Theorieoverzicht vwo 1 t/m 3 Lezen
Tekstdoelen
Een lezer leest een tekst met een bepaald doel. Hij wil bijvoorbeeld uitleg krijgen over het
gebruik van zijn nieuwe telefoon. Bij het lezen van een tekst kan de lezer verschillende
doelen hebben, maar meestal heeft hij één hoofddoel.
voorbeeld
Iemand wil voor zijn vakantiefoto’s een goed fototoestel kopen voor een bepaald bedrag.
Om te kunnen beslissen welk fototoestel hij het best kan kopen, zoekt hij een tekst voor zijn
volgende drie leesdoelen: informatie krijgen, de mening van anderen weten, besluiten welk
fototoestel wel of niet te kopen. Het laatste doel is zijn hoofddoel.
Schrijvers van teksten kennen de leesdoelen van lezers. Hiermee houden ze rekening als
ze een tekst schrijven. Een schrijver wil met zijn tekst immers iets bij de lezer bereiken. Hij
wil de lezer bijvoorbeeld:
iets nieuws laten weten, informeren;
uitleg geven;
na laten denken, een mening laten vormen;
overtuigen van zijn mening;
ertoe overhalen iets te doen of te kopen;
amuseren.
In de paragrafen Lezen kies je meestal niet je eigen leesdoelen. Wel ga je het tekstdoel van
een tekst achterhalen. Je vraagt je dan altijd af: wat wil de schrijver vooral met deze tekst
bereiken of wat wil de schrijver dat ik weet of doe na het lezen van deze tekst.
Tekstsoorten en tekstvormen
Bij de tekstdoelen horen tekstsoorten. Een tekst waarmee de schrijver de lezer wil
informeren over een onderwerp of gebeurtenis, noem je een informerende tekst. Een tekst
waarmee de schrijver de lezer tot iets wil overhalen, noem je een aansporende of
activerende tekst.
Een tekstsoort kan in verschillende vormen voorkomen. Een informatieve tekst kan
bijvoorbeeld een nieuwsbericht zijn, maar informeren kan ook met een e-mail of brief. Welke
vorm een tekst heeft, hoe de tekst eruitziet dus, noem je de tekstvorm.
In het schema hierna zie je de belangrijkste tekstdoelen, de bijbehorende tekstsoorten en
voorbeelden van tekstvormen.
tekstdoel uitleg tekstsoort tekstvorm
nieuwsbericht,
verslag, zakelijke
Je komt iets nieuws
brief, notulen,
te weten. Je krijgt informerende
informeren logboek, werkstuk,
alleen informatie, teksten
encyclopedietekst,
geen uitleg.
informatieve tekst in
krant of tijdschrift
, schoolboektekst,
achtergrondtekst in
Je krijgt uitleg hoe
krant of tijdschrift,
iets in elkaar zit, uiteenzettende
uitleg geven handleiding,
werkt of gebruikt teksten
instructie, brochure,
moet worden.
recept, zakelijke
brief
Je ziet verschillende
kanten van het
ingezonden brief,
mening laten onderwerp, zodat je
beschouwende achtergrondtekst in
vormen, na laten daarover kunt
teksten krant of tijdschrift,
denken nadenken en je
column of weblog
mening kunt
vormen.
ingezonden brief,
Je wordt er met
recensie,
argumenten van
commentaar,
overtuigen overtuigd dat betogende teksten
meningtekst in krant
iemands mening de
of tijdschrift, column
goede is.
of weblog
Je wordt met reclametekst,
activerende advertentie,
woorden aansporende of recensie, folder,
overhalen
aangespoord iets te activerende teksten pamflet, open brief,
kopen of te gaan klachtenbrief,
doen. sollicitatiebrief
gedicht, verhaal,
amuseren Je wordt vermaakt. amuserende teksten songtekst,
jongerenroman
Publiek
Een schrijver schrijft een tekst dus met een doel. Hij wil iets bij de lezer bereiken. De lezers
zijn het publiek van de schrijver. Soms schrijft hij voor een breed publiek, bijvoorbeeld alle
jongeren tussen de twaalf en achttien jaar. Dat is vaak het geval bij teksten over een
algemeen onderwerp die in kranten of tijdschriften staan. Die zijn bedoeld voor lezers die
nog niets of niet veel over het onderwerp weten.
Een schrijver kan zijn tekst ook voor een kleiner, gespecialiseerd publiek schrijven,
bijvoorbeeld muziekliefhebbers, brugklasleerlingen, autoliefhebbers, of meisjes of jongens
van dertien jaar. Bij het schrijven van deze teksten gaat de schrijver er vaak van uit dat de
lezer al iets over het onderwerp weet.
Tot slot kan een tekst bestemd zijn voor een persoon of een kleine groep personen,
bijvoorbeeld een medewerker van een bedrijf, een vriend(in) of een mentor.
Oriënterend lezen
Als je snel wilt weten welk tekstdoel een tekst heeft en over welk onderwerp een tekst gaat,
lees je een tekst oriënterend. Je beslist dan of je de tekst helemaal wilt lezen. Bij oriënterend
lezen zet je de volgende stappen. Je bekijkt:
de titel. Deze staat boven de tekst en geeft óf aan waarover de tekst gaat óf juist niet
om ervoor te zorgen dat je nieuwsgierig wordt naar de tekst.
de eerste zinnen. Deze geven je meestal een idee over het onderwerp van de tekst.
