Positieve Psychologie & Ontwikkeling (441086-B-6)
Hoorcollege 1 – Een introductie in de positieve psychologie
Hoorcollege 2 – Het fundament: Emoties, motivatie en welbevinden
Hoorcollege 3 – Subjectief welbevinden
Hoorcollege 4 – Mindfulness en interventies
Hoorcollege 5 – Vrijetijdsbesteding, flow, piekprestaties
Hoorcollege 6 – Liefde, uitmuntendheid en welbevinden
Hoorcollege 7 – Positieve gezondheid
Hoorcollege 8 – Welbevinden over de levensloop
Hoorcollege 9 – Optimaal welbevinden
Hoorcollege 10 – Succesful aging
Literatuur Martin et al., Succesful aging
Literatuur Kosco et al., Health ageing, resilience and wellbeing
Hoorcollege 11 – Positieve instituties
Oefenvragen tentamen (16 stuks)
Zwarte tekst is gebaseerd op hoorcolleges;
Blauwe tekst is gebaseerd op aanvullende literatuur
1
,Leerdoelen cursus:
Aan het einde van de cursus kunnen studenten:
1. Kernconcepten en kernbevindingen uit de positieve psychologie in de context van
levensloopontwikkeling uitleggen en analyseren (e.g., begrip van positieve states, positieve
karaktertrekken, positieve instituties)
2. De verschillende theoretische benaderingen ten aanzien van verschillende fenomenen binnen de
positieve psychologie beschrijven, uitleggen en vergelijken (aan elkaar verbinden)
3. Sterktes en zwaktes beschrijven van verschillende onderzoeksmethoden in de positieve psychologie
4. Theoretische en empirische kennis en begrip van de positieve psychologie toepassen op een
concrete real-life casus
Traditionele psychologie; focus op wat er niet goed gaat of mis is. ‘Genezen’ is niet hetzelfde als een
betekenisvol leven lijden.
Positieve psychologie; focus op goed functioneren als continuüm. Verder gaan dan genezen,
betekenisgeving vinden in het leven.
Hoorcollege 1 – Een introductie in de positieve psychologie
Leerdoelen:
1. Beschrijven wat positieve psychologie inhoudt
2. Beschrijven wat belangrijke thema’s zijn binnen de positieve psychologie
3. Beschrijven hoe positieve psychologie is ontstaan
Leerdoel 1 – Wat is positieve psychologie?
“Positieve psychologie is de wetenschappelijke studie naar wat individuen en gemeenschappen in
staat stelt om voorspoed te hebben, te laten floreren”. Wat zijn de factoren die ervoor zorgen dat
mensen floreren of het extreem goed doen?
Positieve psychologie heeft relaties met andere disciplines binnen psychologie. Ooit was het een
aparte track, nu wordt het geïntegreerd in verschillende stromingen binnen de psychologie, zoals
sociale, persoonlijkheid, en klinische psychologie. Daarnaast ook humanistische psychologie,
psychiatrie, sociologie en biologie. We verwachten dus dat positieve psychologie steeds meer naar
voren komt in deze andere stromingen; het doel is integratie.
Leerdoel 2 – Wat zijn belangrijke thema’s in de positieve psychologie?
Om talent te koesteren en het leven vervullend (fulfilling) te maken, focust de positieve psychologie op
drie algemene gebieden van de menselijke ervaringen.
1. Positieve subjectieve states zijn staten waarin mensen kunnen zijn. Ze zijn onderhevig aan
fluctuatie. Positieve emoties (blijheid, vreugde, levenstevredenheid, relaxatie, liefde, intimiteit,
tevredenheid) en constructieve gedachten over zichzelf of over de toekomst (optimisme, hoop,
energie, vitaliteit, zelfverzekerdheid). Positieve emoties zijn vaak kortdurend, geen stabiele
trekken maar ‘staten’. Liefde wordt ook wel gezien als een van de positieve emoties.
2. Positieve individuele karaktertrekken (traits) dus positieve gedragspatronen die we bij mensen
zien. Ze zijn relatief stabiel en meer lange termijn. Voorbeelden zijn creativiteit, excellentie en
deugden (wijsheid, moed, menselijkheid, gerechtigheid, moderatie, transcendentie). Hier zijn veel
interventies op gericht; mensen helpen hun sterke kanten te ontdekken en die beter of anders in te
zetten zodat het welbevinden stijgt.
3. Positieve instituties (context en hoe die mensen laat opbloeien) zoals scholen, de
werkomgeving en de bredere samenleving zoals de buurt waarin je leeft. Wat zorgt ervoor dat
iemand positief leiderschap laat zien of dat werknemers gelukkig zijn? Het gaat om positieve
instituties, ontwikkeling, creatie en context: hoe kan de context mensen vormen en laten floreren?
2
,The good life.
The good life vraagt zich af wat de meeste waarde heeft in het leven. ‘The good’ refereert naar
factoren die het meest bedragen aan een vervullend leven. Kwaliteiten die the good life definiëren zijn
dingen die ons leven verrijken, het leven zinvol maken en die een sterk karakter bevorderen.
Martin Seligman is vinder van hedendaagse positieve psychologie en omschrijft het als “elke dag
kenmerkende sterke punten gebruiken om authentiek geluk en overvloedige voldoening te
produceren.” Het bestaat uit drie componenten.
1. Positieve connecties met anderen
- Vermogen om lief te hebben
- Altruïsme
- Vermogen om te vergeven
- Aanwezigheid van spirituele connecties (diepere betekenis en doel), zoals religie
2. Positieve individuele karaktertrekken
- Integriteit
- Vermogen om te spelen en creatief te zijn
- Deugden zoals moed en nederigheid
3. Life regulation qualities
- Gevoel van autonomie
- Hoge mate van zelfcontrole
- Aanwezigheid van wijsheid als gids voor gedrag, dus wat is goed voor jezelf en de wereld
Flourishing / floreren (ontplooien) is beter functioneren dan de normale standaard. Je moet tevreden
zijn met je leven, welbevinden ervaren en jezelf kunnen ontplooien. Dit ontbreekt in de traditionele
psychologie die vooral focust op wat er mis is met iemand. Positieve psychologie richt zich op het
ontplooien en hoe het goed kan gaan met je. Studies laten zien dat positieve emoties en adaptief
gedrag positieve levensuitkomsten hebben (meer succes in het leven, of het bereiken van doelen).
Complete mentale gezondheid (Keyes en Lopez). Mentaal welbevinden is meer dan een gebrek aan
mentale problemen. Positieve psychologie neemt aan dat mensen moeilijkheden kunnen tegenkomen
in het leven, maar dat de meeste mensen zich goed aanpassen na zulke
omstandigheden. Dit model gaat daarom om de complete mentale
gezondheid. Twee assen; de verticale as gaat over welbevinden (well-
being), de horizontale as gaat over mentale problemen (mental illness).
1. Struggling (‘worstelen’): veel mentale problemen, maar welbevinden
is hoog. Ze functioneren goed in het dagelijks leven. Je kan depressief
zijn, maar wel goed functioneren op je werk.
2. Flourishing (‘opbloeien’): weinig mentale problemen, hoog
welbevinden. Beste categorie; flourishing wordt veel gebruikt om hoge niveaus van welzijn te
omschrijven. Hierin heb je complete mentale gezondheid.
3. Floundering (‘spartellen’): veel mentale problemen, laag welbevinden. Slechtste categorie
4. Languishing (‘wegkwijnen’): geen mentale problemen, laag welbevinden. Je kan ontevreden zijn,
zonder mentale problemen te hebben.
Mentale gezondheid is dus genuanceerder volgens dit model.
Well-being (welbevinden) bestaat uit verschillende componenten:
- Emotioneel welbevinden; emoties die je voelt en emotionele stabiliteit,
gelukkig voelen, tevreden zijn met je leven
- Psychologisch welbevinden; hoe competent voel je je, hoe autonoom ben je, een doel hebben in
je leven.
- Sociaal welbevinden; onderdeel zijn van groep en een bijdrage leveren aan de maatschappij.
Wordt in vijf dimensies gemeten: sociale acceptatie, sociale actualisatie, sociale contributie,
sociale coherentie en sociale integratie.
Uiteindelijk is een ‘complete mentale gezondheid’ een combinatie van hoog emotioneel welzijn, hoog
psychologisch welzijn, hoog sociaal welzijn en lage mentale problemen.
3
, Onderzoek vanuit dit model van Keyes: hoge mentale problemen verminderen de mentale gezondheid.
Echter kan je ook hoog scoren op mentale problemen en mentale gezondheid tegelijkertijd
(struggling). Interventies om mentale problemen te elimineren verbeteren niet automatisch de mentale
gezondheid. Om het welzijn te verhogen heb je andere interventies nodig.
Kritiek Thompson (2018).
Keyes en Lopez vonden het originele model niet uitgebreid genoeg. Dit
medisch model categoriseerde mensen als abnormaal als ze een stoornis
hadden. Door zelf nu vier categorieën te maken, impliceert dit dat er iets mis is met je op het moment
dat je niet in de categorie flourishing valt. Je functioneert als individu niet optimaal en daar moet je
wat aan doen, het is maar de vraag of dit is waar we naartoe willen. Thompson wil naar een
dimensioneel model.
Ook had Thompson kritiek op meetinstrumenten die zijn gebruikt; het is onduidelijk wanneer je in
welke categorie valt en hoe je dit moet meten bij mensen. Het model is niet toetsbaar.
De definitie van (psychologisch) welzijn verschilt per cultuur. Ook is welzijn niet iets van een
individu, maar de sociale context daarbij is van belang. Je moet erkennen dat er verschillen bestaan
tussen culturen, hoe mensen geluk overbrengen naar hun kinderen. De zoektocht naar geluk is
universeel, maar er zijn veel ideeën over de natuur van geluk. Een van de meest prominente
verschillen in culturen is dat geluk wordt gezien als (1) een emotie bepaald door je eigen unieke inzet,
of als (2) een meer collectieve ervaring.
Belang van positieve emoties
Lang werd gedacht dat wanneer je geen negatieve emoties ervaart, je dus wel positieve emoties
ervaart; dit impliceert afhankelijkheid van positieve en negatieve emoties. Dit is niet per definitie zo;
iemands negatieve wegnemen schenkt niet automatisch menselijke krachten, deugden en flourishing.
Onafhankelijkheid van positieve en negatieve emoties is een meer hedendaags idee; ze kunnen naast
elkaar bestaan. In therapie lag lang de nadruk op verminderen van negatieve emoties, maar niet het
vergroten van positieve emoties. Wel is het zo dat de aanwezigheid van psychologische deugden
mensen kan helpen van problemen te herstellen. Nieuwere vormen van psychotherapie focussen op de
ontwikkeling van positieve emoties en adaptieve copingstrategieën, in plaats van negatieve emoties,
interne conflicten en angsten uit de kindertijd. Positieve emoties zijn geassocieerd met het streven naar
doelen, betere fysieke gezondheid, langere levensduur en meer resistentie tegen ziekten.
Voorbeeld: depressie. Mensen denken aan iemand die veel negatieve emoties heeft, maar bij depressie
is somberheid maar een van de kernsymptomen. Een ander kernsymptoom van depressie is
anhedonia; het gebrek van het voelen van plezier en positieve emoties. Het ontbreken van positieve
emoties is dus net zo belangrijk bij depressie en zijn bij behandeling mogelijk zelfs nog belangrijker;
mensen ervaren vaak eerst meer positieve emoties, dit lokt vermindering van negatieve emoties uit.
Voorbeeld: emotieregulatie. Dit gaat vaak over negatieve emotieregulatie. Mensen praten vaak over
negatieve emotieregulatie, hoe je omgaat met negatieve emoties. Dit geldt ook voor vragenlijsten; hoe
reageren mensen op het moment dat ze iets negatiefs meemaken? Sommige mensen kunnen niet goed
omgaan met positieve emoties, waardoor ze het vervangen door negatieve emoties. Er komt gelukkig
steeds meer aandacht voor positieve emotieregulatie, maar ook cultuur is van invloed. Soms wordt het
als ongepast gezien om positieve emoties te uiten waardoor ze worden onderdrukt.
Nieuwe vragenlijsten richten zich op positieve emotieregulatie:
- Cognitive Emotion Regulation Questionnaire (focust op negatieve emotieregulatie)
- Responses to Positive Affect Scale (focust op positieve emotieregulatie).
Het dynamic model of affect (DMA) stelt voor dat de onafhankelijkheid van positieve en negatieve
emoties afhangt van de situatie. Onder normale omstandigheden zijn ze onafhankelijkheid. Onder
stress of wanneer mensen onzeker zijn zouden ze afhankelijk zijn.
4
