Inleiding in familierecht met verdieping in de rechten van het kind
Hoorcollege 1 – Inleiding
Recht = het geheel van de geldende rechtsregels
o Het positieve/objectieve recht = geldende rechtsregels
o Het subjectieve recht: de bevoegdheid van een rechtssubject
De functies van het recht
o Het ordenen van menselijk gedrag door het vaststellen van voorschriften die bevoegdheden toekennen /
verplichtingen opleggen
o Het voorkomen en oplossen van geschillen
o Het bestraffen van overtredingen: handhaving
De rechtssubjecten De rechtsbronnen
o Soevereine staten o De verdragen
o Internationale organisaties o De wet
o Staatsorganen o De jurisprudentie (rechtspraak)
o Bestuursorgaan Rechters formuleren rechtsregels:
o Natuurlijke personen Als de rechtsregels ontbreekt
Als de rechtsregels niet duidelijk is
o Rechtspersonen
Als de nationale rechtsregels niet aan de eisen van
verdragsbepalingen voldoen
o De gewoonte
Nationaal en internationaal recht
o Nationaal recht = elke staat heeft zijn eigen rechtssysteem d.w.z. zijn eigen nationaal recht
o Volkenrecht = rechtsregels over het verkeer tussen staten onderling en het verkeer tussen staten en volkenrechtelijke
organisaties
o Verdragsrecht = harmonisatie, een regel afgesproken in het verdrag geldt voor alle verdragslanden
o Europees Unierecht = de EU heeft een eigen rechtsorde die deel uitmaakt van de rechtsorde van elke lidstaat
Op grond van de EU-verdragen hebben de lidstaten een deel van hun bevoegdheden tot wetgeving, bestuur
en rechtspraak overgedragen aan de EU
De EU heeft eigen organen die bevoegd zijn tot wetgeving, rechtspraak en bestuur
De EU heeft een eigen rechtsorde die deel uitmaakt van de rechtsorde van elke lidstaat
De EU heeft een eigen gerecht: het Hof van Justitie van de Europese Unie (Luxemburg)
Verdragsrecht
o Nederland = monistisch systeem (verdragsregels kunnen rechtstreeks in Nederland worden toegepast, zonder
omzetting in de nationale wetgeving)
o Mits -> verdragsregels rechtstreekse werking hebben (duidelijk genoeg zijn om zonder nadere uitwerking toegepast te
kunnen worden)
Materieel recht = regels die rechten en verplichtingen van personen definiëren
Formeel recht (procesrecht) = regels over de wijze van procederen voor de rechter en andere organen
Dwingend recht = van regels van het dwingende recht kunnen partijen per overeenkomst niet afwijken
Aanvullend recht = van regels van het aanvullende recht kunnen partijen per overeenkomst wel afwijken. Die gelden als de
partijen niks anders hebben afgesproken
Specifieke bepaling heeft altijd voorrang boven de algemene bepaling
Het personenrecht
o Regels betreffende de rechtspositie van natuurlijke personen:
Begin en einde van de natuurlijke persoonlijkheid
Naam, woonplaats, burgerlijke stand
Meerder- en minderjarigheid; handelings(on)bekwaamheid, vertegenwoordiging
Curatele, mentorschap, beschermingsbewind
Het familierecht
o Regels betreffende de relaties die voortvloeien uit samenlevingsvormen en afstamming:
Huwelijk en geregistreerd partnerschap
Vermogensrechtelijke gevolgen daarvan
Afstamming en adoptie
Relatie tussen ouders en kinderen (gezag, verdeling van zorg- en opvoedingstaken, omgang etc.)
, Inleiding in familierecht met verdieping in de rechten van het kind
Het jeugdrecht
o In brede zin: alle regels uit verschillende rechtsgebieden die op minderjarigen en soms ook jongmeerderjarigen
betrekking hebben
o In nauwe zin:
Civielrechtelijk jeugdbeschermingsrecht (maatregelen van kinderbescherming)
Jeugdstrafrecht
Jeugdstrafprocesrecht
Jeugdhulprecht (de Jeugdwet)
Bronnen van het personen- familie- en jeugdrecht
o Nationale bronnen
Personen- en familierecht (boek 1 BW)
Familieprocesrecht (art. 798-828 Rv)
Jeugdstrafrecht (titel VIII A van boek 1 BW, wetboek van strafrecht)
Bijzondere wetten (Jeugdwet, Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen, wet donorgegevens kunstmatige
bevruchting etc.)
o Internationale bronnen
Internationale verdragen
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en Fundamentele Vrijheden (EVRM) – Raad van
Europa
Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK) – Verenigde Naties
Adoptieverdrag – Haagse Conferentie
Wetgeving van de EU
Rechtspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) In Straatsburg (Raad van Europa)
Rechtspraak van het Europese Hof van Justitie in Luxemburg (EU)
Wetgeving van de Europese Unie
o Resoluties van het Europese Parlement
o Resoluties van de Europese Raad
o EU-Verordeningen op het gebied van het IPR
o Handvest van de Grondrechten van de EU
Artikel 8 EVRM
Gezins- en familieleven bestaat tussen:
o Echtgenoten/geregistreerde partners (formele relatie)
o Moeder en kind
o Gehuwde ouders en hun kinderen
o Tussen het met behulp van KI verwekte kind en een instemmende partner van de moeder
o De vader en het buitenhuwelijks geboren kind, mits:
Vaste relatie tussen de vader en de moeder, of
Contacten tussen de vader en het kind, of
Intentie van de vader om familieleven te vestigen
o Heteroseksuele ongehuwde samenwoners (criteria: de aard en de duurzaamheid van de relatie)
o Homoseksuele ongehuwde samenwoners (criteria: de aard en de duurzaamheid van de relatie)
o Tussen andere familieleden, mits feitelijk contact
Gezins- en familieleven bestaat niet tussen:
o Tussen het kind en een louter biologische vader
o Tussen het kind en een (anonieme) donor
Familieprocesrecht is een onderdeel van het burgerlijke procesrecht
Nationale bronnen van het burgerlijke procesrecht
o Wetten (Rv, RO, Advocatenwet, Wet op de rechtsbijstand, Gerechtsdeurwaarderswet etc.)
o Procesreglementen
o Rechtspraak
, Inleiding in familierecht met verdieping in de rechten van het kind
Nationale bronnen van het familieprocesrecht
o Titel 1.6 Rv: rechtspleging in zaken betreffen het personen- en familierecht: specifiek
o Algemene bepalingen (261 Rv e.v.): aanvullend
o Procesreglementen familie- en jeudgrecht rechtbanken
o Rechtspraak
Mediation
o Alternatief voor rechtspraak
o Belangrijkste kenmerken: vrijwillig en vertrouwelijk
Taken van de burgerlijke rechter
o Uitspraak doen
Geschil beslechten (dagvaardingszaken)
Voorziening geven (verzoekschriftprocedure)
o Schikking beproeven
o Verwijzen naar mediation (art. 818 lid 2 Rv)
o Conflictoplossing: in toenemende mate niet alleen aandacht voor juridische aspecten, maar ook voor onderliggende
belangen en conflicten
Minimumeisen rechtspleging
o Hoor en wederhoor
Kennen van alle relevante procesinformatie
Reageren op elkaars stellingen
o Onafhankelijkheid en onpartijdigheid rechter
o Openbaarheid zitting en uitspraak (familie- en jeugdrechtzittingen vaak niet openbaar)
o Beslissingen moeten worden gemotiveerd
o Lijdelijke rechter (in familiezaken: actieve regierechter)
Verzoekschriftprocedure
o Personen- en familiezaken
o Verzoek, verzoeker, verweerder, belanghebbende, beschikking
De rechter
o Absolute bevoegdheid = welk soort gerecht? (rechtbank, gerechtshof, Hoge Raad)
o Relatieve bevoegdheid = waar?
Advocaten
o Hoofdregel: verplichte procesvertegenwoordiging
Vertegenwoordiging door advocaten
Toegang tot de rechter: recht op rechtsbijstand
o Uitzonderingen:
Kantonzaken: in persoon of bij gemachtigde
, Inleiding in familierecht met verdieping in de rechten van het kind
Hoorcollege 2 – Afstamming/adoptie/gezag
Kernbegrippen
o Biologische vader = een man met behulp van wiens genetisch materiaal het kind is ontstaan: een donor of een
verwekker
o Verwekker = de man die met de moeder het kind op natuurlijke wijze heeft doen ontstaan
o Donor = een man of een vrouw die zijn/haar genetisch materiaal (zaad of eicel) heeft afgestaan ten behoeve van
gebruik voor kunstmatige bevruchting
o Donor met family life = een bekende donor die in een nauwe persoonlijke betrekking tot het kind staat
o Meemoeder = een vrouwelijke partner van de geboortemoeder van het kind, die het kind mede als ouder opvoedt
o Instemmende levensgezel (van de moeder) = een man of een vrouw die met de kunstmatige bevruchting van de
moeder heeft ingestemd teneinde een ouder van het kind te worden
o Sociale ouders = een persoon die het kind daadwerkelijk verzorgt en opvoedt (maar geen juridisch ouder is)
o Familierechtelijke betrekkingen = elkaars familieleden zijn in juridische zin
o Family life of nauwe persoonlijke betrekkingen = in de zin van artikel 8 EVRM – een feitelijk begrip gebaseerd op de
daadwerkelijke sociale verhoudingen tussen personen
Bekende donor met family life
o EHRM: nauwe persoonlijke betrekking met het kind na de geboorte of met de moeder rond de verwekking
EHRM maakt geen onderscheid tussen de verwekker en de biologische vader
o HR 30 november 2007: criteria voor het vaststellen van family life tussen de bekende donor en het kind:
Relatie tussen de moeder en de donor ten tijde van de bevruchting
Moeder heeft de donor als vader gekozen
Intenties van de donor en de moeder met betrekking tot de rol van de donor in het leven van het kind
Blijvende betrokkenheid van de donor bij het leven van het kind
Het recht van het kind om zijn afstamming te kennen
o Artikel 7 IVRK: recht van het kind om voor zover mogelijk zijn afstamming te kennen
o Het recht om te weten wie dit zijn:
Donor
Verwekker
Draagmoeder
Biologische ouders bij adoptie
o Statusvoorlichting (wie zijn de juridische ouders?)
o Afstammingsvoorlichting (wie zijn de biologische ouders?)
Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting (2004)
o De medische gegevens, die van belang zijn voor het kind, kunnen aan diens huisarts worden verstrekt
o De niet identificerende fysieke en sociale kenmerken van de donor worden zonder meer aan een kind ouder dan 12
jaar verstrekt
o De donor identificerende gegevens worden aan het kind vanaf 16 jaar op diens verzoek verstrekt:
Indien de donor daarmee schriftelijk heeft ingestemd
Zonder instemming van de donor, tenzij diens zwaarwegende belangen zich daartegen verzetten
Afstamming (juridisch ouderschap)
= door de geboorte ontstane juridische betrekking tussen ouders en kinderen
o Geboorte uit de moeder
o Geboorte tijdens het huwelijk/geregistreerd partnerschap
o Erkenning
o Gerechtelijke vaststelling ouderschap
Afstamming van de moeder (art. 1:198 BW)
o Uit wie het kind geboren is (mater semper certa est)
o Die op het tijdstip van de geboorte van het kind is gehuwd/in geregistreerd partnerschap is verbonden met de vrouw
uit wie het kind is geboren, indien dit kind is verwerkt door zaad van een aan de moeders onbekende donor
o Erkenning
o Gerechtelijke vaststelling moederschap
