BASISPROGRAMMA POLITICOLOGIE
Samenvatting blok 2
Hoofdstuk 10
Vertegenwoordiging = een relatie waarbij een individu of groep staat voor, of optreedt namens, een
groter geheel van mensen.
Er bestaat niet één algemeen aanvaarde theorie over vertegenwoordiging. Er zijn veeleer een aantal
concurrerende theorieën, die elk gebaseerd zijn op bepaalde ideologische en politieke
vooronderstellingen. Er zijn vier belangrijke modellen van vertegenwoordiging naar voren geschoven:
● Curatele (trusteeship)
● Delegatie
● Mandaat
● Gelijkenis/overeenkomst (resemblance)
Curatele model
Trustee/curator = een persoon aan wie formele (en meestal wettelijke) verantwoordelijkheden zijn
toevertrouwd voor andermans eigendommen of zaken. Een persoon die namens anderen handelt en
daarbij gebruik maakt van zijn of haar superieure kennis, betere opleiding of grotere ervaring.
Edmund Burk » In kort, vertegenwoordiging is een morele plicht: zij die het geluk hebben onderwijs
en begrip te bezitten, moeten handelen in het belang van hen die minder fortuinlijk zijn.
John Stuart Mill » liberale theorie van vertegenwoordiging " gebaseerd op de veronderstelling dat,
hoewel alle individuen recht hebben op vertegenwoordiging, niet alle politieke meningen even
waardevol zijn.
Trustee/curtele representatie stelt dus professionele politici voor als vertegenwoordigers, voor zover
zij lid zijn van een geschoolde elite. Het is gebaseerd op de overtuiging dat kennis en begrip ongelijk
verdeeld zijn in de samenleving, in die zin dat niet alle burgers weten wat het beste voor hen is.
Criticism:
- Anti-democratische implicaties;
- Verband tussen onderwijs en vertegenwoordiging is twijfelachtig;
o Maar: altruïsme = zorg voor het welzijn van anderen, gebaseerd op ofwel verlicht
eigenbelang, ofwel erkenning van een gemeenschappelijke menselijkheid.
- De vrees dat als politici hun eigen oordeel mogen uitspreken, zij die speelruimte gewoon
zullen gebruiken om hun eigen egoïstische belangen na te streven.
Delegatie model
Delegaat = een persoon die optreedt als doorgeefluik van de standpunten van anderen, terwijl hij
weinig of niet in staat is zijn eigen oordeel of voorkeuren uit te oefenen. Een persoon die gekozen is
om voor een ander te handelen op basis van duidelijke richtlijnen en instructies; gedelegeerden denken
niet voor zichzelf.
Radicale democraten hebben het gebruik van initiatieven (= een soort referendum waarmee het
publiek wetsvoorstellen kan indienen) en het terugroeprecht (= een proces waarbij de kiezers
onbevredigende ambtenaren ter verantwoording kunnen roepen en uiteindelijk kunnen afzetten)
bepleit als middelen om het publiek meer controle over politici te geven.
De verdienste van wat "gedelegeerde vertegenwoordiging" wordt genoemd, is dat het ruimere
mogelijkheden biedt voor participatie van het volk en dient om de egoïstische neigingen van
professionele politici te beteugelen.
, → Dicht bij de verwezenlijking van het ideaal van volkssoevereiniteit (= het beginsel dat er geen
hogere autoriteit is dan de wil van het volk (de basis van het klassieke concept van
democratie)).
Nadelen:
- Door ervoor te zorgen dat vertegenwoordigers gebonden zijn aan de belangen van hun kiezers,
heeft het de neiging bekrompenheid te kweken en conflicten te bevorderen;
- Omdat professionele politici niet worden vertrouwd op hun eigen oordeel, beperkt delegatie de
ruimte voor leiderschap en staatsmanschap » zij zijn niet in staat het volk te mobiliseren door
visie en inspiratie te bieden.
Belangrijkste denker: Thomas Pain
Mandaat model
Mandaat = een instructie of bevel van een hoger orgaan dat naleving eist. Het idee van een
beleidsmandaat komt voort uit de claim van een winnende partij bij een verkiezing dat haar
manifestbeloften zijn bekrachtigd, waardoor zij de bevoegdheid krijgt deze om te zetten in een
regeringsprogramma.
Kwam op toen politieke partijen opdoken » doctrine van het mandaat. Dit is gebaseerd op het idee dat,
door het winnen van een verkiezing, een partij een volksmandaat krijgt dat haar machtigt het beleid of
de programma's uit te voeren die zij tijdens de verkiezingscampagne heeft geschetst. Het is de partij,
eerder dan individuele politici, die de vertegenwoordiger is.
Sterke punten:
+ Het houdt rekening met het onbetwistbare praktische belang van partijlabels en partijbeleid;
+ Het biedt een middel om enige vorm van betekenis te geven aan verkiezingsresultaten,
alsmede een manier om politici aan hun woord te houden.
Kritiek:
- Het suggereert dat kiezers partijen kiezen op grond van beleid en onderwerpen, maar zij
kunnen worden beïnvloed door een reeks irrationele factoren.
- Ten tweede, zelfs als kiezers worden beïnvloed door beleid, is het waarschijnlijk dat zij zich
aangetrokken voelen tot bepaalde manifesten (= een document waarin het beleid of
programma wordt beschreven dat een partij voorstelt na te streven als zij aan de macht komt),
maar minder geïnteresseerd zijn in, of misschien gekant tegen, andere. Een stem op een partij
kan daarom niet worden opgevat als een goedkeuring van haar hele manifest of van welke
verkiezingsbelofte dan ook.
- Het beperkt het regeringsbeleid tot de standpunten en voorstellen die de partij tijdens de
verkiezingen heeft ingenomen en laat geen ruimte om het beleid aan te passen aan
veranderende omstandigheden;
- Het kan alleen worden toegepast in het geval van majoritaire kiesstelsels, en zelfs daar kan het
gebruik ervan absurd lijken als de winnende partij er niet in slaagt 50 procent van de stemmen
te behalen.
Gelijkenismodel
Volgens deze norm kan men soms zeggen dat een representatieve regering een microkosmos (= een
miniatuurversie van een groter lichaam, maar met exacte kenmerken en verhoudingen) van de grotere
samenleving vormt, met leden uit alle groepen en geledingen van de samenleving (in termen van
sociale klasse, geslacht, leeftijd, enz.), en in aantallen die evenredig zijn met de omvang van de
groepen in de samenleving als geheel.
,Beschrijvende vertegenwoordiging = een model van vertegenwoordiging dat rekening houdt met de
sociale en andere kenmerken van politici, soms gebaseerd op het idee dat zij een "representatieve
steekproef" van de grotere samenleving moeten zijn.
Punten die naar voren zijn gebracht:
- Sommige voorstanders van beschrijvende vertegenwoordiging stellen dat alleen een lid van
een minderheidsgroep de belangen van de groep kan vertegenwoordigen, maar dat is op de een
of andere manier kortzichtig.
- Het zorgt ervoor dat er betere beslissingen worden genomen voor de gemeenschappelijke
goederen.
Belangrijke denker: Joseph Schumpeter » beschreef verkiezingen als het hart van de democratie.
Harrop and Miller »twee contrasterende opvattingen over de functie van concurrerende verkiezingen:
● Controversiële opvatting: verkiezingen zijn een mechanisme waarmee politici ter
verantwoording kunnen worden geroepen en gedwongen kunnen worden beleid in te voeren
dat op de een of andere manier de publieke opinie weerspiegelt.
o Benadrukt de bottom-up functies: politieke werving, vertegenwoordiging, regeren,
beleidsbeïnvloeding, enz.
● Radicale visie: verkiezingen zijn een middel waarmee regeringen en politieke elites controle
kunnen uitoefenen over hun bevolking, waardoor deze rustiger, kneedbaarder en uiteindelijk
bestuurbaarder wordt.
o Benadrukt top-down functies: het opbouwen van legitimiteit, het vormen van de
publieke opinie en het versterken van elites.
Maar in de praktijk gaan verkiezingen in beide richtingen.
Functies van verkiezingen:
● Aanwerving van politici
Maar verkiezingen worden doorgaans niet gebruikt om posten te bezetten die specialistische
kennis of ervaring vereisen, zoals die in het ambtenarenapparaat of de rechterlijke macht.
● Regeringen maken
Soms direct, zoals in de VS, maar in een systeem van evenredige vertegenwoordiging kan het
betekenen dat regeringen worden gevormd door afspraken na de verkiezingen, en dat
regeringen kunnen worden gemaakt en ongedaan gemaakt zonder dat er verkiezingen nodig
zijn, dus indirect.
● Vertegenwoordiging bieden
● Beïnvloeding van het beleid
Verkiezingen weerhouden regeringen er zeker van radicaal en zeer impopulair beleid te
voeren, maar alleen in uitzonderlijke gevallen, wanneer één enkel onderwerp de
verkiezingscampagne domineert, kan worden gezegd dat zij het beleid rechtstreeks
beïnvloeden.
● Kiezers voorlichten
Educatie leidt alleen tot educatie als de informatie die wordt verstrekt, en de manier waarop
deze wordt verstrekt, de belangstelling van het publiek wekt en het debat stimuleert, in
tegenstelling tot apathie en vervreemding. Kandidaten en partijen kunnen ook
verkeerde/onvolledige informatie geven.
● Opbouwen van legitimiteit
● Elites versterken
Verkiezingen kunnen ook een middel zijn waarmee elites de massa kunnen manipuleren en
controleren.
Proportionele vertegenwoordiging = het principe dat partijen in een vergadering of parlement
vertegenwoordigd zijn in directe verhouding tot hun totale electorale kracht, waarbij hun percentage
zetels gelijk is aan hun percentage stemmen.
, Verschillen tussen kiesstelsels:
- Kandidaten of partijen;
- Stemmen op één kandidaat of op alle/meerdere kandidaten;
- al dan niet gegroepeerd in verkiezingseenheden of kiesdistricten;
- Kiesdistricten kunnen één lid of een aantal leden terugsturen;
- De mate van steun die nodig is om een kandidaat te kiezen varieert van een pluraliteit (= het
grootste aantal uit een verzameling getallen, niet noodzakelijk een absolute meerderheid) tot
een algemene of "absolute" meerderheid, of een soort quotum.
Meerderheidsstelsels versus proportionele stelsels;
● Van meerderheidsstelsels wordt gewoonlijk gedacht dat zij het zwakst zijn wanneer zij op hun
representatieve functies worden beoordeeld. Het feit dat partijen aan de macht kunnen komen
met nauwelijks tweevijfde van de stemmen, tast de legitimiteit van het hele politieke systeem
aan, en creëert omstandigheden waarin radicale, ideologisch gedreven partijen voor langere
tijd aan de macht kunnen blijven, zonder veel druk om hun aantrekkingskracht te verbreden.
● Kritiek op evenredige stelsels » zij maken coalitieregeringen en hun beleid wordt meestal na
de verkiezingen onderhandeld en dus niet bekrachtigd door een groep kiezers. Een bijkomend
gevaar is dat partijen binnen een coalitieregering geen invloed uitoefenen in overeenstemming
met hun electorale kracht.
● Meerderheidsstelsels hebben meer kans om een volledige ambtstermijn te overleven.
Coalitieregeringen daarentegen zijn zwak en onstabiel, in die zin dat zij eindeloos bezig zijn
met het verzoenen van tegengestelde standpunten, en altijd kunnen instorten als gevolg van
interne verdeeldheid.
● Voorstanders van PR voeren aan dat een sterk meerderheidsstelsel geenszins een onverdeeld
goede zaak is, omdat het de controle en de parlementaire verantwoordingsplicht beperkt. In
plaats daarvan suggereren zij dat een "sterke" regering moet worden opgevat in termen van
steun van de bevolking en de bereidheid van de burgers om de regering te gehoorzamen en te
respecteren. Een "stabiele" regering zou een consistente ontwikkeling van het regeringsbeleid
gedurende een aantal regeringen kunnen betekenen, eerder dan een regering met het vermogen
om één enkele verkiezingstermijn te overleven.
Stelsel van eenhoofdige pluraliteit (SMP)/ Single-member plurality (SMP) system
→ UK, USA, Canada, India
● Type: meerderheidsstelsel
● Kenmerken:
o Het land is verdeeld in kiesdistricten met één lid, meestal van gelijke grootte;
o Kiezers kiezen één kandidaat;
o De winnende kandidaat hoeft slechts een meerderheid van stemmen te behalen (de
"first past the post" regel).
Voordelen:
+ Het systeem schept een duidelijke band tussen vertegenwoordigers en kiezers, waardoor de
taken van het kiesdistrict worden uitgevoerd.
+ Het biedt de kiezers een duidelijke keuze uit mogelijke regeringspartijen.
+ Het maakt de vorming van regeringen mogelijk met een duidelijk mandaat van de kiezers, zij
het vaak op basis van pluraliteit onder de kiezers.
+ Het houdt extremisme op afstand door het voor kleine radicale partijen moeilijker te maken
zetels en geloofwaardigheid te verwerven.
+ Het zorgt voor een sterke en effectieve regering, omdat één partij meestal de meerderheid van
de vergadering heeft.
+ Het zorgt voor een stabiele regering, omdat regeringen van één partij zelden instorten als
gevolg van verdeeldheid en interne wrijvingen.
