Sociale psychologie
Week 1
Aantekeningen les
Tentamen 25-01-2023 om 20:00, persoonlijk dossier op 16-01-2023 inleveren.
Naam bestand: toetsdatum; cursuscode; naam student
20-1-2023 15:00-16:00 vragenuur -> link in pwp les 1
Les 6 is aanwezigheid verplicht.
Zie pwp les 1 voor uitleg van het dossier
Tijdens de cursus gaan we kijken naar de invloed van de sociale omgeving op ons gedrag, op zoek
naar verklaringen voor ons gedrag.
Basismotieven van gedachten en gedrag:
1. Zelfverheffingsmotief: de behoefte om ons goed te voelen over onszelf
2. Accuraatheidsmotief: de behoefte om de wereld om ons heen accuraat waar te nemen
Sociale psychologie:
Wetenschappelijke studie naar de manier waarop de werkelijke of denkbeeldige aanwezigheid van
mensen de gedachten, gevoelens en gedragingen van andere mensen beïnvloedt.
Hindsight bias: dat je bijv. al wist dat een stel uit elkaar zou gaan -> wijsheid achteraf ‘dat had ik al
verwacht’
Mensen hebben het idee zelf keuzes te maken.
Het meeste denken en waarnemen gaat echter op de automatische piloot.
Die wordt bepaald door het feit dat we mens zijn tussen andere mensen.
Alle sociale informatie die op ons afkomt, verwerken we grotendeels via voorgevormd denken
(schema’s) en sluiproutes (heuristieken). Onbewust nemen we de kortste en dus makkelijkste weg!
Schema’s (voorgevormd denken)
- Mentale structuren die onze kennis over de sociale wereld organiseren.
- Deze mentale structuren beïnvloeden de informatie die we opmerken, waarover we
nadenken en wat we ons herinneren.
- Welke schema’s worden gebruikt, wordt beïnvloed door Priming (je activeert een schema en
in een latere situatie kan dit je gedrag beïnvloeden. Vb: groep die geld mochten tellen
konden beter tegen ijskoud water en waren niet behulpzaam)
Schema’s
1. Zijn hardnekkig
- Perseveratie-effect
2. Of slaan extreem om bij nieuwe informatie
- Bestraffingseffect
3. Beïnvloeden verwachtingen en het uitkomen van verwachtingen
- Selffulfilling prophecy (je gedragen naar de verwachting)
- Pygmalioneffect (positieve selffulfilling prophecy, ‘ik kan het’ en dan lukt het)
- Golemeffect (negatieve selffulfilling prophecy, ‘ik kan het niet’ en dan lukt het niet)
,Beschikbaarheidsheuristiek
Heuristiek = mentale strategie of aanname om snel en efficiënt te kunnen beoordelen
Mentale aanname waarbij mensen een oordeel baseren op het gemak waarmee ze zich iets voor de
geest kunnen halen.
Representativiteitsheuristiek
Mentale aanname waarbij mensen iets classificeren op grond van de mate waarin het lijkt op een
karakteristiek geval.
Beoordelingsheuristiek (sluiproute)
Mentale strategie of aanname om snel en efficiënt te kunnen beoordelen
Gecontroleerd denken
- Bewust, opzettelijk, uit vrije wil, met inspanning
- Bij bijvoorbeeld grote doelen, ingewikkelde problemen, toekomstplannen
- Tegenfeitelijk denken
Samenvatting boek H1
Wat is de kern van de sociale psychologie?
Sociale psychologie = de wetenschappelijke studie naar de manier waarop de (echte of denkbeeldige)
aanwezigheid van mensen de gedachten, gevoelens en gedragingen van andere mensen beïnvloedt.
Het gaat hierbij om de gehele sociale situatie. De kern van de sociale psychologie is de sociale
invloed.
Sociale invloed = het opzettelijk proberen om het gedrag of de houding van een ander te veranderen
en het onbewust beïnvloeden van iemand. Dit laatste kan vaak alleen al door de aanwezigheid of
alleen het bestaan van anderen.
Waarin verschilt de sociale psychologie van verwante wetenschappen?
Evolutionaire Persoonlijkheidspsychologie Sociale psychologie Sociologie
psychologie,
biologie,
neurowetenschap
Studies van De studie van de kenmerken De studie naar De studie naar
natuurlijke selectie die maken dat individuen zowel de universele algemene wetten en
processen, genen, uniek zijn en van elkaar als de theorieën over
hormonen of verschillen. cultuurbepaalde groepen en
psychologische invloed van de samenlevingen, in
processen in de sociale omgeving op plaats van
hersenen. de gevoelens, individuen.
gedachten en
gedragingen van
mensen.
,Voor welke onderzoeken/onderwerpen heeft een sociaal psycholoog belangstelling?
- Fundamentele attributiefout = de neiging om ons eigen en andermans gedrag toe te
schrijven aan persoonlijkheidsfactoren en het effect van de sociale invloed en de acute
situatie (externe factoren) te onderschatten. Dit wordt ook wel correspondentievertekening
genoemd.
- Attributie: het toeschrijven van oorzaken aan het eigen of andermans gedrag en het daarmee
voorzien van verklaringen.
- Fenomenologie: hoe een object op iemand overkomt en hoe diegene dit ervaart, niet de
afzonderlijke objectieve elementen van het object. Gestaltpsychologen richten zich hierop,
voorbeeld afbeelding eend/haas.
Welke 2 fundamentele menselijke behoeften zijn er volgens de sociale psychologie?
De behoefte om ons goed te voelen over onszelf (behoefte aan een positieve zelfwaardering)
Ook wel het zelfverheffingsmotief: jezelf willen beschouwen als goed, competent en beschaafd, grote
waarde hechten aan informatie die ons in een positief daglicht stelt.
Dit kan leiden tot verrassend en paradoxaal gedrag in bepaalde omstandigheden (bijv. ontgroening).
De behoefte de wereld accuraat waar te nemen.
- Ook wel het accuraatheidsmotief: het uitgangspunt van onderzoek naar sociale cognitieve
processen waarbij men ervanuit gaat dat alle mensen de wereld zo accuraat mogelijk
proberen waar te nemen.
Sociale cognitie = het selecteren, interpreteren, onthouden en gebruiken van sociale
informatie om te oordelen en te beslissen.
- Onze verwachtingen beïnvloeden ons vermogen om de wereld accuraat waar te nemen
(selffulfilling prophecy).
Samenvatting boek H2
Wat is de definitie van hindsight bias?
Hindsight bias = de neiging van mensen om hun vermogen om een uitkomst te voorspellen te
overschatten, nadat ze te weten zijn gekomen hoe die uitkomst eruit ziet.
Welke voorbeelden kun je geven?
De ‘ik wist het’ of ‘ik zei het toch’ momenten, bijv. als een relatie van iemand is uitgegaan dat je dan
zegt ‘ik zei vanaf het begin al dat ze niet bij elkaar pasten’.
Samenvatting boek H3
Wat is onbewust denken en wat zijn voordelen ervan?
Automatisch denken = een snelle, automatische manier van denken. Bijv. als je iemand voor het
eerst ontmoet dat je razendsnel een indruk van diegene vormt zonder daar eerst over na te denken.
Of dat je meteen opstaat als je een kind ziet wegrennen richting het water.
Door het onbewust/automatisch denken kunnen we snel reageren en hoeven we niet elke situatie
helemaal bewust te analyseren.
, Wat zijn schema’s?
Schema’s = mentale structuren waarmee we onze kennis over de sociale wereld organiseren. Wordt
ook wel een script genoemd.
Schema’s beïnvloeden informatie die we opmerken, waarover we nadenken en wat we ons
herinneren.
Schema’s kunnen blijvend toegankelijk zijn door eerdere ervaringen (deze schema’s zijn constant
actief of schema’s kunnen tijdelijk toegankelijk zijn door bijvoorbeeld het nastreven van een doel of
een recentelijke ervaring (je leert bijv. iets voor een toets waardoor het tijdelijk toegankelijk is, na
het maken van de toets vervalt het doel en is het schema niet meer toegankelijk).
Wat is het perseveratie-effect?
Opvattingen van mensen over zichzelf en de sociale wereld die blijven bestaan, ondanks dat het
tegendeel wordt bewezen.
Wat is het bestraffingseffect?
Het fenomeen dat positieve opvattingen over de sociale wereld waarvan bewezen wordt dat ze
onjuist zijn, kunnen omslaan naar een zeer negatieve opvatting.
Dit is te verklaren aan de hand van de negativiteitsbias (ook wel negativiteitseffect), dit is het
verschijnsel dat we negatieve gebeurtenissen en informatie gemakkelijker opmerken dan positieve.
Wat is priming?
Het proces waarbij recente ervaringen de toegankelijkheid van een schema, kenmerk of concept
vergroten. Voorbeeld: Je ziet iemand in de bus een boek lezen over psychiatrie, vervolgens komt er
een man binnen die zich vreemd gedraagt. Dan denk je meteen dat hij een psychiatrisch patiënt is.
Waar moet een gedachte aan voldoen om als primer te kunnen fungeren?
De gedachte moet toegankelijk zijn, maar ook toepasselijk zijn op de situatie.
Welke primingonderzoeken ken je?
1. Donald: Donald zoekt veel gevaar op in zijn leven -> interpretatie van proefpersonen hing af van
het fenomeen of de priming positieve of negatieve woorden betrof. Mensen van de positieve
priming keken ook positief aan tegen Donald zijn levensstijl, mensen van de negatieve priming
juist niet. (p.73)
2. Agressie: agressieve film -> personen die van te voren al hoog scoorden op agressiviteit
vertoonden na het zien van de film agressie, personen die van te voren laag scoorden niet (p.74).
3. Solliciteren: als je van te voren denkt aan een situatie waarin je veel macht had doe je het beter
tijdens een sollicitatie gesprek dan wanneer je dit niet doet (p.74).
Wat is een selffulfilling prophecy?
De zichzelf waarmakende voorspelling. Je gaan gedragen naar de verwachting.
1. Mensen hebben op basis van een schema een verwachting van hoe iemand is
2. Die verwachting beïnvloedt de manier waarop ze zich tegenover diegene gedragen
3. Waardoor diegene zich consistent met de verwachting gaat gedragen
4. Waardoor de verwachting daadwerkelijk uitkomt
