Aflevering 12. Internationaal milieurecht
Blok A: de ontwikkeling van het internationale milieurecht
Als we kijken naar het milieurecht, maar in bredere zin ook het milieu, op de dag van vandaag dan is
er sprake van een ongemakkelijke waarheid: het gaat niet goed met het milieu. Dat weten we
eigenlijk al lang. Kijken we naar de lucht dan is er sprake van luchtvervuiling en dat is eigenlijk al aan
de hand sinds de Industriële Revolutie. De IR leek in die tijd een goed idee en die had allerlei
positieve effecten, maar tegelijkertijd heeft ie ook geleid tot allerlei narigheid. Denk bijv. aan de
uitstoot van allerlei schoorstenen en uitlaten; dan hebben we het over CO2, fijne stof, allerlei andere
broeikasgassen en tegenwoordig ook veel over N2. Dat heeft van zichzelf weer allerlei effecten:
ijsbergen smelten, oceanen verzuren, allerlei diersoorten leiden hierdoor, de biodiversiteit staat
onder druk: allerlei diersoorten raken bedreigd of sterven uit. Het klimaat verandert door wat we aan
het doen zijn. De ijskappen in het Noordpoolgebied smelten veel sneller ook dan verwacht en voor
Groenland geldt hetzelfde. Dat leidt er weer toe dat de zeespiegel stijgt. Dat heeft weer allerlei
consequenties ook binnen het internationale recht voor een aantal staten die met elkaar dat
internationale recht beleven. Denk aan eilandstaten, die hebben niet meer dan een beperkt
oppervlak dat maar net boven de zeespiegel ligt. Daarnaast zien we dat bij de polen ook ijsbergen
meer en meer op drift raken. Het gaat dus eigenlijk al vanaf de IR de verkeerde kant op. Maar sinds
de jaren 70 van de 20 eeuw realiseren we ons echt goed dat er iets moet gebeuren.
- Als we kijken naar het jaar 1968, dan zien we eigenlijk dat daar een aanzet werd gegeven
door de AV van de VN à die nam een resolutie aan: Resolutie 2398/23 en daarin werd
geconstateerd dat de verhouding tussen mens en natuur (zich) enorm aan het veranderen is
onder invloed van moderne, wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen. Hier
wordt een zeker gevaar onderstreept. De AV sprak namelijk ook uit, in die Resolutie, dat er
een dringende noodzaak was om actie te ondernemen en dat het ook noodzakelijk was om
een internationaal juridisch kader daarvoor te scheppen.
- Die oproep van de AV heeft geleid tot een serie van topconferenties en dat begon in 1972 in
Stockholm. Daarna duurde het even voor er weer vergelijkbare bijeenkomsten plaatsvonden.
In Rio de Janeiro in 1992 was sprake van de Earth Summit; 10 jaar later in Johannesburg een
vergelijkbare wereldtop over het milieu; in Rio de Janeiro 2012 kwam men bij elkaar; en
uiteindelijk is memorabel de top van Parijs in 2015.
- Wat hebben die topconferenties opgeleverd? In elk geval een flink aantal belangrijke
multilaterale verdragen. Tijdens die conferenties en in die verdragen zijn belangrijke
beginselen afgekondigd. Maar kijken we nog naar deze ontwikkelingen en de
historische context, dan moeten we zeggen ook aan deze serie
toppen/bijeenkomsten danken we de geboorte van het milieurecht als rechtsgebied.
Kijken we nog even wat er verder te halen is wat betreft internationale organisaties in de zin van
internationale gouvernementele organisaties en kijken we dan bijv. naar wat de wereldzeeën wordt
aangedaan, dan is er iets wat we de IMO noemen, de International Maritime Organization. Kijken we
naar luchtvervuiling en de rol van de luchtvaart, dan is er voor de burgerluchtvaart de ICAO, de
International Civil Aviation Organization. Dit zijn wel degelijk internationale organisaties in de
publiekrechtelijke zin. Wat die doen echter is zich meer bezighouden met de regulering van die
sectoren. Daar komt milieu op zich wel om de hoek kijken, milieuaspecten kunnen een rol spelen bij
de afspraken die daar gemaakt worden. Helaas laten die 2 organisaties laten het tot nu toe behoorlijk
liggen waar het gaat om voldoende zorg dat hier ook de zeeën en de lucht ongeschonden genoeg
blijven. Als rechtsgebied in het internationale recht, maar ook eigenlijk pas rond die tijd dat er in het
nationale recht het een en ander begon te gebeuren. In NL is ook sprake van Nls milieurecht, wat we
doorgaans zien als een deel van het bestuursrecht; het is een vakgebied van bijzonder bestuursrecht.
Ook dat dateert van ruwweg dezelfde periode.
, - Maar in de jaren 70 van de vorige eeuw is er dus in het internationale recht een nieuw
deelterrein ontstaan: het internationaal milieurecht. Wat we tot nu nog altijd niet hebben is
een internationale organisatie die zich met milieubelangen bezighoudt. In het internationale
economische recht hebben we gezien dat die wel bestaat, namelijk de WTO. Voor belangen
van gezondheid is er de WHO. Althans er ontbreekt een internationale gouvernementele
organisatie in het internationale milieurecht, kortom een publiekrechtelijke entiteit.
- Dat heeft waarschijnlijk in elk geval voor een deel te maken met de vrees dat een
internationale organisatie met regulerende bevoegdheden veel te vergaande verplichtingen
zou kunnen opleggen aan staten. Terwijl staten klassiek gezien eigenlijk liever hun handen
vrijhouden. Staten vrezen klassiek gezien voor soevereiniteitsverlies. Een heel klassieke zorg
daarbij is ook dat extra milieumaatregelen ten koste zouden kunnen gaan van economische
groei. Je maakt dus liever wat vage afspraken over het milieu, als je dat al wil doen, dan je in
elk geval volledig te willen binden aan een hogere autoriteit (eerst handel en economie, dan
milieu). Meer handel, meer liberalisering, meer economie betekent ergens ook moet het
vandaan komen, dit draagt een zekere kost bij zich en we zien meer en meer dat die kost
eigenlijk zit op het ecologische vlak.
- De gedachtegang van je het liefst zo min mogelijk laten binden door milieuregels geldt
gelukkig niet voor alle landen. Als dit heel dominant zou zijn, ook vandaag de dag nog, dan
zouden we als staten geen stap verder zijn gekomen. En als dat zo zou zijn, dat we nog altijd
vooral soevereiniteit en vrijheid hier vooropstellen, dan zouden we bijv. ook in EU-verband
nooit tot ontwikkeling van een milieubeleid hebben kunnen komen. Het tegendeel is gelukkig
het geval: de EU heeft een heel uitgebreide serie aan milieuregels en heeft ook naleving
daarvan tot stand weten te brengen.
Kijken we naar het mondiale niveau dan moeten we zeggen we hebben daar nog altijd te veel
eigenzinnige spelers. Bijv. VS, China, Rusland.
- We hebben wel talloze Niet- Gouvernementele Organisaties: WWF, Greenpeace
International, Friends of the Earth etc.
- Aandacht voor het milieu en regels voor het milieu zijn er dus op zich wel, maar het
ontbreekt soms aan oprechte motivatie daarachter en ook die regels en de aandacht voor
het milieu zijn tamelijk versnipperd.
Blok B: de belangrijkste verdragen en verklaringen
De belangrijkste verklaringen en de belangrijkste verdragen (voor een deel zijn die ook verder
opgevolgd op het nationale niveau) zijn:
1. De Rio Declaration on Environment and Development (1992) à dit is een belangrijke
verklaring die werd afgekondigd op een top in Rio in 1992. Deze verklaring is op zichzelf niet
juridisch bindend. Tegelijkertijd was ie toch van groot belang, destijds al en ook vandaag de
dag is ie nog altijd relevant. En dat is onder meer het geval vanwege de nadruk die die
verklaring legde op het concept van duurzame ontwikkeling. Zie bijv. principle 4 waarin staat
sustainable development; ook in 5 en 8 wordt het genoemd.
- Duurzame ontwikkeling is tegenwoordig een sleutelbegrip in het moderne milieurecht. In
1992 was dit een heel vernieuwende gedachte. Met duurzame ontwikkeling probeerde men
aan te geven dat milieubescherming en economische groei met elkaar te verzoenen zijn. Je
kunt het ene doen (milieu beschermen) en je hoeft dan het andere niet te laten
(economische groei).
- Wat de verklaring van Rio ook doet en ook voor de allereerste keer in principle 15, is een
belangrijk beginsel afkondigen: het voorzorgsbeginsel.
2. UNFCCC (United Nations Framework Convention on Climate Change) à dat is een zeer
belangrijk multilateraal akkoord. Het dateert ook van 1992 en is ook een product van dat
eerste grote globale samenzijn. Het doel van die UNFCCC is de stabilisatie van de uitstoot van
broeikasgassen. In de loop der tijd zijn er een aantal aanvullende protocollen bijgevoegd en
