Bijeenkomst 1: Intro, afwijkend gedrag en classificatie
Literatuur:
- H1,2,3 → “Psychiatie, een inleiding”
Samenvatting leerstof
Hoofdstuk 1: Introductie
1.1. Je kunt omschrijven wat een psychische stoornis inhoudt.
Psychopathologie is een deelgebied van de psychiatrie en klinische psychologie dat zich
bezighoudt met het beschrijven van psychische stoornissen, oorzaken daarvan en behandelingen
daarvoor.
Psychiatrie→ Medisch specialisme dat zich richt op de diagnostiek en behandeling van psychische
stoornissen.
Klinische psychologie→ Tak van de psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving, de oorzaken
en de behandeling van psychische stoornissen om het geestelijk welzijn te bevorderen.
Mensen die werken binnen de psychiatrie:
- Psycholoog→ Iemand die de universitaire studie psychologie heeft gevolgd.
- GZ- psycholoog→ is bevoegd tot het diagnosticeren en behandelen van psychische
stoornissen. (GZ= Gezondheidszorg)
- Psychotherapeut→ Is bevoegd tot het geven van psychotherapeutische behandelingen
(Psychotherapie is een behandeling waarbij de therapeut verschillende psychologische
technieken kan inzetten, zoals cognitieve gedragstherapie, EMDR of schematherapie) . Moet
wel in het BIG register staan ingeschreven.
- Psychiater→ Iemand heeft zich gespecialiseerd in het diagnosticeren en behandelen van
patiënten met psychische stoornissen. Een psychiater mag medicatie voorschrijven.
Wat is een psychische stoornis? Het geheel van afwijkende emoties, gedachten of
gedragspatronen dat wordt gekenmerkt door onder andere een storing in het functioneren, en
(persoonlijk) lijden.
Psychische problemen en stoornissen hebben direct- en indirect een grote invloed op de
maatschappij. Bijv. families, arbeidsongeschiktheid en belastingen. Dus op een of andere manier
krijgen we allemaal wel met psychische stoornissen te maken.
Beschrijvingen van psychische problemen of stoornissen bevatten specifieke eigenschappen of
kenmerken van die psychische stoornissen. Deze specifieke eigenschappen of kenmerken noemen
we symptomen.
1.2. Je kunt de criteria beschrijven die professionals gebruiken om te bepalen of gedrag
afwijkend is.
Deskundigen op het gebied van geestelijke gezondheid gebruiken verschillende criteria om te
beoordelen of emoties, gedachten en gedrag afwijkend zijn. Zie onderstaande criteria.
1. Uitzonderlijk→ “afwijkend of abnormaal” Bijv. dingen zien of horen die er niet zijn. (in de
Westerse cultuur) Bijv. gevoelens hebben van intense paniek in een lift of een drukke
supermarkt.
2. Sociaal afwijkend→ Alle samenlevingen hebben normen (maatstaven) die bepalen welke
vormen van gedrag acceptabel zijn in een bepaalde context.
3. Foute perceptie of interpretatie van de werkelijkheid/ realiteit.
, 4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon→ Persoonlijk lijden als gevolg van
problematische emoties zoals angst en depressie. Of juist niet verdrietig zijn na een dierbare
zijn overlijden.
5. Ongepast of contraproductief gedrag→ Gedrag dat onprettige gevoelens oproept. Bijv.
zwaar alcoholgebruik dat ons beperkt. (belemmert iemand in zijn functioneren)
6. Gevaar→ Gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf en voor anderen. Bijv.
suïcidaal zijn.
1.3. Je kunt de criteria voor afwijkend gedrag toepassen op de casussen in de tekst
Afwijkend gedrag kunnen we dus op verschillende manieren definiëren. Afhankelijk van de situatie
wegen sommige criteria zwaarder dan andere, maar in de meeste gevallen gebruiken deskundigen
een combinatie van de genoemde criteria.
Als iemand in een bepaald opzicht afwijkend is, hoeft dat niet te betekenen dat de persoon in zijn
geheel afwijkend is.
Bij diverse invalshoeken en modellen zijn de volgende vragen belangrijk:
● Wat is het afwijkende in het gedrag en welke karakteristieken heeft dit gedrag?
● Welke oorzaken voor het afwijkende gedrag onderscheiden we?
● Hoe gaan we om met een persoon die afwijkend gedrag vertoont en hoe behandelen we hem
of haar?
● Draagt de cultuur waarin de persoon leeft bij aan het afwijkende gedrag? En zo ja? Hoe?
1.4. Je kunt de culturele achtergronden van afwijkend gedrag benoemen
Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende culturen een andere inhoud en
betekenis hebben.
Zo hebben bijv. Indianen een onderscheid tussen ziektes die in hun ogen het gevolg zijn van
invloeden van buiten en binnen hun cultuur. Als eerste bijv. de ziekte van ‘de witte man’ zoals
alcoholisme. Ten tweede onderscheiden zij ziekten die ontstaan door een verstoorde relatie met het
traditionele stamleven.
Zelfs woorden waarmee we psychische stoornissen beschrijven, zoals depressie of geestelijke
gezondheid, hebben in verschillende culturen een andere betekenis.
Dit betekent niet dat er in andere culturen geen depressie bestaat. Het wil zeggen dat we erachter
moeten zien te komen hoe mensen in andere culturen met emoties omgaan en hoe zij deze ervaren.
Uit al deze verschillen blijkt hoe belangrijk het is dat we uitzoeken of onze opvattingen over afwijkend
gedrag en emoties wel geldig zijn, voordat we ze in andere culturen toepassen.
1.5. Je kunt de historische veranderingen beschrijven die zich in de westerse cultuur hebben
voorgedaan in de beeldvorming rondom en de behandeling van afwijkend gedrag.
Griekse Oudheid
Hippocrates stelde dat de gezondheid van het lichaam en de geest wordt bepaald door een evenwicht
in de humores, of lichaamssappen: slijm, zwarte gal, bloed en gele gal. Een verstoring in dit
evenwicht was verantwoordelijk voor afwijkend gedrag.
Hippocrates classificeerde abnormale gedragspatronen aan de hand van drie hoofdcategorieën:
● Melancholie → categorie van buitensporige depressie
● Manie → uitzonderlijke opwinding
● Bezetenheid → Het gedrag wat tegenwoordig wordt aangeduid met schizofrenie
,700 na christus + Arabische psychiatrie
Er werd een wetenschappelijke psychiatrie ontwikkeld met veel aandacht voor behandelingen,
theorieën en diagnostiek.
Een psychische stoornis werd als een praktisch probleem beschouwd. Derhalve gingen psychiaters
respectvol om met hun patiënten, observeerden zij nauwkeurig de symptomen en bestudeerden zij de
ontwikkeling en verandering ervan. Dit leidde tot een gedetailleerd overzicht van psychiatrische
stoornissen en goed ontwikkelde behandelingen en psychiaters. In Europa werd dit niveau pas in
1900 bereikt.
Middeleeuwen: exorcisme en heksenvervolgingen
In de middeleeuwen nam in Europa het geloof in bovennatuurlijke oorzaken weer toe, met name de
doctrine van bezetenheid.
‘Bezeten’ mensen werden bij voorkeur behandeld door middel van exorcisme of uitdrijvingen. Daartoe
had de katholieke kerk exorcisten in dienst die boze geesten ervan moesten overtuigen dat de
lichamen van de ‘bezetenen’ niet langer bewoonbaar waren (uithongeren, slaan, zwaaien met kruis).
Daarnaast waren er heksenvervolgingen. Dit leidde tot moord op wel tienduizenden vrouwen. Bijv.
Drijftest.
Lange tijd meenden moderne geleerden dat deze ‘heksen’ in werkelijkheid een psychische stoornis
hadden en dat ze werden vervolgd omdat ze bizar gedrag toonden.
De meeste verklaringen voor uitzonderlijk gedrag waren gebaseerd op natuurlijke oorzaken zoals een
lichamelijke ziekte of hersentrauma.
1600: Gekkenhuizen
Rond 1600 werden overal in Europa krankzinnigengestichten of ‘gekkenhuizen’ gebouwd. In de
gestichten woorden zowel bedelaars als geestelijk gestoorden en de levensomstandigheden waren er
gebrekkig. Bijv. Dolhuys in Nederland.
1800+ Hervormingen
In de ogen van een aantal Franse artsen waren mensen die afwijkend gedrag vertoonden gewoon
ziek. En hadden daarom recht op een menselijke bejegening. Deze visie was toendertijd niet populair:
mensen beschouwden geestelijk gestoorden als een bedreiging voor de samenleving.
Vanuit Pussin en Pinel ontstond een behandeltherapie die morele therapie werd genoemd. De
filosofie was gebaseerd op het idee dat patiënten door een menselijke bejegening en een verblijf in
een ontspannen en respectvolle omgeving weer normaal zouden gaan functioneren.
In de tweede helft van de 19e eeuw raakte het idee dat afwijkend gedrag succesvol kon worden
behandeld met behulp van morele therapie in ongenade.
Toen volgde een periode van apathie: Geneeskundigen meenden dat afwijkend gedrag ongeneeslijk
was.
In de VS verrezen steeds meer psychiatrische ziekenhuizen, de patiënten kregen hier geen therapie
en de omstandigheden waren erg slecht.
Lobotomie→ Een moderne psycho chirurgische variant van de eerder genoemde trepanatie. Delen
van de hersenen worden verwijderd of het voorste deel van de hersenen wordt heen en weer
bewogen met een soort ijspriem boven de oogleden.
In het midden van de jaren 50 veranderde iets. Met name toevallige medicinale ontdekkingen en de
introductie van nieuwe, effectieve medicijnen (antipsychotica, antidepressiva) en nieuwe
therapeutische behandelingen leidden ertoe dat ‘ongeneeslijke’ patiënten in de gewone maatschappij
konden functioneren.
Je ging naar de patiënt toe, in plaats van te verwachten dat die naar de behandelaar kwam.
, 1960+ Kritiek op de psychiatrie
Antipsychiatriebeweging→ Deze beweging ging er vanuit dat psychische stoornissen überhaupt niet
bestaan, maar een gevolg of product zijn van een zieke (kapitalistische) maatschappij.
Deze beweging wilde minder invloed van de psychiater en meer rechten voor en inspraak van
patiënten. Daarom kan dit beter worden aangeduid als ‘kritische psychiatrie’
Eind 20e eeuw werd het uitgangspunt dat patiënten niet worden opgenomen, tenzij er werkelijk geen
alternatief is.
Door nieuwe behandelvormen is het ook meer mogelijk om patiënten ambulant te behandelen.
Hedendaagse trends
De nadruk ligt steeds meer op de eigen kracht en het empoweren van mensen.
Herstelbenadering→ Veelvoorkomende aanpak waarbij veel aandacht is voor onderwerpen als taboes
en destigmatisering.
Evidence-based medicine (EBM)= Het streven om gebruik te maken van het beste beschikbare
bewijs bij het maken van een keuze voor de behandeling van een patiënt.
1.6. Je kunt benoemen welke belangrijke ethische principes gelden voor psychologisch
onderzoek
Ethische principes zijn geformuleerd om de waardigheid van het individu te bevorderen, het menselijk
welzijn te beschermen en de wetenschappelijke integriteit te waarborgen.
De twee belangrijkste ethische principes zijn:
a. Informed consent- vereist dat proefpersonen de vrijheid moeten hebben ervoor te kiezen al
dan niet mee te doen aan onderzoek. Ze moeten daartoe vooraf voldoende informatie hebben
over het doel en de methoden van het onderzoek. , de risico’s en de voordelen, zodat zij een
beslissing kunnen nemen over hun deelname.
b. Vertrouwelijkheid- Het gaat erom dat degenen die meewerken aan een onderzoek anoniem
zullen blijven. Onderzoekers zijn verplicht de vertrouwelijkheid te beschermen, door hun
verslagen veilig op te bergen en geen identiteiten aan anderen te onthullen.
