven kan verwarring/dubbelzinnigheid
ontstaan.
1.3 Schrijfstijl, aanduidingen en inconsistenties
Inhoud
Veel teksten mislukken omdat de schrijver niet weet wat hij wil zeggen. Het gevolg is dat er
fraaie volzinnen op papier staan waar de lezer niks aan heeft. Dé voorwaarde voor een
goede stijl is ‘weet wat u zeggen wilt’.
Soms verhullen schrijvers hun zeggingskracht door een rookgordijn aan woorden. Je hebt
ook schrijvers die dingen zeggen, terwijl ze eigenlijk geen mening hebben. Bijvoorbeeld: er is
reden voor waakzaamheid, maar geen reden voor paniekerige reactie. Het advies is als je
geen idee hebt wat je mening is: schrap de tekst.
Verbaliteit is de mogelijkheid om in taal te verwoorden wat er in je omgaat. Verbositeit is de
overvloed aan woorden waaronder de lezer bedolven wordt. Wanneer je ontzettend veel
schrijft, terwijl je weinig zegt, is er één oplossing: ‘probeer eerst aan je buurman uit te
leggen wat je bedoelt en ga dan pas schrijven.’
