Samenvatting Verlichting - Examenkatern-Training voor het Examen met Historische Contexten-vwo vanaf 2022, ISBN: 3612 Geschiedenis
In dit document is samengevat:
Verlichting
1. Wetenschappelijke Revolutie
2. Wetenschappelijke Revolutie leidt tot de Verlichting
3. De belangrijkste verli...
Oorzaken van de Wetenschappelijke Revolutie
Geleerden waren in de Middeleeuwen meestal geestelijk. Zij deden vooral onderzoek op gebieden die met godsdienst
te maken hadden. Vanaf de Renaissance kwamen er steeds meer onderzoekers die geen geestelijke waren. Zij
gingen ook onderwerpen bestuderen die niet met de godsdienst te maken hadden. Zij wilden zich niet meer volledig
aan de leiding van de Kerk onderwerpen bij hun onderzoek.
Net zoals in de Grieks-Romeinse tijd gingen onderzoekers proeven doen, kijken wat er gebeurde, nadenken over wat
zij zagen.
Het gevolg was een periode met een groot aantal uitvindingen die later de Wetenschappelijke Revolutie is genoemd.
De wetenschappelijke Revolutie ontstond in de 17e eeuw. Belangrijke kenmerken zijn:
- Een nieuwe manier van onderzoek doen: observeren, experimenten en redeneren.
- Grote veranderingen in het leven van veel mensen. Voorbeelden zijn vooruitgang in de medische zorg, ontdekking
en gebruik van stoom en elektriciteit.
- Met geweld gepaard gaand verzet van de Kerk en aanvankelijk ook de overheid en sommige bevolkingsgroepen.
Oorzaken van de Wetenschappelijke Revolutie:
- De ontdekkingsreizen
Door de ontdekkingsreizen vanaf de 15e eeuw werd een groot deel van de wereld buiten Europa bekend. Hierdoor
werd het wereldbeeld vervreemd.
- Ambachtelijke technieken
Ambachtslieden bezaten veel praktische kennis, met name over wiskunde (meetkunde).
- Humanistische tekstanalyse
Tijdens de Renaissance gingen wetenschappers kennis vergaren door het werk van Griekse en Romeinse
schrijvers en onderzoekers te bestuderen. Deze humanisten legden de nadruk op het zelfstandig denken van de
mens.
- Het rationalisme van Descartes
De Franse filosoof Descartes vond dat de samenleving op een redelijke manier moest worden onderzocht, door
middel van verstand, ratio. Deze denkwijze wordt het rationalisme genoemd.
- Het empirisme van Locke
De Engelse filosoof John Locke vond dat kennis gebaseerd moest zijn op waarneming en ervaring. Deze
denkwijze wordt ook wel empirisme genoemd.
Discussies over de positie van godsdienst in de samenleving
De Wetenschappelijke Revolutie leidde tot nieuwe inzichten en ontdekkingen:
- De Engelse geleerde Isaac Newton kwam door waarnemen en proeven doen tot natuurwetten, waaronder de leer
van de zwaartekracht. Met behulp van die leer kan worden uitgerekend met welke kracht voorwerpen worden
aangetrokken door de zon, de maan, de aarde en de planeten.
- Wonderen uit de Bijbel konden niet met het menselijk verstand worden verklaard.
- Ontdekkingsreizigers ontdekten op andere continenten sterk van Europa verschillende culturen, met een ander
geloof.
- Humanistische tekstanalyse droeg bij aan de kritiek op de leer van de Kerk en de levenswijze van de geestelijken,
en had gezorgd voor het uiteenvallen van de christelijke kerk in West-Europa.
Als gevolg van deze nieuwe inzichten en ontdekkingen ontstonden debatten over de positie van godsdienst in de
samenleving.
Een gevolg van de debatten over de positie van de godsdienst in de samenleving was dat godsdienst en geweten
steeds minder als verantwoordelijkheid van staat of vorst werden gezien, maar steeds meer als zaken van het
individu. Wie zelfstandig nadacht kon immers zelf bepalen wat hij geloofde, vonden steeds meer mensen.
Een ander gevolg was dat bijna alle vorsten slechts één godsdienst in hun staat gingen toestaan en beschermen.
Sommige deden het uit godsdienstige overtuiging, andere om godsdienstoorlogen in hun staat te voorkomen.
2. Wetenschappelijke Revolutie leidt tot de Verlichting
Verlichte denkers willen wetenschappelijke methoden op de samenleving toepassen
Door de Wetenschappelijke Revolutie groeide het aantal mensen dat niet meer iets als waar aannam omdat het in de
, Bijbel stond of omdat onderzoekers uit de Klassieke Oudheid als Socrates of Aristoteles het hadden gezegd. Ze
gingen vertrouwen op hun eigen verstand.
Zo ontstond in de 18e eeuw een nieuwe stroming in denken, de Verlichting. Hun aanhangers worden verlichters
genoemd.
Verlichte denkers vonden dat wetenschappelijke methoden ook moesten worden toegepast op de samenleving. De
mensen gedroegen zich net als de natuur volgens ‘natuurwetten’. Door hun verstand goed te gebruiken konden de
mensen die wetten leren kennen.
De Verlichters wilden de volgende gebieden van de samenleving toetsen aan de criteria van redelijkheid:
- Traditie
Het gezag van wereldlijke en kerkelijke leiders werd in twijfel getrokken. (Kerk)vorsten ontleenden hun acht aan
traditie en geloof. De verlichters bepleitten met een beroep op de rede een scheiding van Kerk en staat. Zij streden
ook tegen bijgeloof (magie, hekserij), dat niet met het verstand kon worden verklaard en tegen het afdwingen van
bekentenissen door marteling, een beproefd gebruik bij wereldlijke en kerkelijke rechtbanken.
- Religieuze rechtbanken
Volgens de verlichters hoorden aanhangers van godsdiensten andersdenkenden niet te bestrijden. In plaats daarvan
moesten zij leren verdraagzaam te zijn op godsdienstig gebied.
- Bestaande gezagsverhoudingen
- Volkssoevereiniteit
Degenen die de macht uitoefenen, moeten hun macht ontlenen aan het volk en zijn daarom verantwoording schuldig
aan dat volk.
- Het sociaal contract tussen vorst en volk of burgers onderling
Verlichte denkers als Locke en Rousseau pleitten voor het sluiten van een contract tussen vorst en volk of tussen de
onderdanen onderling. Door zo’n contract wilden de verlichters voorkomen dat er nieuwe oorlogen tussen vorsten en
volk en tussen burgers onderling zouden uitbreken.
- De scheiding van de machten in een staat
- Opvoeding
Volgens de verlichters moesten ouders veel meer zorg besteden aan de opvoeding van hun kinderen. Kinderen
moesten meer als kind worden behandeld dan als volwassene.
- Onderwijs
De verlichters benadrukten dat alle kinderen bij geboorte gelijk zijn en dezelfde kansen moesten krijgen. Leerlingen
zouden zelf naar antwoorden moeten zoeken, door ervaring leren en zelf leren oordelen. Door onderwijs werd de
kennis vergroot om de samenleving te verbeteren.
- De verbreiding van kennis
Onderzoekers gingen elkaars resultaten uitwisselen en samenwerken in wetenschappelijke verenigingen.
De invloed van het verlichte denken op het denken over de toekomst
De maatschappijkritiek van de verlichters leidde tot optimisme en geloof in maatschappelijke vooruitgang, al werden
er ook toen al vraagtekens gezet bij de reikwijdte van het menselijke verstand. De mensen begrepen dat de vergroting
van de kennis van de mens en van de natuur vele voordelen bood. Op allerlei gebieden werd de vooruitgang
zichtbaar.
Het menselijk verstand heeft evenwel zijn grenzen. Het kan niet alles verklaren. Zaken als de menselijke ziel of de
oneindigheid van het heelal gaan het menselijk verstand eenvoudigweg te boven. Bovendien bepalen ook niet-
rationale overwegingen het gedrag van mensen.
3. De belangrijkste verlichters en hun invloed
Locke en Rousseau
Verlichte denkers als Locke en Rousseau gingen uit van natuurrechten en het idee van een sociaal contract, waarbij
alle macht uiteindelijk uitging van het volk zelf.
- Met natuurrechten bedoelden zij rechten die voor iedereen gelden, ongeacht plaats of tijd, omdat ze door de ‘natuur’
zijn gegeven. Met de natuur hadden de verlichters het goede, het volmaakte op het oog.
- Met een sociaal contract bedoelden zij een contract tussen vorst en volk of tussen de onderdanen onderling om de
natuurlijke rechten te beschermen. Door zo’n contract wilden de verlichters voorkomen dat er nieuwe oorlogen tussen
vorsten en volk en tussen burgers onderling zouden uitbreken.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper anoukkeupink. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
