College 1
H1 Introductie
Leerdoelen cursus
- begrip concept stoornis/psychopathologie
- algemene criteria psychopathologie kunnen toepassen
- kennis DC: 0-5TM DSM-5-TR ICD-11 classificatiesystemen
- vaardigheid in toepassing van DSM-5-TR (niet uit je hoofd kennen, maar casussen oefenen!)
- inzicht in voor- en nadelen classificatie
Leerdoelen dit college
- kennis over verschillende vormen psychopathologie:
- ontstaanswijze (zoals etheologische modellen)
- moment (waarop stoornissen ontstaan)
- prevalentie (sekseverschillen, culturele verschillen)
- kernsymptomen & symptoomclusters
- essentiële verschillen met problematiek die erop lijkt (is het nou ASS of een sociale angststoornis?)
- comorbiditeit (welke stoornissen komen vaker dan gemiddeld samen voor?)
- gangbare behandelvorm en context (verschillende therapieën en wie behandeld/medicatie etc.)
- effectiviteit gangbare behandelvorm (sommige stoornissen zijn lastig om een behandeling voor te
vinden, wat doe je dan?).
Psychopathologie: de wetenschap waarin psychische stoornissen worden bestudeerd (het voorkomen,
prevalentie, het ontstaan, onderscheid tussen, de behandeling ervan).
- In adolescentie meer tot uiting dan in kindertijd.
- Bij jongens vaker dan meisjes (vertekening, maar ook biologisch meer aanleg).
- 10% van de kinderen hebben een stoornis.
- Prevalentie is het aantal mensen met een bepaalde aandoening, gedeeld door het totale aantal
mensen in de populatie.
- Lifetime prevalentie is het aantal mensen die de aandoening op een bepaald moment in hun leven
hebben meegemaakt, gedeeld door het totaal.
- Puntprevalentie is het aantal mensen met een aandoening op een gegeven moment.
- Een syndroom is een ziektebeeld: een verzameling van verschijnselen die vaker in dezelfde combinatie
optreedt, en dus als eenheid moet worden opgevat.
Aangrenzende vakgebieden:
- Psychiatrie: hulpverleningspraktijk voor mensen met psychische stoornis.
- Ontwikkelingspsychopathologie: ontstaan en beloop van psychische stoornissen, begrijpen van het proces
(combineert inzichten uit verschillende perspectieven).
- Ontwikkelingspsychologie: studie van de normale ontwikkeling.
- Klinische psychologie: studie van de afwijkende ontwikkeling.
- Orthopedagogiek: studie van de opvoedkundige praktijk.
- Biologie: studie van lichamelijke rijping en erfelijke aanleg.
- Sociologie: studie van maatschappelijke normen, waarden en processen.
- Culturele antropologie: studie van culturen.
- Epidemiologie: studie van verdeling (aantallen, frequentie en spreiding) van ziekten en stoornissen in
menselijke groepen.
Ontwikkelingspsychopathologie: verondersteld dat gedrag in de loop van iemands leven veranderd of
complexer wordt (de organisatie van gedrag veranderd). Alle aspecten van de ontwikkeling beïnvloeden elkaar
wederzijds (emotie, cognitie, gedrag, lichamelijk functioneren, gezondheid).
- Bij het veranderen en complexer worden spelen zowel de vroegere ervaringen (geschiedenis van het kind)
en de kenmerken en eisen van de huidige situatie een rol.
, Ontwikkelingsperspectieven
Ontwikkelingsperspectief – normale ontwikkeling
Vroege kindertijd (0 – 6) - bedplassen, driftbuien, seperatieangst
Midden kindertijd (6 – 12) - bang in donker, beweeglijk
Adolescentie (12 – 19) - experimenteren, grenzen verkennen, stemmingswisselingen
Ontwikkelingsperspectief – psychopathologie
Vroege kindertijd - pervasieve ontwikkelingsstoornissen, ernstige leerproblemen, encopresis/
enuresis, slaapproblemen
Midden kindertijd - ADHD, ODD/OCD, ticstoornissen, angststoornissen, somatische problemen
Adolescentie - stemmingsstoornissen, eetstoornissen, schizofrenie, drugsverslaving,
obsessieve compulsieve stoornis, agorafobie
Ontwikkelingsperspectief – expressie van de stoornis (depressie)
Vroege kindertijd - ontroostbaar huilen, slaapproblemen, groeiachterstand, prikkelbaar
Midden kindertijd - prikkelbaar, verminderd plezier, aandachtsproblemen, somatische klachten,
lage zelfwaardering
Adolescentie - somberheid, sociale isolatie, negatieve cognities, lage zelfwaardering,
gevoelig voor afwijzing
*Er is sprake van psychopathologie wanneer er klachten zijn op het gebied van lichamelijk functioneren,
gedrag, emoties, cognities en relaties.
Wanneer ontwikkelingspsychopathologie? Wanneer klachten ...
- Niet passen bij de leeftijd
- Niet/zeer moeilijk te corrigeren
- Het algemeen functioneren ernstig nadelig beïnvloeden
- Het kind zelf en/of de omgeving doen lijden
- Uiteindelijk mogelijk ontwikkeling doen stagneren
Ontwikkelingsopgaven
In elke levensfase moet iemand bepaalde opgaven zien te volbrengen. Als dergelijke vaardigheden bij de
opgave niet worden verworven, wordt de kans op latere problemen groter.
- Als je stoornissen ziet in het licht van ontwikkeling, dan wordt het niet opgevat als iets wat iemand heeft of
kenmerkt, maar als een ontwikkeling die is vastgelopen of is scheefgegroeid. Een psychische stoornis is
vrijwel altijd een in oorsprong normale ontwikkeling, die door bepaalde oorzaken uit de rails is gelopen.
- Dit impliceert ook dat een stoornis (of afwijkend gedrag) niet statisch is, het is dynamisch. Je kunt er soms
last van hebben, soms niet. Dit betekend dat men ervan uitgaat dat de verschijningsvorm van afwijkend
gedrag verandert gedurende de levensloop van een persoon (gedrag in de ene leeftijdsfase normaal,
terwijl dit afwijkend kan zijn in andere fase). Daarnaast is ‘normaal’ plaats- en tijdsgebonden.
- Op het ontstaan en het beloop van gedrag zijn altijd meerdere factoren van invloed. Factoren die bepaald
gedrag doen ontstaan zijn vaak weer andere dan die het gedrag in stand houden of verergeren. Een
hulpverlener die de ontwikkeling als uitgangspunt neemt, kijkt naar alle verschillende invloeden die aan de
orde zijn tijdens het gehele ontwikkelingsproces (dus echt kijken naar de unieke situaties, gedrag vanuit
daar proberen te bekijken).
Overzicht probleemgebieden per leeftijdsfase
Vroege kindertijd (tot 6 jaar)
- Slaapproblemen (gaan meestal over).
- Eet- en groeiproblemen (gaan meestal over).
- Zindelijkheidsproblemen (gaan meestal over).
- Hechtingsproblemen (eenmaal ontstaan maakt lastig te behandelen).
- Pervasieve ontwikkelingsstoornissen (chronisch vanwege erfelijke aanleg).
- Taal- en leerproblemen (chronisch vanwege erfelijke aanleg
Basisschool leeftijd (tot 12 jaar)
- Aandachts- en impulsiviteitsproblemen (ADHD, chronisch vanwege erfelijke aanleg).
- Gedragsproblemen (eenmaal ontstaan maakt lastig te behandelen).
,- Angstproblemen (goed te behandelen, maar kans op terugval).
Puberteit/adolescentie (tot 18 jaar)
- Stemmingsproblemen (unipolaire goed te behandelen, kans op terugval; bipolaire stoornis chronisch
vanwege erfelijke aanleg).
- Eet- en lijnproblemen (eenmaal ontstaan maakt lastig te behandelen).
- Middelenmisbruik (eenmaal ontstaan geeft zwakke plek, levenslange verslaving).
- Schizofrenie en psychosen (schizofrenie is chronisch vanwege erfelijke aanleg).
- Omgaan met de dood en eigen sterfelijkheid (suïcidaliteit ernstig, maar voorkombaar en behandelbaar).
Wanneer is er sprake van ‘klachten’?
▪ Als het niet past bij de leeftijd.
▪ Als het niet of nauwelijks te corrigeren is.
▪ Als het algemeen functioneren ernstig nadelig wordt beïnvloed.
▪ Als het kind en/of de omgeving eronder lijdt.
▪ Als uiteindelijk (mogelijk) de ontwikkeling stagneert (ervaringen missen en daar later moeilijkheden
door krijgen; bijvoorbeeld door druk in je hoofd zijn niet tot leren komen op school).
Differentiaaldiagnose: op welke andere stoornissen kunnen de besproken stoornissen lijken?
Comorbiditeit: met welke andere problematiek kunnen ze samen gaan?
Stoornissen zijn deels afhankelijk van sociaal-culturele context
- Westers: hoge mate van zelfvertrouwen en positief zelfbeeld nastreven (individualistische cultuur). Japans:
sociale relaties en verplichtingen belangrijk (collectivistische cultuur). Sociale fobieën: in Japan is een angst
om anderen te mishagen, in Westerse landen zijn mensen bang om zichzelf te vernederen.
- Cultuur heeft ook invloed van de psychopathologie van kinderen door de wijze waarop normen en
waarden in de cultuur de opvattingen van volwassenen over het gedrag van kinderen beïnvloeden.
Internaliserende problematiek: veel controle, uiten emoties weinig (verlegenheid, depressiviteit).
Externaliserende problematiek: te weinig controle, slechte focus, liegen, agressie, aandacht vragen.
Amerikaanse volwassenen zoeken een aanpak in straffen en belonen, terwijl Thaise ouders een aanpak
zoeken in een goed gesprek met het kind. Thailand – internaliserend, Amerika – externaliserend.
*DSM-5 is gebasseerd op de Westerse cultuur
*Cultuurspecifieke uitingen van stoornissen: hikikomori & tajin kyofusho
Erfelijke- en omgevingsfactoren kunnen de kans op bepaald gedrag ook vergroten. Soms hebben erfelijke
factoren meer invloed en soms hebben aangeleerde factoren meer invloed.
, H2 – Classificatie, diagnostiek en epidemologie
- Classificeren: semi-gestructureerde klinische interviews (o.a. ADIS, SCID) met
ouders en kind > DSM-5 classificatie. ALLEEN BESCHRIJVEND EN NIET VERKLAREND:
- Diagnosticeren: classificeren, in kaart brengen levensgeschiedenis, risico- en
beschermende factoren in kind en omgeving, eerdere interventies + effect daarvan
Classificatiesystemen
Systematische beschrijvingen van gedrag (op basis van door wetenschappers onderscheden en gegroepeerde
gedragskenmerken), met als doel gedrag in te delen/te bepalen of er sprake is van een stoornis (of om
onderscheid te maken tussen verschillende stoornissen). Classificatie is de start binnen de hulpverlening, je
weet dan (gemiddeld gezien) wat de kenmerken zijn,
wat het betekend om de stoornis te hebben, welke methoden kunnen worden ingezet.
+ Internationele eenduidigheid
+ Duidelijke beschrijving kern problematiek
+ Richtinggevend voor behandeling
- Mogelijk te sterk gereduceerd (relevante contextfactoren worden weggelaten)
- Categoriale indeling (je voldoet aan de classificatie óf niet = heel zwart/wit)
- Suboptimale basis voor behandeling (classificatie = niet altijd duidelijke richtlijn voor behandeling)
Drie belangrijkste classificatiesystemen
1. DSM (Diagnostic and Statistical Manual of the Mental Disorders)=American Psychiatric Association (APA)
Gaat uit van een categoriale benadering, gebaseerd op afspraken. Voordeel is dat deskundigen ‘dezelfde taal’
spreken, de duidelijk gespecificeerde criteria hebben gezorgd voor een toename in onderzoek naar het
ontstaan, het beloop, het voorkomen en het behandelen van psychische stoornissen. DSM-5 classificatie:
- Aanwezige stoornissen
- Uitgebreid specificaties & stressoren
- Ernst per stoornis
- Niveau van functioneren (van WHO:
Disability Assessment Schedule). 36
items over 6 domeinen:
communicatie, mobiliteit, zelfzorg,
sociale omgang, activiteiten,
deelname aan gemeenschap.
Scoring: 0% goed functionerend –
100% volledig afhankelijk
Definitie van een psychische stoornis
volgens de DSM:
▪ Betreft een gezondheidstoestand die
gekenmerkt wordt door significant
disfunctioneren (van de cognities,
emoties of gedrag), als gevolg van
een verstoring in de psychische,
biologische of
ontwikkelingsprocessen die ten
grondslag liggen aan psychisch
functioneren.
▪ Het is niet een gebruikelijke of
cultureel aanvaarde reactie op een
specifieke gebeurtenis, het is
cultureel afwijkend gedrag (het is
geen weergave van een conflict
tussen het individu en de
maatschappij).
