Hoorcollege 1: Geschiedenis en Definities
Dinsdag 13 september 2022
Het is belangrijk om te onthouden dat kindermishandeling in de meeste gevallen niet
expres wordt aangedaan door ouders/verzorgers. Het komt vaker voort uit onmacht, of
een ouder is onbewust incapabel.
Onderzoek naar kindermishandeling is belangrijk omdat het grote nadelige gevolgen
met zich mee kan brengen voor de slachtoffers. Denk aan een verhoogde kans op
psychische problemen/psychopathologie, een verhoogde kans op lichamelijke
problemen en/of een verhoogde kans op problemen in de opvoeding van de eigen
kinderen op latere leeftijd. Niet alleen morele gevolgen zijn echter belangrijk, want uit
onderzoek van economen blijkt dat de overheid heel veel geld kwijt is wanneer er KM
voorkomt en niets aan wordt gedaan. Dit komt deels door de kosten die gemaakt
worden in gezondheidszorg wanneer de slachtoffers worden behandeld, maar zij
hebben ook meer kans om gebruik te maken van sociale vangnetten en speciaal
onderwijs en zij zijn vaker werkloos dan niet-slachtoffers van KM. Per slachtoffer kom
je uit op een kostenplaatje van ongeveer 89.390 pond.
De geschiedenis van kindermishandeling
Het oudste bewijs van KM is een archeologische vondst uit de Egyptische Tijd. Het gaat
om een 2000 jaar oud skelet dat heeft toebehoord aan een 2-3 jaar oud kindje. Uit de
patronen van de botbreuken kwam naar voren dat er een combinatie was van oudere en
nieuwere botbreuken. Dit duidt vaak op KM. Daarnaast kon uit de staat van de botten
worden afgeleid dat het kindje ondervoed was geweest.
→ Kindermishandeling is er waarschijnlijk altijd al wel geweest, maar er was niet
altijd evenveel aandacht voor in de maatschappij/het werd normaal gevonden.
Pas in 1874 kwam KM onder de aandacht van de maatschappij na de mishandeling van
een meisje genaamd Mary Ellen Wilson. Zij werd zodanig mishandeld en verwaarloosd
door haar stiefmoeder (te weinig eten, één setje kleding, opsluiten en zweepslagen),
dat een sociaal werker vanuit de kerk zich zorgen begon te me maken over het kindje.
Er bestond echter geen overheidsinstantie waar ze naartoe kon om te klagen, dus heeft
ze ervoor gekozen om naar de dierenbescherming te gaan, die toen al wel bestond.
Deze directeur heeft het voor elkaar gekregen om het meisje uit huis te halen en daarna
is er een rechtszaak aangespannen tegen de stiefmoeder. Een jaar later (in 1875) is in
de VS een voorloper op de Raad van de Kinderbescherming opgericht, genaamd: The
Society for the Prevention of Cruelty to Children.
Een eeuw later, in 1962, heeft een arts met de naam Kempe een artikel geschreven over
het Battered Child Syndrome. Hij definieerde KM als een “clinical condition with
diagnosable medical and physical symptoms resulting from deliberate physical
assault”. Samen met een aantal andere artsen verenigde hij zich om aandacht te vragen
voor de mogelijke, ernstige gevolgen van KM. Hij stelde dan ook dat een verhaal van de
ouders niet noodzakelijk is om een diagnose te kunnen stellen. Zo schreef hij in zijn
artikel dat een botbreuk of een verstoorde groei van een jong kind (< 3 jaar) in
combinatie met een verhaal van de ouders dat niet echt klopt bij de fysieke kenmerken
aanleiding is voor het starten van een onderzoek naar KM. Tot die tijd wisten artsen
1
,vaak niet wat ze moesten doen met een vermoeden van KM, omdat ze niet de rol van
politieagent op zich wilden nemen en omdat de kinderen die zij zagen bijna altijd
vrijwillig bij hen werden gebracht. Meneer Kempe probeerde KM zo dus onder de
aandacht te brengen bij collega’s.
→ Op een conferentie waar hij dit artikel presenteerde werd Kempe zeker niet
met open armen ontvangen: de kinderartsen liepen massaal de zaal uit omdat ze het
niet wilden horen/geloven.
→ In deze eerste definitie van kindermishandeling ontbreekt nog de emotionele
vorm van mishandeling en/of verwaarlozing en de mentale gevolgen die KM kan
hebben.
Definities
De definitie van KM wordt als volgt opgeschreven in de Jeugdwet: “Kindermishandeling
is elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van
fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte
van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of onvrijheid staat, actief of
passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden
berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel.”
→ De definitie van KM is afhankelijk van het ontwikkelingsstadium van een kind.
Wat bij een kleuter KM is, hoeft dat bij een puber helemaal niet te zijn. Denk maar aan
het alleen thuis laten van een kind op woensdagmiddag. Daarbij zijn de gevolgen anders
voor jongere versus oudere kinderen. Jonge kindjes kunnen spontaan weer in bed gaan
plassen, terwijl oudere kinderen juist vaker problemen laten zien in het contact met
leeftijdsgenootjes of zij ontwikkelen internaliserende problematiek (depressie/angst).
Er bestaan zes verschillende typen van KM, waarvan hierna de definities zullen volgen.
Een belangrijk onderscheid dat bij deze typen wordt gemaakt is het verschil tussen
omission en commission. Omission is het nalaten van iets en Commission is het actief
schade toebrengen. Let op! Bij commission is er sprake van een actieve handeling,
maar dit betekent niet per se dat deze handeling ook bewust wordt uitgevoerd.
→ Het type “Verwaarlozing van het onderwijs” wordt ook regelmatig geschaald
onder het subtype “Emotionele verwaarlozing”.
Fysieke mishandeling: “Alle vormen van lichamelijk geweld tegen het kind, zoals slaan,
schoppen, bijten, knijpen, krabben, het toebrengen van brandwonden of het kind laten
vallen. Bijzondere vormen zijn het Shaken-baby syndroom, het Münchhausen-by-proxy
syndroom en meisjesbesnijdenis.” Het Shaken-baby syndroom wordt ook wel Abusive
Head Trauma genoemd. Het betreft het hard door elkaar schudden van de baby, zo dat
het leidt tot hersen- en hoofdbeschadiging(en), vaak met een fatale afloop. Het gaat om
kinderen die jonger zijn dan twee jaar oud. De meest voorkomende oorzaak is onmacht
van de ouder.
Finland is het eerste land ter wereld dat een verbod heeft ingevoerd op het fysiek
straffen van kinderen, dit was in 1983. Inmiddels is de pedagogische tik in meer dan 60
landen ter wereld verboden bij wet.
→ In de Nederlandse wet staat het volgende: “Onder verzorging en opvoeding
worden mede verstaan de zorg en de verantwoordelijkheid voor het geestelijk en
lichamelijk welzijn en de veiligheid van het kind alsmede het bevorderen van de
ontwikkeling van zijn persoonlijkheid. In de verzorging en opvoeding van het kind
2
,passen de ouders geen geestelijk of lichamelijk geweld of enige andere vernederende
behandeling toe.”
Onderzoekers waren benieuwd of het verbieden van fysiek straffen ook echt
gevolgen heeft op de prevalentie ervan. Voor een paar handelingen heeft het invoeren
van de wet inderdaad geleid tot een afname, zoals bij het aan de haren trekken, het
slaan van kinderen met de hand en het slaan van kinderen met een object. Natuurlijk is
zo’n prevalentiestudie lastig, omdat geweld vaak plaatsvindt achter gesloten deuren.
Ook hebben deze onderzoekers de klachten in kaart gebracht die slachtoffers van KM
hier mogelijk aan kunnen overhouden: meer alcoholgebruik, meer depressies, meer
psychische problemen, vaker een schizotypische persoonlijkheid, later meer echt-
scheidingen in het eigen huwelijk en meer suïcidepogingen.
Later is een een meta-analyse uitgevoerd over het slaan van kinderen.
Onderzoekers hebben gekeken naar alle mogelijke gevolgen van fysiek straffen aan de
hand van heel veel losse onderzoeken die wereldwijd zijn uitgevoerd. Fysieke
mishandeling heeft bijna altijd een nog negatiever effect dan het slaan van kinderen,
maar alle onderzoeken die tot dan zijn gedaan, vinden negatieve gevolgen van het slaan
van kinderen. Het overall effect hierbij is dat de correlatie tussen het slaan van
kinderen en negatieve uitkomsten voor het kind neerkomt op 0,25.
Nog later is ook gekeken naar de negatieve gevolgen van enkel het slaan van
kinderen ten opzichte van negatieve ervaringen in de jeugd. Hieronder valt niet alleen
fysieke KM, maar ook trauma’s of andere vervelende gebeurtenissen in de jeugd). Het
voorkomen hiervan is gemeten bij kinderen die drie jaar oud waren. Diezelfde kinderen
zijn toen ze vijf waren onderzocht op externaliserende gedragsproblemen. Zowel fysiek
straffen als “adverse childhood experiences” leiden tot een significant verhoogde kans
op ext. gedragsproblemen. Deze twee types verschillen niet significant van elkaar.
Tot slot: het fysiek straffen van kinderen blijkt niet erg effectief. Je leert een
kind dat het iets niet mag doen, maar het kind leert niet waarom het niet mag/handig is.
Je kunt het dus alleen gebruiken om iets af te leren. Daarnaast is het vaak
beangstigend voor de kinderen en leidt het vaak tot meer probleemgedrag en minder
gehoorzaamheid. Op de lange termijn kan het leiden tot meer psychische problemen en
criminaliteit in de kinderen en een verhoogd risico op mishandeling door de ouders.
Seksueel misbruik: “Alle seksuele aanrakingen of handelingen die een volwassene een
kind opdringt. Door het lichamelijke of relationele overwicht, de emotionele druk of
door dwang en geweld van de volwassene kan het kind die aanrakingen niet weigeren.”
→ Een belangrijk onderscheid tussen SM en andere vormen van KM, is dat het bij
SM vaker gaat om een dader buiten het gezin. Het gaat meestal wel om een bekende
van het kind, maar het vindt niet vaak binnenshuis plaats.
Fysieke verwaarlozing: “Bij fysieke verwaarlozing komen ouders of opvoeders
gedurende langere tijd onvoldoende tegemoet aan de lichamelijke basisbehoeften van
het kind. Het krijgt niet de zorg en verzorging waar het gezien zijn leeftijd en
ontwikkeling behoefte en recht op heeft.”
Emotionele mishandeling: “Van psychische of emotionele mishandeling is sprake
wanneer ouders of andere opvoeders met hun houding en hun gedrag afwijzing en
vijandigheid uitstralen tegenover het kind. Ze schelden het kind regelmatig uit of
maken het kind opzettelijk bang.”
3
, Emotionele verwaarlozing: “Bij psychische of emotionele verwaarlozing schieten de
ouders of opvoeders te kort in het geven van positieve aandacht aan het kind. Daarmee
negeren ze structureel de basale behoeften van het kind aan liefde, warmte,
geborgenheid en steun.”
→ Emotionele mishandeling en verwaarlozing is niet altijd heel duidelijk te zien.
Het is niet zo zeer bepaald gedrag dat de ouders laten zien, maar het gaat eigenlijk om
een kenmerk van de relatie tussen de ouder en het kind. Glaser heeft een Framework
opgesteld waarin hij stelt dat het kind op vijf verschillende vlakken gestimuleerd en
ondersteund moet worden door de ouders, namelijk:
1) A child is a person who exists → (gedragingen die kunnen leiden tot EM of EV zijn
dan ook): Emotional unavailability, unresponsiveness and neglect.
2) The child has her or his own attributes → Negative attributions and
misattributions to the child.
3) A child is vulnerable, dependent, and rapidly developing → developmentally
inappropriate or inconsistent interactions with the child.
4) A child is an individual possessing and experiencing her of his own feelings,
thoughts and perceptions → Failure to recognize or acknowledge the child’s
individuality and psychological boundaries.
5) A child is a social being who will increasingly interact and communicate within
her or his own social context → Failing to promote the child’s social adaptation.
Getuige van huiselijk geweld: “Kinderen die getuige zijn van geweld in het gezin zien of
horen conflicten tussen hun ouders of worden geconfronteerd met de gevolgen,
bijvoorbeeld verwondingen bij de ouder of het moeten vluchten van een ouder.”
→ Je zou huiselijk geweld kunnen zien als een subtype van KM, namelijk als een
vorm van emotionele mishandeling en/of verwaarlozing. Je kan KM echter ook zien als
een subtype van huiselijk geweld, waarbij bijvoorbeeld niet alleen de moeder wordt
geslagen, maar ook het kind. Het gaat dan natuurlijk om fysieke mishandeling.
4
