Validatie
Definities
Kwaliteit (Quality) = de mate waarin een geheel van eigenschappen en kenmerken van een product of dienst
voldoet aan de eisen.
Kwaliteitszorg (Quality Assurance) = het aspect van totale managementfunctie dat bepalend is voor het vaststellen
en het uitvoeren van het kwaliteitsbeleid.
Validatie (Validation) = het bewijs door onderzoek en door aanleveren van objectief bewijsmateriaal dat eisen ten
aanzien van een specifiek voorgenomen gebruik of van een toepassing is voldaan.
Normalisatie (Normalisation) = het proces waarbij belanghebbende partijen afspraken maken, op vrijwillige basis,
over de (technische) specificaties van een product, dienst of bedrijfsproces. Belanghebbende partijen kunnen zowel
bedrijven, overheden als consumentenorganisaties zijn. Het document waarin de afspraak wordt vastgelegd,
noemen we een norm.
Een kwaliteitshandboek (Quality manual) = een document waarin het kwaliteitsbeleid is vastgelegd en waarin het
kwaliteitssysteem van een organisatie is beschreven.
KWALITEITSZORG IN EEN LABORATORIUM
Een laboratorium moet met een validatie kunnen aantonen dat alle analyseresultaten betrouwbaar zijn. Validatie is
bijgevolg vereist bij:
- implementatie van een nieuwe analysemethode (= implementation);
- verandering van de procedure van een bestaande methode (=
verification);
- vervanging van een instrument (= method transfer).
Meetvariatie is onvermijdelijk! Validatie heeft maatschappelijk én
economisch belang.
(1) Keuze analytische methode of werkwijze
Indien mogelijk kies je een methode die beschreven staat in officiële standaarden (ASTM, ISO, DIN, NEN, NBN…) of
compendia (Pharmacopeia, WAC, CMA…)
Voorbeelden:
- bepaling van organofosforpesticiden in water (WAC/IV/A/010)
- bepaling van paracetamol in tabletten (Eur. Pharm.)
- in vitro diagnostische testsystemen – eisen voor bloedglucosemonitoringsystemen voor zelftesten ten
behoeve van het reguleren van diabetes mellitus (NBN-EN-ISO 15197)
(2) Opstellen van validatieplan: inhoud
, (3) Uitvoering validatie
Wanneer de prestatiekenmerken en criteria zijn gekozen, moet het proefopzet worden toegepast en de
meetresultaten worden verzameld. In het proefopzet wordt vastgelegd hoeveel analyses er moeten worden
uitgevoerd, in welke omstandigheden en door wie. De validatie moet nauwgezet uitgevoerd worden zoals
vastgesteld in het validatiedossier.
(4) Validatiedossier opstellen
Statistiek toepassen op meetresultaten om criteria te toetsen
Voorbeeld: bepaling van Al in levensmiddelen met ICP-OES
(5) Interne en externe kwaliteitscontrole
- eerstelijnscontrole en controlekaarten (zie hoofdstuk 17)
- tweedelijnscontrole
- derdelijnscontrole
- accreditatie
NAUWKEURIGHEID
Bij het uitvoeren van analyses in een laboratorium komen er steeds afwijkingen voor in de metingen. Er wordt een
onderscheid gemaakt tussen systematische afwijkingen (bias) of juistheid (trueness) en toevallige afwijkingen
(random error) of precisie (precision). Wanneer er gesproken wordt over nauwkeurigheid (accuracy), dan is dit de
combinatie van systematische afwijkingen en toevallige afwijkingen.
Een systematische afwijking = een afwijking van het meetresultaat t.o.v. de werkelijke waarde. Dus, de uitkomst van
de meting geeft een (significant) te hoog of te laag analyseresultaat. De juistheid voldoet niet
Oorzaken zijn bv. instrumentele afwijkingen, een foute werkinstructie, systematisch foutieve handelingen
van de laborant…
Een toevallige afwijking = een afwijking die een willekeurige spreiding van de resultaten oplevert. Spreiding komt in
alle metingen voor en is totaal onvoorspelbaar. De precisie voldoet niet.
oorzaken zijn bv. schommelingen in temperatuur, druk… tijdens metingen of een beperkte
afleesnauwkeurigheid van het meetinstrument.
, Juistheid
Juistheid is de mate van overeenstemming tussen het gemiddelde van een reeks meetwaarden (steekproef) en de
werkelijke waarde (targetwaarde).
De juistheid van een analysemethode kan op verschillende manieren worden nagegaan:
- juistheid via (gecertificeerd) controlemateriaal (CRM);
- juistheid door berekenen van terugvindbaarheid;
- juistheid op basis van een referentiemethode.
Juistheid via controlemateriaal:
Het gemiddelde van de meetwaarden (concentraties!) wordt vergeleken met de targetwaarde van het
controlemateriaal. Idealiter is dit controlemateriaal gecertificeerd (certified reference material; CRM):
- aangekocht bij een onafhankelijke instelling;
- verkregen bij geaccrediteerd labo.
Het kan ook zelf aangemaakt worden door blanco staal te adderen (spiken). Om de juistheid na te gaan moet het
controlemateriaal zodanig gekozen worden dat het volledige meetbereik van de methode wordt nagegaan (hoge én
lage concentraties)
Proefopzet (algemeen)
6 herhaalde metingen van het controlestaal per concentratieniveau
Het meetmateriaal wordt op voorhand verdeeld in 6 gelijke delen, waarna deze apart worden voorbereid
en geanalyseerd. De metingen moeten gebeuren onder gelijke omstandigheden. Het is dus niet 1 staal dat
6 keer gemeten wordt.
In sommige gevallen worden metingen niet herhaald uitgevoerd, maar wordt de juistheid net bepaald over
verschillende runs, dagen en analisten. = overall trueness.
Deze aanpak resulteert in gegroepeerde metingen (per dag, analist…). Er zijn dan twee opties om xp en s te
berekenen:
het gemiddelde van de groepsgemiddelden (overall mean) en de standaardafwijking tussen de
groepsgemiddelden:
het gemiddelde van alle individuele metingen (grand mean) zonder rekening te houden met de groepen en de
standaardafwijking tussen alle individuele metingen:
(2) Juistheid via terugvindbaarheid
De juistheid kan worden uitgedrukt als de procentuele hoeveelheid van de werkelijke hoeveelheid die door de
methode kan worden teruggevonden: %terugvindbaarheid (%recovery).
In de praktijk betreft het hier meestal geadderde (gespikete) blancostalen
Definities
Kwaliteit (Quality) = de mate waarin een geheel van eigenschappen en kenmerken van een product of dienst
voldoet aan de eisen.
Kwaliteitszorg (Quality Assurance) = het aspect van totale managementfunctie dat bepalend is voor het vaststellen
en het uitvoeren van het kwaliteitsbeleid.
Validatie (Validation) = het bewijs door onderzoek en door aanleveren van objectief bewijsmateriaal dat eisen ten
aanzien van een specifiek voorgenomen gebruik of van een toepassing is voldaan.
Normalisatie (Normalisation) = het proces waarbij belanghebbende partijen afspraken maken, op vrijwillige basis,
over de (technische) specificaties van een product, dienst of bedrijfsproces. Belanghebbende partijen kunnen zowel
bedrijven, overheden als consumentenorganisaties zijn. Het document waarin de afspraak wordt vastgelegd,
noemen we een norm.
Een kwaliteitshandboek (Quality manual) = een document waarin het kwaliteitsbeleid is vastgelegd en waarin het
kwaliteitssysteem van een organisatie is beschreven.
KWALITEITSZORG IN EEN LABORATORIUM
Een laboratorium moet met een validatie kunnen aantonen dat alle analyseresultaten betrouwbaar zijn. Validatie is
bijgevolg vereist bij:
- implementatie van een nieuwe analysemethode (= implementation);
- verandering van de procedure van een bestaande methode (=
verification);
- vervanging van een instrument (= method transfer).
Meetvariatie is onvermijdelijk! Validatie heeft maatschappelijk én
economisch belang.
(1) Keuze analytische methode of werkwijze
Indien mogelijk kies je een methode die beschreven staat in officiële standaarden (ASTM, ISO, DIN, NEN, NBN…) of
compendia (Pharmacopeia, WAC, CMA…)
Voorbeelden:
- bepaling van organofosforpesticiden in water (WAC/IV/A/010)
- bepaling van paracetamol in tabletten (Eur. Pharm.)
- in vitro diagnostische testsystemen – eisen voor bloedglucosemonitoringsystemen voor zelftesten ten
behoeve van het reguleren van diabetes mellitus (NBN-EN-ISO 15197)
(2) Opstellen van validatieplan: inhoud
, (3) Uitvoering validatie
Wanneer de prestatiekenmerken en criteria zijn gekozen, moet het proefopzet worden toegepast en de
meetresultaten worden verzameld. In het proefopzet wordt vastgelegd hoeveel analyses er moeten worden
uitgevoerd, in welke omstandigheden en door wie. De validatie moet nauwgezet uitgevoerd worden zoals
vastgesteld in het validatiedossier.
(4) Validatiedossier opstellen
Statistiek toepassen op meetresultaten om criteria te toetsen
Voorbeeld: bepaling van Al in levensmiddelen met ICP-OES
(5) Interne en externe kwaliteitscontrole
- eerstelijnscontrole en controlekaarten (zie hoofdstuk 17)
- tweedelijnscontrole
- derdelijnscontrole
- accreditatie
NAUWKEURIGHEID
Bij het uitvoeren van analyses in een laboratorium komen er steeds afwijkingen voor in de metingen. Er wordt een
onderscheid gemaakt tussen systematische afwijkingen (bias) of juistheid (trueness) en toevallige afwijkingen
(random error) of precisie (precision). Wanneer er gesproken wordt over nauwkeurigheid (accuracy), dan is dit de
combinatie van systematische afwijkingen en toevallige afwijkingen.
Een systematische afwijking = een afwijking van het meetresultaat t.o.v. de werkelijke waarde. Dus, de uitkomst van
de meting geeft een (significant) te hoog of te laag analyseresultaat. De juistheid voldoet niet
Oorzaken zijn bv. instrumentele afwijkingen, een foute werkinstructie, systematisch foutieve handelingen
van de laborant…
Een toevallige afwijking = een afwijking die een willekeurige spreiding van de resultaten oplevert. Spreiding komt in
alle metingen voor en is totaal onvoorspelbaar. De precisie voldoet niet.
oorzaken zijn bv. schommelingen in temperatuur, druk… tijdens metingen of een beperkte
afleesnauwkeurigheid van het meetinstrument.
, Juistheid
Juistheid is de mate van overeenstemming tussen het gemiddelde van een reeks meetwaarden (steekproef) en de
werkelijke waarde (targetwaarde).
De juistheid van een analysemethode kan op verschillende manieren worden nagegaan:
- juistheid via (gecertificeerd) controlemateriaal (CRM);
- juistheid door berekenen van terugvindbaarheid;
- juistheid op basis van een referentiemethode.
Juistheid via controlemateriaal:
Het gemiddelde van de meetwaarden (concentraties!) wordt vergeleken met de targetwaarde van het
controlemateriaal. Idealiter is dit controlemateriaal gecertificeerd (certified reference material; CRM):
- aangekocht bij een onafhankelijke instelling;
- verkregen bij geaccrediteerd labo.
Het kan ook zelf aangemaakt worden door blanco staal te adderen (spiken). Om de juistheid na te gaan moet het
controlemateriaal zodanig gekozen worden dat het volledige meetbereik van de methode wordt nagegaan (hoge én
lage concentraties)
Proefopzet (algemeen)
6 herhaalde metingen van het controlestaal per concentratieniveau
Het meetmateriaal wordt op voorhand verdeeld in 6 gelijke delen, waarna deze apart worden voorbereid
en geanalyseerd. De metingen moeten gebeuren onder gelijke omstandigheden. Het is dus niet 1 staal dat
6 keer gemeten wordt.
In sommige gevallen worden metingen niet herhaald uitgevoerd, maar wordt de juistheid net bepaald over
verschillende runs, dagen en analisten. = overall trueness.
Deze aanpak resulteert in gegroepeerde metingen (per dag, analist…). Er zijn dan twee opties om xp en s te
berekenen:
het gemiddelde van de groepsgemiddelden (overall mean) en de standaardafwijking tussen de
groepsgemiddelden:
het gemiddelde van alle individuele metingen (grand mean) zonder rekening te houden met de groepen en de
standaardafwijking tussen alle individuele metingen:
(2) Juistheid via terugvindbaarheid
De juistheid kan worden uitgedrukt als de procentuele hoeveelheid van de werkelijke hoeveelheid die door de
methode kan worden teruggevonden: %terugvindbaarheid (%recovery).
In de praktijk betreft het hier meestal geadderde (gespikete) blancostalen
