IFPP_Samenvatting Leerboek Forensische psychiatrie – K. Goethals, G. Meynen, A. Popma
H.1 Tbs: niet langer behandelen dan noodzakelijk, niet
korter dan nodig
1. Inleiding
Centrale vraag: Hoe nu opsluiten en behandelen te combineren zonder de patiënt zijn motivatie tot
veranderen af te pakken? Doel is tbs te laten zien als een eenheid, de strafrechtelijke maatregel om
herhalingsdelicten te voorkomen enerzijds door detentie op de korte termijn en anderzijds door
behandeling voor de beveiliging op de lange termijn.
2. Geschiedenis
In het Nederlandse strafrechtelijke sanctiearsenaal bestaat een ‘tweesporenstelsel’ van straffen en
maatregelen en de mogelijk combinatie daarvan in de vorm van eerst een gevangenisstraf (de straf
als vergelding) en dan de maatregel (de behandeling ter preventie van recidive) die door de
strafrechter gezamenlijk kunnen worden opgelegd combinatievonnis.
Klassieke richting vrij, verantwoordelijk mens.
De straf zoals wij die kennen past bij deze richting en de lengte ervan wordt bepaald door
hoeveel schuld er is te vergelden gezien de ernst van het delict en de persoonlijkheid van de
dader.
Moderne richting door biologische, psychologische of sociale factoren gedetermineerd mens.
De maatregel past bij deze richting en de engte ervan wordt bepaald door de gevaarlijkheid.
In de praktijk wordt de tbs wel als een straf ervaren, zelfs een zeer ingrijpende, juist vanwege de
onzekerheid over de duur en de diep in het persoonlijke leven doordringende behandeling.
3. Voorwaarden voor oplegging
De wettelijke voorwaarden voor oplegging van tbs staan in art. 37a Sr.
Er moet tijdens het begaan van het strafbare feit sprake zijn geweest van een gebrekkige
ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens van betrokkene.
Er moet sprake zijn van een misdrijf, waarop naar de wettelijke omschrijving een
gevangenisstraf van 4 jaren of meer is gesteld dan wel een misdrijf dat behoort tot een der
onder lid 1 sub 1 van artikel 37a Sr nader genoemde misdrijven.
De psychische stoornis moet in elk geval tijdens het begaan van het bedoelde misdrijf
hebben bestaan: het gelijktijdigheidsverband.
Het tweede en derde lid van artikel 37 Sr met betrekking tot de eis van een multidisciplinair
advies en een weigering tot medewerking zijn van overeenkomstige toepassing (lid 3).
De oplegging van de maatregel dient ook te voldoen aan maatstaven van proportionaliteit en
subsidiariteit.
4. Psychisch gestoord
Tbs kan alleen worden opgelegd bij aanwezigheid van een psychische stoornis, en er moeten 2
rapporten zijn uitgebracht, 1 door een psychiater (verplicht) en 1 door een andere
gedragsdeskundige (meestal een psycholoog).
1
,IFPP_Samenvatting Leerboek Forensische psychiatrie – K. Goethals, G. Meynen, A. Popma
5. Herhalingsdelicten voorkomen
Doel van de behandeling is niet het genezen van de stoornis maar het opheffen van iemands
gevaarlijkheid – vandaar ook dat tijdens die behandeling de tbs moet worden gehandhaafd, zodat de
patiënt zich niet aan de beveiliging kan onttrekken. Door deze expliciete dwang (geen verbetering,
geen verlof) ontstaat een behandeldruk op de tbs-gestelde die dan kan weigeren (maar dan niet
verandert) of kan meewerken aan de behandeling (met impliciet de hoop op een verminderde
gevaarlijkheid).
6. Behandeling
7. Duur
Tbs is van onbepaalde duur, maar er zijn wel uitzonderingen.
Tbs kent net als de gevangenisstraf een voorwaardelijke vorm
o Bv men laat zich in een kliniek opnemen, maar in die kliniek is men dan wel vrijwillig
patiënt. Op niet meewerken aan zo’n voorgeschreven behandeling (dus niet houden
aan de voorwaarden) staat een sanctie: alsnog plaatsing in tbs-kliniek.
o Bij schending van voorwaarden en ook bij dreigend gevaar kan de tbs door de
rechter worden omgezet in onvoorwaardelijke vorm
Ook onvoorwaardelijke vorm, die wel tbs met bevel tot (dwang)verpleging wordt genoemd
kent een uitzondering
o Wanneer tbs is opgelegd voor een ‘niet-geweldsdelict’ kan de tbs maar maximaal 4
jaar duren gemaximeerde tbs
Tbs wordt in beginsel opgelegd voor 2 jaar, maar kan zo nodig door de rechter verlengd
worde met 1 of 2 jaar.
Beëindiging van de tbs kan sinds enkele jaren alleen nadat 1 jaar voorwaardelijke beëindiging
heeft plaatsgevonden.
Hoewel eigenlijk alleen de rechter de tbs kan beëindigen is een uitzondering gemaakt bij
ongewenste vreemdelingen. Als voor hen een passende voorziening is gevonden in het land
van herkomst, kan na uitzetting de minister van Justitie (en Veiligheid) de tbs beëindigen, op
voorwaarde dat de betrokkene niet terugkeert in Nederland.
Als de behandeling geen succes heeft kan men op een longstay-afdeling geplaatst worden, dat is niet
meer gericht op terugkeer in de samenleving.
8. Rechtsbescherming
Het werk in de kliniek is behoorlijk ingekaderd door wet- en regelgeving. Dit kan soms de
behandeling hinderen, al kan men ook betogen dat het de inbreng van de behandelaars bewaakt en
het de terbeschikkinggestelde een stem geeft. Deze ‘rechtsbescherming’ moet er ook voor zorgen
dat patiënten niet alleen lang genoeg worden behandeld om de maatschappij te beschermen, maar
ook niet langer dan daarvoor noodzakelijk.
9. Tot besluit
Takehomemessages
De terbeschikkingstelling is een strafrechtelijke maatregel en geen straf
2
, IFPP_Samenvatting Leerboek Forensische psychiatrie – K. Goethals, G. Meynen, A. Popma
De tbs kan met een straf gecombineerd worden, als de rechter de delinquent het delict
verminderd toerekent
De tbs – naar aanleiding van een (seksueel) geweldsdelict – duurt zo lang als de tbs-gestelde
gevaarlijk wordt geacht voor zijn omgeving en de maatschappij
De ingrijpendheid van de onbepaalde duur stelt hoge eisen aan de zorg en de behandeling en
aan de strafrechtelijke inkadering van alle procedures
De tbs-behandeling dient gestoeld te zijn op proportionaliteit, subsidiariteit en een
individuele aanpak, gericht op terugkeer naar de samenleving
H.4 Risicotaxatie in de tbs
1. Inleiding
Fasen van verloftraject: begeleid, onbegeleid, transmuraal en proefverlof.
Procedure bij elke fase van verlof: indien vastgesteld is dat er sprake is van voortgang op
individuspecifieke delictgerelateerde risicofactoren, schrijft de eindverantwoordelijke behandelaar
een verlofaanvraag. Deze wordt getoetst door een interne verlofcommissie van het forensisch
psychiatrisch centrum. Indien de aanvraag wordt goedgekeurd, wordt deze ingezonden naar de
verlofunit van de Dienst Justitiële Instellingen (DJI), die vervolgens beoordeelt of de aanvraag aan de
formele eisen voldoet. Bij technische goedkeuring door de verlofunit wordt de aanvraag opgestuurd
naar het landelijk Adviescollege Verloftoetsing TBS, die vervolgens een inhoudelijk advies uitbrengt
aan de minister van Justitie en Veiligheid. Dit advies is mede gebaseerd op de meegezonden
risicotaxatie.
2. De ecologische fout: het individu versus de groep
Bij een risicotaxatie gebaseerd op het klinische oordeel baseert de behandelaar zich alleen op zijn
klinische indruk van de patiënt. Hierbij is het voor anderen (inclusief de patiënt) niet inzichtelijk
welke overwegingen er gemaakt zijn door de behandelaar. Daarnaast is onduidelijk op welke manier
informatie is verzameld en gebruikt. Bij een risicotaxatie gebaseerd op een actuarieel of algoritmisch
oordeel vult de behandelaar een instrument in en op basis van een statistisch algoritme wordt
vervolgens het risiconiveau vastgesteld. Nadeel is dat een patiënt ingedeeld wordt in een
risicocategorie zonder dat de behandelaar relevante specifieke individuele en contextuele informatie
mee kan wegen in diens eindoordeel.
3. Psychometrische eisen aan de risicotaxatie-instrumenten
4. Omissies in risicotaxatie: representativiteit van de steekproef
onder de radar
5. Psychometrische eisen voor GKE-risicotaxatie-instrumenten
ingevuld
6. Een risicotaxatie behelst meer dan het invullen van een
instrument
De kwaliteit van een risicotaxatie op individueel niveau wordt gedeeltelijk bepaald door de
psychometrische kwaliteit van het gebruikte instrument. Risicotaxatie dient door minstens 2
taxateurs te gebeuren die onafhankelijk van elkaar het instrument invullen en daarna in dialoog tot
3
