Vroegmoderne geschiedenis
Een samenvatting gebasseert op “A History of Modern Europe”, door John Merriman
Tim Huisintveld - Universiteit van Amsterdam
Samenvatting vroegmoderne geschiedenis Pagina 1
,Inhoudsopgave
Voorwoord: Opmerkingen van de schrijver van deze samenvatting ...................................................... 3
Hoofdstuk 1: Middeleeuwse erfenissen en transformerende ontdekkingen ......................................... 4
Hoofdstuk 2: De renaissance ................................................................................................................... 9
Hoofdstuk 3: De twee reformaties ........................................................................................................ 16
Hoofdstuk 4: De oorlogen der religies .................................................................................................. 26
Hoofdstuk 5: De opkomst van de Atlantische economieën: Spanje en Engeland ................................ 35
Hoofdstuk 6: Engeland en de Nederlandse republiek in de zeventiende eeuw ................................... 43
Hoofdstuk 7: De tijd van het absolutisme, 1650 – 1720 ....................................................................... 50
Hoofdstuk 8: De nieuwe filosofie van de wetenschap .......................................................................... 58
Hoofdstuk 9: Het verlichte gedachtegoed en de republiek der letteren .............................................. 63
Hoofdstuk 10: De sociale en economische veranderingen van de achttiende eeuw ........................... 69
Hoofdstuk 11: Dynastieke rivaliteit en politiek in de achttiende eeuw ................................................ 75
Hoofdstuk 12: De Franse Revolutie ....................................................................................................... 83
Hoofdstuk 13: Napoleon en Europa ...................................................................................................... 93
De ambassadeurs
(Hans Holbein, 1533).
Samenvatting vroegmoderne geschiedenis Pagina 2
, Voorwoord: Opmerkingen van de schrijver van deze samenvatting
Geachte lezer, hierbij verwelkom ik u tot mijn samenvatting van vroegmoderne geschiedenis. Het
was een tijd van herontdekking en veranderingen. Echter werd ook de basis gelegd voor de
verschrikking van de trans-Atlantische slavenhandel en natuurlijk de uitroeiing van de Zuid-
Amerikaanse indianenrijken. Het is ook een tijd dat Nederland zijn gloriedagen beleefde. Door de
handel van de VOC was de 17e eeuw een gouden eeuw, die abrupt eindigde met het rampjaar in
1672. Natuurlijk spreekt ook Napoleon nog steeds tot de verbeelding door de slag bij Waterloo.
Deze samenvatting bevat de essentie van John Merriman’s A History of Modern Europe, From
the Renaissance to the age of Napoleon in helder Nederlands en heeft een gestructureerde opbouw.
Ik hoop dat u deze samenvatting als een leerzaam zal ervaren tijdens het leren voor het tentamen.
Daarnaast wil ik erop wijze dat ik in deze samenvatting informatie heb verwerkt die mij
relevant leek voor het tentamen. Ik, Tim Huisintveld, kan niet aansprakelijk worden gesteld voor
een onvoldoende op het tentamen. Het dringende advies is dan ook om deze samenvatting te
gebruiken als een handleiding tijdens het lezen van het boek. Daarnaast kunnen er in de
samenvatting nog onbedoelde foutieve zinnen en grammaticale fouten voorkomen.
- Tim Huisintveld, 19 – 03 – 2016
Michiel de Ruyter en zijn familie (Juriaen Jacobsz, 1662)
Samenvatting vroegmoderne geschiedenis Pagina 3
, Hoofdstuk 1: Middeleeuwse erfenissen en transformerende
ontdekkingen
De handeldrijvende Fugger familie is een voorbeeld waarom we te maken hebben met een nieuwe
tijd. De groei van de handel en productie heeft Europa namelijk fundamenteel veranderd. Het zorgde
ervoor dat vele Europeanen in 1500 een tijd meemaakte van wedergeboorte en herontdekking. In
Italië zou dit bekend komen te staan als de renaissance. Later zou deze beweging zich door
handelsroutes verspreiden naar noordelijk Europa. Er waren nog steeds problemen in Europa, echter
zou de standaard van leven toenemen. De Europese populatie steeg in de eerste helft van de
vijftiende eeuw en zou alleen maar blijven stijgen in de zestiende eeuw. Deze groei zouden de
verliezen compenseren van de grote pestepidemie. Daarnaast zouden er een aantal grote innovaties
komen die Europa voorgoed zouden veranderen. Door het buskruit zouden er vuurwapens komen
die de ridders in oorlogen zouden vervangen. Ook is de drukpers niet weg te denken, de Bijbel kon
nu snel in meerdere talen worden verspreid. Nu konden meer mensen daadwerkelijk de Bijbel zelf
lezen. Met behulp van het kompas zouden de Spanjaarden en Portugezen tenslotte de eerste trans-
Atlantische rijken gaan stichten die voorgoed te relatie van Europa met de rest van de wereld zou
gaan veranderen.
Middeleeuwse continuïteit
Engeland en Frankrijk zouden de eerste soevereine staten worden in Europa. Het waren
uitzonderingen, aangezien Europa versnipperd was door kleine vorstendommen. Dit zou
karakteristiek zijn voor de middeleeuwen. Langzamerhand zou Europa de vorm krijgen die het nog
lange tijd had. Dit ging natuurlijk samen met de drie standen: de geestelijkheid, de adel en de derde
stand. Alle standen waren afhankelijk van elkaar: de geestelijkheid zorgde voor iedereens zielenrust,
de adel beschermde iedereen en de derde stand zorgde voor het voedsel. Ook zouden er
kleinschalige textiel bedrijven zich ontwikkelen in Italië en Noordwest Europa in de twaalfde en
dertiende eeuw.
De fragmentatie van Europa > Toen het Romeinse Rijk in de vijfde eeuw viel kwamen er
allerlei volken Europa binnen. Deze grote variatie van volkeren heeft ook bijgedragen aan de
politieke en culturele fragmentatie van Europa. Rond het jaar 1500 was Europa een doolhof van
gefragmenteerde staten. Kenmerkend was dan ook dat economische, politieke en juridische
instituten voornamelijk op de lokaliteit waren gericht. Een deel van deze fragmentatie was ook te
wijten doordat er drie rechtssystemen waren: publieksrecht, canonrecht en gewoonterecht.
Bewoners misbruikte fouten en onduidelijkheden in de rechtssystemen. Naast politieke fragmentatie
was er ook sprake van culturele fragmentatie: iedereen sprak zijn eigen taal. Latijn zou voor enige tijd
nog wel de algemene lingua franca zijn, al werd steeds minder gesproken.
Bij het kruispunt der culturen > Europa stond bij het kruispunt van civilisatie en religie. Na de
val van het Romeinse Rijk was het Christendom verdeelt tussen de Rooms-Katholieke kerk en de
Oosters-Orthodoxe kerk na het grote schisma van 1054. Het Christendom zorgde voor een soort
universele staat. Het kon worden beschouwd als de eerste natiestaat. Het bood een algemene
cultuur in geheel Europa. Hierdoor kwam de geestelijkheid in conflict met de wereldlijke macht. In
moslimlanden waren er van zulke problemen geen spraken. Zo berustte de politieke en religieuze
macht in het Ottomaanse rijk bij één persoon: de sultan. Tussen de veertiende en de vijftiende eeuw
lieten heersers geen kerkelijke rechtbanken meer toe in hun gebieden en daarom had de paus
besloten dat bisschoppen trouw moesten zweren aan wereldlijke leiders. Ook waren er in de
Samenvatting vroegmoderne geschiedenis Pagina 4
, middeleeuwen grote kruistochten geweest, met als het hoofddoel om Jeruzalem te heroveren.
Echter zou het tij keren toen in 1453 Constantinopel zou worden veroverd door de Ottomaanse
Turken. Dit deden ze met hun grote, en voor de tijd, moderne leger. Hierdoor beschouwde de
Rooms-Katholieke kerk de moslims als gevaarlijk. Toch waren de Ottomanen zeer coulant over
christenen in hun rijk, andersom kon niet over het zelfde worden gesproken. De westelijke machten
gingen in de vijftiende eeuw niet meer in de aanval, maar over op verdediging. Een voorbeeld
hiervan zijn de grote forten bij Venetië.
De structuur van de samenleving > De middeleeuwse samenleving was verdeelt in drie
sociale groepen: de geestelijkheid, de adel en de derde stand. De geestelijkheid had vele taken zoals
de rol van priester, leraar, rechter, zuster, heren en kapelknapen. De adel had het meeste land in
handen en had de taak om militaire functies uit te voeren. De derde stand (boeren) was ongeveer 85
procent van de gehele samenleving. In ruil voor arbeid werden ze beschermd door de adel. Een vijfde
van de samenleving was arm. Voor normale arbeiders ging driekwart van het inkomen in voedsel
zitten. Door deze armoede was er ook altijd last van struikrovers die verstopt zaten in de
niemandslanden, buiten de controle van de heren.
Feodalisme > Het feodalisme ontstond in de negende en tiende eeuw als een respons op het
wegkwijnen van de autoriteit van de koningen. Het ontstaan van de relatie tussen koning, heer, vazal
en boer was een reactie tegen de anarchie en instabiliteit van de eerdere jaren. Ook al werden de
heren dus machtiger, moesten wel trouw blijven aan de koning. In de late veertiende eeuw zou het
feodalisme langzaam gaan verdwijnen. Onder andere de Rooms-Katholieke kerk en het versterken
van de macht van koningen zouden hieraan hebben bijgedragen. Daarnaast zou het ontstaan van een
economie gebaseerd op geld ook hebben geholpen bij het verdwijnen van het feodalisme. Tenslotte
zou de zwarte dood ook hebben geholpen omdat er te weinig arbeiders waren, waardoor dus de
overgebleven arbeiders het beter kregen.
Een levensmiddelen economie > Landbouw was de basis voor de Europese economie. Daarom
was de hoeveel land die je in je bezit had bepalend voor je status. Boeren moesten veel van hun
producten geven aan de heer en zelfs daarover nog eens belasting gaan betalen. Uiteindelijk begon
de horigheid te verdwijnen uit Frankrijk en zuidelijk Engeland. Heersers zagen namelijk dat het vrij
reizen een positief iets was omdat ze dan belasting konden heffen. Maar in tegenstelling tot het
Westen kwam er in oostelijk Europa juist meer horigheid. Er waren in deze tijd ook constant mensen
aan het reizen in Europa. Het voedsel patroon was niet veel anders dan brood. Alleen stedelingen en
heren aten soms vlees en fruit. Door de zwarte dood daalde de groei van de landbouw, maar
herstelde al snel. Nu zou er nog meer gebruik gemaakt worden van het drieslag stelsel. Daarnaast
zouden landbouw technieken en technologie gaan verbeteren. Het waren uitvindingen als de
windmolen en de metalen ploeg. Echter profiteerde niet alle boeren van deze ontwikkeling. De groei
van de Europese bevolking was namelijk afhankelijk van de landbouw.
Religie en populaire cultuur > Religie speelde een enorme rol in het leven van de European in
de middeleeuwen. Het christendom was de verbindende factor in deze tijd. De Italiaanse renaissance
zou dus wel de integriteit van de mensheid herontdekken, maar wel in een christelijke context. Zo
speelde religie altijd mee in kunst en in gebouwen (de gotische kerken). Het christendom was de
centrale cultuur van westelijk Europa, behalve Spanje die nog invloeden had van joden en moslims.
Vertellers zorgde voor de verspreiding van verhalen in een tijd dat bijna nog niemand kon lezen en
schrijven. Daarom geloofde ook de meerderheid van de bevolking in magie, omdat verhalen vaak
werden aangedikt. Hierbij hoorde natuurlijk ook het geloof in heksen. Hierdoor waren ook religieuze
feestdagen zeer populair.
Samenvatting vroegmoderne geschiedenis Pagina 5
